بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به اصول حسابداری مرسوم که فقط باید دارایی های خریداری و یا تولید شده در صورت های مالی گزارش شوند ، نیروی انسانی سازمان ها را نمی توان در صورتهای مالی به عنوان دارایی گزارش کرد. در این صورت بسیاری از سازمان ها که میزان موفقفیت آنها و دستیابی به هدف هایشان به طور مستقیم به مهارت ، تخصص و وفاداری کارکنان وابسته است متضرر می شوند . در سازمان ها ا رزش سود و عوامل مرتبط مالی و سرمایه فکری باید برآورد گردد و در حسابداری منابع انسانی یکی از هدف های عمده گسترش کاربرد روش های معتبر و در خور اطمینان برای اندازه گیری ارزش منابع انسانی - کارکنان - در سازمان است . در این مقاله به بررسی 17 مدل از مدل های اندازه گیری سرمایه فکری و 10 مدل از مدل های اندازه گیری منابع انسانی پرداخته می شود.
مقدمه
به طور کلی ، دو روش اصلی برای تعیین ارزش یک شرکت براساس صورت های مالی شرکت - ترازنامه - یا بر مبنای ارزش بازار وجود دارد امروزه شکاف بین این دو ارزش بسیار زیاد شده و اغلب ارزش بسیار بالاتر از ارزش دفتری شرکت هاست.یکی از دلایل اصلی این شکاف ، سرمایه فکری شرکت هاست که در صورت های مالی شرکت لحاظ نمی شود. به خاطر درک و تعیین ارزش پولی واقعی شرکت ، ارزش سود و عوامل مرتبط مالی و سرمایه فکری باید برآورد گردد.
در واقع ، این ارزیابی باید در برگیرنده سه جزء تجزیه و تحلیل استراتژیک ، تجزیه و تحلیل صورت های مالی و پیش بینی توسعه آتی باشد.اساساً درسازمان های دانش محور ، ارزش دفتری شاید فقط یک بخش کوچکی از ارزش واقعی آتی را ارائه نماید. این شرکت ها اغلب از دارایی های فیزیکی کمی برخوردار هستند. درحالی که ،رقابت پذیری آنها به طور قابل توجهی مبتنی بر سرمایه فکری شان است. بنابراین ، ارزش این شرکت ها در بازارکمتر از واقع برآورد می گردد، مگراین که آن ها بتوانندارزش واقعی شان را اثبات نمایند وحتی توانایی شان در انعکاس ارزش پولی سرمایه فکری می تواندبه آنان درتامین منابع مالی خارجی کمک نماید[15] یکی ازمباحث جدیددردانش حسابداری،نگرش نوین به منابع انسانی است .
مدیریت واحد های تجاری در گزارشات سالانه از کارکنان واحد خود به عنوان منابعی ارزشمند نام می برند ولی برای ارزیابی این منابع سعی کافی بعمل نمی آورند.منابع انسانی سازمانها با تمام اهمیت آن به عنوان یک منبع اقتصادی که منافع آتی را برآورده می سازدناشناخته مانده است و از جمله داراییهای نامرئی به حساب می آید که هزینه های مرتبط با آن چشمگیرتراز منافع آن است و با توجه به اینکه استفاده بهینه ازمنابع انسانی نشانه ای مدیریت کاراست درارزیابی عملکرد مدیران جایگاه قابل توجهی دارد[3] حسابداری منابع انسانی به ارزیابی سرمایهگذاری در نیروی کار مبادرت میورزد بسیاری از واحدهای تجاری مبالغ عمدهای را صرف برنامهی آموزشی کارکنان مینمایند بدون آنکه بازده سرمایه گذاریهای مزبور را مورد ارزیابی قرار دهند.
برخی واحدهای تجاری مدیران خود را به دوره های آموزشی مختلف اعزام می دارند بدون آنکه نتایج حاصله را بطور دقیق مورد ارزیابی قرار دهند و هرگاه که واحد تجاری قادر به تامین هزینه این گونه دورهها نباشد ،برنامه آموزشی مزبور را متوقف مینماید [13] یک سیستم حسابداری منابع انسانی در وهله اول به شناسائی هزینه های واقع شده در ارتباط با منابع انسانی نیاز دارد که باید از سایر هزینههای واحد تجاری تفکیک گردند.
روشها و شیوههای مورداستفاده باید بین بخش سرمایهای و جاری هزینههای مربوط به منابع انسانی ، تمایز قائل شود .بخش سرمایهای هزینههای مربوط به منابع انسانی پس به قسمتهائی از قبیل استخدام ، آموزش و غیره طبقهبندی می شود. اینگونه اطلاعات ، مدیریت را قادر میسازد تا بر مبنای تجزیه و تحلیل واقعبینانهای از هزینههای سود وهزینههای سرمایهای تصمیمات لازم را اتخاذ کند. بدین ترتیب مبنای دقیقی را برای سرمایهگذاران جهت ارزیابی وضعیت واحد تجاری به منظور اخذ تصمیمات سرمایهگذاری به وجود آورد [13]. گروه های اصلی روش های مختلف اندازه گیری سرمایه فکری از نظر ویلیام - 2002 - روشهای مختلف رامی توان درقالب چهارگروه اصلی قرار داد:[8]
الف - روشهای مستقیم سرمایه فکری : عبارت اند از برآورد ارزش پولی دارایی های نامشهود یا سرمایه فکری ، به وسیله شناسایی عناصر مختلف تشکیل دهنده آنها. طبق این روشها یک بار ارزش عناصر به صورت تک تک محاسبه می شود و سپس مجموع ارزش طبقات مختلف آنها بیانگر ارزش دارایی مربوطه است.
ویژگی های این روشها عبارتند از :
-1 چون براسا س ارزشهای تاریخی هستند ، پیشنهادهای بالقوه ای برای ایجاد تصویر جامعتری از سلامت مالی موسسات ارائه می کنند.
-2 این روشها جزئیات بیشتری را در اختیار تحلیلگران قرار می دهند و به آسانی در هر سطحی از سازمان قابل استفاده اند.
-3 در این روشها ، منابع سرمایه ای از پایین به بالا اندازه گیری می شوند و نسبت به روشهای نرخ بازده داراییها و روشهای بازار سر مایه گذاری ، سریعتر و دقیقتر منابع را اندازه گیری می کنند.
-4 نیازی به اندازه گیری شرایط مالی ندارند، ضمناً برای سازمانهای غیرانتفاعی ، واحد های تجاری ، بنگاه های دولتی و برای اهداف زیست محیطی و اجتماعی بسیار مفید هستند. عیب اصلی این روشها این است که به آسانی نمی توان نتایج حاصل از آنها را به نتایج مالی ارتباط داد.
ب - روشهای بازار سرمایه گذاری - روشهای تشکیل بازار سرمایه - : محاسبه کردن اختلاف بین ارزش بازار شرکت - بر مبنای قیمت بازار سهام - و حقوق صاحبان سهام تعدیل شده از بابت تورم یا بهای جایگزینی ، به عنوان ارزش سرمایه فکری یا داراییهای نامشهود در نظر گرفته می شود.
این روش دارای نقاط قوت و ضعفی به صورت زیر است:
-1 این روشها روی ارقام مالی تاکید دارند که با وجود کامل نبودن ، قابلیت حسابرسی دارند. ضمناً تلاش می کنند که یک ارزشیابی واقعی از سازمان ارائه دهند.
-2 مزیت اصلی آنها این است که می توانندبرای مقایسه ساده بین شرکتهای فعال دریک صنعت مشابه،مورد استفاده قرار گیرند،ولی جزئیات بسیاراندکی دراختیار تحلیل گران مالی قرارخواهند داد.
ج - روشهای بازده داراییها : محاسبه میانگین سودهای قبل از مالیات چند سال شرکت و تقسیم آن بر میانگین داراییهای مشهود شرکت در آن سالها، نتیجه این محاسبه را نرخ بازگشت داراییها می نامند که بعداٌ با میانگین صنعت مقایسه می شود.تفاضل این دو رقم ، در میانگین داراییهای مشهود ضرب می شود تا میانگین درآمدهای سالانه حاصل از دارایییهای نامشهود به دست آید.بعداً این میانگین درآمد به دست آمده ، بر میانگین وزنی هزینه سرمایه یا نرخ بهره ، تقسیم می شود تا از این طریق برآوردی از ارزش داراییهای نامشهود یا سرمایه فکری به دست آید .
این روش هم دارای ویژگی هایی است :
-1 روشهای نرخ بازده داراییها ، به نرخ بسیار حساس هستند.
-2 در این روشها از مقایسه مستقیم ارزشها با ارزشهای بازار استفاده نمی شود ،بلکه تنها از بعضی عوامل که تحلیلگران بازار در ارزیابی خود از شرکت از آنها استفاده می کنند ، بهره گرفته می شود.این روشها همانند روشهای بازار سرمایه گذاری روی ارقام مالی تاکید می کنند، که با وجود کامل نبودن ، دارای قابلیت حسابرسی هستند.
د - روشهای کارتهای امتیازی : این روشها بر مبنای شناسایی عناصر مختلف داراییهای نامشهود یا سرمایه فکری و شاخصها و مقیاسهای به دست آمده براساس کارت امتیازی و گزارش آنها به صورت گراف ، استوارند. این روشها شبیه روشهای مستقیم سرمایه فکری هستند وتنها تفاوتشان این است که درروشهای کارت های امتیازی،برآوردی ازارزش پولی داراییهای نامشهود یاسرمایه فکری صورت نمی گیرد. این روشها دارای ویژگی هایی هستند :
-1 پیشنهادهای بالقوه ای برای ایجاد تصویر جامعتری از سلامت مالی موسسات ارائه می کنند.
-2 دراین روشها ،منابع سرمایه ای از پایین به بالا اندازه گیری می شوند.
-3 این روشها،برای سازمانهای غیرانتفاعی ، واحد های تجاری ، بنگاههای دولتی و برای اهداف زیست محیطی و اجتماعی بسیار مفیدند. یکی از معایب این روشها این است که شاخصهای مورد استفاده در آنها از نوع شاخصهای محتوایی هستند. بدین معنی که برای هر هدف و هر سازمان می توانند متفاوت باشندو از این لحاظ مقایسه شرکتها با یکدیگر بسیار مشکل است.عیب دیگر آنها ، عدم توانایی ربط دادن آنها به نتایج مالی است [22] درجدول 1 به مقایسه مدل های اندازه گیری سرمایه فکری و بررسی مزایاومعایب آنها می پردازیم.
