بخشی از مقاله
شفافیت حسابداری محیط زیست و اندازه گیری مخارج و منافع زیست محیطی فعالیت های اقتصادی
چکیده :
آسیب های سنگین و بعضاً جبران ناپذیر نشأت گرفته از آلودگی های زیست محیطی فعالیت های مختلف اقتصادی باعث ایجاد یکی از زمینه های رقابت در میان بنگاه های اقتصادی شده است. رقابتی که بهبود عملکرد و سلامت زیست محیطی این بنگاه ها را در بر دارد. تصمیم گیری مبتنی بر اطلاعاتی که دارای ویژگی های کیفی لازم باشد بقا در این رقابت را تضمین می کند. سیستمی که اطلاعات زیست محیطی را تهیه می کند حسابداری زیست محیطی عنوان گرفته که گزارشاتی برای استفاده کنندگان برون و درون سازمانی ارائه می دهد.
این رویکرد گزارشاتی برای کاربردهای متفاوت آن ارائه می کند. از جمله کاربرد داخلی، که حسابداری مدیریت زیست محیطی نام دارد و به آن به عنوان یک سیستم اطلاعاتی با هدف پشتیبانی تصمیمات مدیریتی نگاه می شود، به تصمیم گیری مدیریت در مورد قیمت گذاری، کنترل هزینه های ثابت و بودجه بندی سرمایه ای کمک می کند و کاربرد خارجی آن، که شامل افشای اطلاعات زیست محیطی مورد علاقه عموم و مجامع مالی است.
در این مقاله سعی شده است ضمن بیان ضرورت توجه به حسابداری محیط زیست و چارچوب کلی آن،نکاتی که تا کنون کمتر مورد بحث قرار گرفته و از شفافیت لازم برخوردار نبوده، بیشتر مورد توجه قرار گیرد و توانایی حسابداری دراندازه گیری و گزارش منافع حاصل از این مخارج و کاربرد حسابداری مدیریت زیست محیطی در کاهش هزینه ها مشخص شود.
کلمات کلیدی :
حسابداری زیست محیطی ، حسابداری مدیریت زیست محیطی،اطلاعات زیست محیطی، کاهش هزینه
مقدمه:
در عصر حاضر باتوجه به وجود برخي از محدوديتهاي زيست محيطي به ويژه در تجــارت جهـاني و تنگ شدن عرصه رقابت، به ناچار بعضي شرکتها از يک سو براي رفع اين محدوديتها و دستيابي به درآمد بيشتر و يا کسب محبوبيت تجاري، مجبور به تحمل هزينه هاي زيست محيطي بوده و از سوي ديگر براي ارزيابي مثبت عملکرد خاص حفاظت ازمحيط زيست، ناچار به کاهش هزينه هاي مزبور هستند در نتیجه براي مديريت بر هزينه هاي زيست محيطي اولين نياز لزوم شناسايي آنها است.
استاندارد بين المللي ايزو سري 14000 يک سيستم کنترل مديريتي است که عملکرد زيست محيطي شرکت ها و مؤسسات را به گونه اي تعريف مي کند که نيازمنديهاي اين استاندارد را پوشش دهد و درمجموع بر اين هدف است که شرکت ها و مؤسسات بتوانند فرآيندها، ارتباطات و فعاليتهاي خود را بدون ضرر به محيط زيست به انجام برسانند.
ارزش واقعي منابع طبيعي ازجمله هوا، زمين، آب و غيره که براي توليد محصولات مختلف شرکت ها صرف مي شود، در بهاي تمام شده محصولات توليدي به درستي منعکس نمي شود و صنايع سبز علي رغم تحمل هزينه هاي محيطي داخلي نسبت به صنايع غيرسبز مشابه، محصولاتي با کاربرد يکسان توليد مي کنند. از اين رو مديريت نه تنها درخصوص کارآيي و اثربخشي فعاليت مؤسسه تحت سرپرستي خود مسئول است بلکه در مقابل هر آنچه که در قبال فعاليت انتفاعي، درمورد مشکلات محيطي بروز مي کند، نيز مسئول است. ( تدبیر- نادر کاظم زاده ارسی)
اخیراً مؤسسات حقوقی متخصص در دادخواهی زیست محیطی و پرونده های حقوقی علیه صنایع حساس از لحاظ محیط زیست افزایش داشته است و با کمال تعجب شرکت هایی که صورت دعاوی و خسارت شهرت در یک ناحیه را داشته اند برای بدست آوردن افتخار در گزارش زیست محیطی و اجتماعی از این پایداری استفاده می کنند( IFRS و حسابداری محیط زیست). از طرفی شرکت هایی که با شکایت ها و آسیب های جدی مواجه هستند به طرز شگفت انگیزی به علت گزارشگری محیطی و اجتماعی امتیاز ویژه ای را در زمینه خاصی بدست آورده اند.
برخي شرکتهاي تجاري ايراني از جمله شرکتهاي فعال در بورس اوراق بهادار، به ايجاد سيستم مديريت زيست محيطي اقدام کرده و اگرچه در اين راستا هزينه هاي واقعي به شرکت تحميـل مـي شود، ليکن در مقابل، این هزينه ها منافع و ارزش افزوده اي را به دنبال خواهد داشت.
سیستم مدیریت زیست محیطی (EMS ) که امروزه در بسیاری از طرح های توسعه ای به اجرا در می آید، یکی از قوی ترین ابزارها در اجرای راهکارهای کاهش اثرات سوء می باشد. ابزارهای جدیدی مانند تحلیل گردش مواد، ارزیابی چرخه حیات، اکوبالانسها و ... که محصولات، خدمات، فرآیندها و فعالیتهای توسعه را در بر می گیرند، عناوینی برای بنیان یک سیستم مدیریت زیست محیطی می باشند.
ساختار عمومی یک EMS از: یک بازنگری اولیه محیط زیست، بیان خط مشی محیط زیست، ایجاد اهداف خرد وکلان و طرحهای عملیاتی، پایش و ممیزی میزان اجرای برنامه ها تشکیل شده است.
یکی از اهداف سیستم مدیریت زیست محیطی، برقراری ارتباط سازگار بین اکوسیستم های طبیعی و ویژگی های اقتصادی – اجتماعی محیط است و هدف از چنین سیستم هایی، کاهش اثرات این دو سیستم بر روی یکدیگر می باشد. ( طرح مدیریت محیط زیستی، ب ت).
استاندارد 14000 ISO
استانداردهای خانواده 14000 ISO شامل استانداردهای بین الملی در رابطه با سیستم‌های زیست محیطی است. این استانداردها در سال ۱۹۹۶ میلادی توسط کمیته فنی ۲۰۷ سازمان ایزو بوجود آمدند. این استاندارد مساله اصلی فرآیند تولید و به عبارتی پشت پرده عرضه یک کالا است، نه خود کالا. در واقع این گواهینامه به واحدی اعطا می‌شود که در درازمدت برنامه‌های عملی برای کمک به پاکیزه ماندن محیط‌زیست داشته باشد و آنها را به درستی اجرا کند.
دامنه كاربرد: اين استاندارد براي كليه صنايع و سازمان‌هاي مختلف توليدي و خدماتي كاربرد دارد.
حسابداری زیست محیطی :
حسابداری زیست محیطی شامل تولید، تجزیه و تحلیل و استفاده از اطلاعات مرتبط با مسائل مالی محیط زیست به منظور عملکرد اقتصادی و زیست محیطی شرکت است.
هدف حسابداری زیست محیطی، ایجاد رابطه روشن تر بین عملکرد مالی و زیست محیطی، گنجاندن پایداری زیست محیطی در داخل فرهنگ و عملکرد سازمان، فراهم کردن اطلاعات لازم برای تصمیم گیرندگان در جهت کاهش هزینه ها، ریسک های تجاری و ایجاد ارزش افزوده است.
حسابداري محيط زيست کاربردهاي متفاوتي دارد که از جمله مي توان حسابداري درآمد ملي، حسابداري مالي
و حسابداري مديريت را نام برد، درحالي که حسابداري درآمد ملي از ديدگاه يک مقياس اقتصاد ملي به منابع و مصارف طبيعي نگاه مي کند، حسابداري مالي از دیدگاه استفاده کنندگان گزارشهاي مالي به منظور تصميم گيري و انجام مسئوليتهاي عمومي موضوع را بررسي مي کند و بالاخره حسابداري مديريت به عنوان يک سيستم اطلاعاتي با هدف پشتيباني تصميمات مديريتي به موضوع می نگرد.
به دلیل حساسيت موضوع محیط زیست چه به عنوان يک الزام برون سازماني و يا درون سازماني، حسابداري زيست محيطي با قصد هزينــه يابي فعاليتهاي زيست محيطي پيوند مي يابد و موضوع هزينه به جهت واقعي بودن آن و تاثيري که برعملکرد اقتصادي بنگاه انتفــاعي مي گذارد بسيار حائزاهميت است. آثار هزينه هاي زيست محيطي در فعاليت اقتصادي زماني قابل توجيه خواهد بود که نکات مثبتي در عملکرد آتي بنگاه انتفاعي به همراه داشته باشد.( تدبیر ، نادر کاظم زاده ارسی، ب ت ).
چرا بايد حسابداري محيط زيست را انجام دهيم؟
مخارج زيست محيطي يكي از چندين نوع مخارجي است كه شركت ها براي توليد كالا و خدمات خود متحمل مي شوند و در دنياي امروز يكي از ملاك هاي مهم اندازه گيري موفقيت تجاري مي باشد.
حسابداری زیست محیطی باعث توجه به مخارج و منافع وابسته به محیط زیست می گردد، به گونه ای که پیرو آن توسعه پایدار را به همراه خواهد داشت. ادبیات علم اقتصاد محیط زیست، رفاه اقتصادی، پایداری، تغییرات تکنولوژی، خارجی بودن و "حسابداری سبز" را در درون چارچوب مدل های تعادل عمومی تجزیه و تحلیل می کند. لانج (2003) ارتباط بین "حسابداری محیط زیست " و "توسعه پایدار" را نشان می دهد. برای او، پژوهش حسابداری زیست محیطی به منظور پیدا کردن شاخص های صنایع بالقوه آلوده انجام می شود و سیاست هایی را در زمینه اینکه چگونه این صنایع به بهترین شکل تنظیم شود ارائه می دهد.
علاوه بر این ، لانج (2003:11) بحث و گفتگو بر روی "توسعه پایدار" را به نوع دوستی بین نسل ها پیوند می دهد، و از کمیسیون جهانی محیط زیست و توسعه (نام دیگر کمیسیون Brundtand، 1987) پیروی می کند که در آن تغییر حالت می دهد "توسعه پایدار نیازهای نسل حاضر را بدون لطمه زدن به توانایی نسلهای آینده برای رفع نیازهای خود فراهم می کند".
مجموعه ی دیگری از ادبیات مذکور، اقتصاد را با تکنولوژی مرتبط می سازد. به عنوان مثال ون برکل ارتباط بین محیط زیست و تکولوژی را نمایش می دهد. مفهموم بهره وری محیط زیست به 5 عامل پیشگیری(طراحی فرآیند، جایگزینی ورودی، اصلاح کارخانه، نگهداری مناسب گلخانه، استفاده مجدد، بازیافت و بازیابی) و پنج منبع عامل تولیدی (بهره وری منابع، مصرف انرژی و انتشار گازهای گلخانه ای، استفاده از آب و اثرات، کنترل عناصر جزئی و سمی و با تولیدات کالا) مرتبط می شود.
وی استدلال می کند که بهره وری زیست محیطی می تواند درسه سطح به گونه ای که متقابلاً تقویت شده است به صورت مجزا پرورش داده شود که عبارتند از: عملیات، طراحی کارخانه و تکنولوژی فرآیند. در این راستا شرکت هایی دارای رتبه امتیازی بالایی در بهره وری محیط زیست هستند که با عملکرد مالی برتر در ارتباط هستند. بارنت، رایت و سایکین استدلال می کنند شرکت هایی که استراتژیهای تجاری بهروری محیط زیست را اتخاذ کرده اند بایستی ارزش های بازار آنها بهبود یافته باشد. لذا توسعه پایدار به وسلیه سیستم حسابداری زیست محیطی معقول به نظر می رسد. بنابراین دلایل زیر به عنوان دلایلی که توجه مديران را به مخارج زيست محيطي و عملكرد آن جلب كرده است مطرح می شود:
1- بسياري از مخارج عمده زيست محيطي مي تواند در نتيجه تصميمات تجاري به طور عمده اي كاهش يابد يا حذف شود.
2- مخارج زيست محيطي ممكن است در حساب سربار به صورت مبهم باشد يا اصلا در نظر گرفته نشده باشد.
3- بسياري از مخارج زيست محيطي مي تواند به وسيله كسب درآمد از فروش محصولات فرعي بي مصرف يا دريافت گواهي ((تكنولوژي سبز)) حذف شود.
4- مديريت بهتر مخارج زيست محيطي، مي تواند توسعه عملكرد زيست محيطي و مزاياي عمده اي جهت سلامت بشر و از سوي ديگر موفقيت واحد تجاري را به همراه داشته باشد.
5- درك مخارج زيست محيطي و عملكرد فرآيند توليد محصول مي تواند باعث هزينه يابي دقيق تر و قيمت گذاري صحيح تر محصول شود و مي تواند به شركتها كمك كند تا طراحي هاي فرآيند توليد كالاها و خدمات خود را با تأكيد هرچه بيشتر بر روي مسائل زيست محيطي انجام دهند.
6- از جنبه رقابتي، كالاها و خدماتي كه موارد زيست محيطي در آن رعايت شده باشد ميتواند ترجيح داشته باشد.
7- حسابداري محيط زيست و عملكرد زيست محيطي مي تواند توسعه يك شركت و عمليات آن را از جنبه سيستم مديريت محيط زيست حمايت كند.
حسابداری مدیریت زیست محیطی
عبارت است از تولید، تجزیه وتحلیل و استفاده از اطلاعات مالی و غیر مالی مرتبط برای پشتیبانی از مدیریت در داخل یک شرکت. حسابداری مدیریت زیست محیطی خط مشی های زیست محیطی و خط مشی های مربوط به کسب و کار را با هم ترکیب می کند و بدین وسیله در جهت ایجاد کسب و کار پایدار رهنمود ارئه می دهد.(E.Hecht, 1999) سیستم مدیریت زیست محیطی (EMS) با بکار بردن استانداردهای ایزو 14000 ابزار مفیدی رابرای تلفیق قوانین محیط زیست و کسب وکار فراهم آورده است. این سیستم عملکرد خود را از طریق ورودی و خروجی هر سیستم تکمیل می کند. یک سیستم مدیریت زیست محیطی میتواند به عنوان بخشی از سیستم‌های جامع مدیریت به حساب آید.
این سیستم شامل ساختار سازمانی، فعالیتهای طرح‌ریزی، تعریف مسوولیت‌ها، تعیین روش‌ها و فرایند‌ها و همچنین در اختیارگیری منابع لازم برای تهیه، اجرا، بازنگری و حفظ خط مشی زیست‌محیطی سازمان است.
نتایجی که با بکارگیری سیستم کنترل کیفیت و استاندارد ایزو 14000 EMS)) حاصل می شود شامل موارد زیر است:
1- کاهش آلاینده ها وضایعات
2- طراحی محصول برای محیط زیست
3- کارایی انرژی و حفظ آن
4- فرصت های بالا بردن اثرات زیست محیطی.
پیاده سازی حسابداری مدیریت زیست محیطی و منافع آن
مراحل اصلی که یک سازمان برای پیاده سازی سیستم حسابداری مدیریت زیست محیطی می تواند در نظر داشته باشد شامل موارد زیر است:
1. کسب حمایت و توجه مدیریت ارشد.
2. مشخص نمودن مرزها و حدود سیستم پیشنهاد شده.
3. تعیین اینکه اثرات زیست محیطی قابل توجه سازمان چه چیزهایی است.
4. مشخص کردن اثرات زیست میحطی که بابت آن به حساب منظور می شود.
5. تعریف هزینه های زیست محیطی.
6. تعیین اینکه تیم بررسی از چه کسانی تشکیل می شود.
7. بررسی سیستم های حسابداری موجود.
8. شناسایی درآمد زیست محیطی و هزینه های فرصت از دست رفته ای که در حال حاضردر نظرگرفته‌نمی شود.
9. پیشنهاد تغییرات لازم در سیستم حسابداری موجود.
10. ارزیابی سیستم مدیریت حسابداری زیست محیطی از طریق اجرای آزمایشی.
نکته: ارتباط مستمر و آموزش در مورد این پروژه برای اطمینان از موفقیت آن و درک کارکنان از اهمییت و فوائد زیست محیطی که بیشتر متمرکز شده بسیار مهم است.
فوائد مرتبط با حسابداری مدیریت زیست محیطی
شماری از مزایایی که از اجرای حسابداری مدیریت زیست محیطی حاصل می شود در زیر ارائه شده است. این فواید می تواند به صورت مستقیم (محسوس) یا غیر مستقیم (نامحسوس) اندازه گیری شود و عبارتند از :
1. تصمیم گیری آگاهانه تر : توجه صریح به هزینه های خاص که در غیر اینصورت به وسیله روش های سنتی حسابداری پوشیده می شود ، برای مثال پنهان شدن آنها در حساب های سربار و سایر هزینه های تولیدی. لذا منجر به تصمیم گیری آگاهانه تر شده و پیامد های ناشی از آن در بهبود سوددهی موثر خواهد بود.
2. آشکار شدن فرصت ها : یک تجزیه و تحلیل هزینه های زیست محیطی ممکن است فرصت ها را آشکار سازد، که برخی از آنها ممکن است به درآمدهایی از طریق بازیافت و یا استفاده از 'زباله' در فعالیت های دیگر منجر شود.
3. بهبود قیمت گذاری محصولات : توجه صریح هزینه های خاص باعث قیمت گذاری آگاهانه تر محصولات خواهد شد.
4. کمک به گزارشگری درون و برون سازمانی: شناسایی هزینه های محیط زیست به سازمان ها در جمع آوری اطلاعات مربوط به اثرات زیست محیطی خود برای اهداف گزارشگری داخلی و خارجی کمک خواهد کرد.
5. افزایش مزیت رقابتی : با توجه به سابقه ی حسابداری مدیریت زیست محیطی، توجه صریح، همراه با تبلیغات، ممکن است یک سازمان با مزیت رقابتی را فراهم سازد.
6. بهبود شهرت : تلاش برای کاهش هزینه های زیست محیطی و اثرات مربوط باعث بهبود شهرت خواهد شد.
7. حفظ کارکنان و جاذبه : با نشان دادن این موضوع که سازمان نسبت به مدیریت و پاسخگویی برای اثرات زیست محیطی عملیاتش در تلاش است ، می تواند سازمان را قادر به ابقا کارکنان و جذب کارمندان بهتر سازد و همچنین باعث بهبود روحیه کارکنان شود.
8. تولید منافع اجتماعی : تلاش برای کاهش هزینه ها و اثرات زیست محیطی (که در ایجاد یک محیط تمیز کننده کمک می کند) تولید کننده منافع انسانی است.
هزینه یابی زیست محیطی
هزینه یابی یعنی استفاده از آنچه با علم حسابداری ثبت شده تا بتوان مستقیما هزینه محصولات و روند تولید آنها را ارزیابی کرد. هزینه یابی زیست محیطی مستقیما برای هر مورد زیست محیطی هزینه ای را شناسایی می نماید و هزینه انواع فعالیتهای مرتبط را مشخص می کند. خدمتی که حسابداری هزینه یابی زیست محیطی می تواند ارئه نماید این است که راهی برای انجام شناسایی دقیق فرایند های کسب و کار بیابد، تخصیص و تسهیم برآوردی هزینه های جاری زیست محیطی برداشته شده یا کاهش یابد و هزینه واقعی محصولات جایگزین شود.
حسابداري مديريت به عنوان يک سيستم پشتيباني تصميم در برخورد با هزينه هاي واقعي متحمله توسط بنگاه تجاري به ناچار هزينه هاي زيست محيطي را از ساير هزينه ها تفکيک کرده و با نگاهي متفاوت به ارائه اطلاعات مالي در اين خصوص مي پردازد. مديريت بر هزينه از يک سو با عوامل خارجي و از سوي ديگر با عوامل داخلي بنگاه اقتصادي درگير است. اگر
عامل خارجي را رضايتمندي مشتري تلقي کرده، آنگاه کاهش هزينه ازطريق شناسايي عوامل آن با هدف حذف فعاليتهاي بدون ارزش افزوده مواجه است و طيف آن عوامل از طراحي محصول تا خدمات پس از فروش را شامل مي گردد. درحالي که عامل خارجي، رضايتمندي زيست محيطي باشد، آنگاه کاهش هزينه از طريق شناسايي عوامل آن با هدف حذف فعاليتهاي بدون ارزش اقتصادي مشکل خواهد شد. به عبارتي هزينه هاي زيست محيطي گاهي فاقد ارزش افزوده قابل تقويم بوده و
بنگاه اقتصادي بنابه اين محدوديت تمايلي به حذف فعاليتهاي مخرب زيست محيطي نــدارد، ليکـن کنترل و کاهش هزينه اين گونه فعاليتها را برنامه ريزي مي کند و اين به آن معنــا است کــه مديريت بر هزينه زيست محيطي با هدف رضايت محيطي عملي است و براي انجام آن ناگزير به تفکيک هزينه و انتخاب شاخصهاي مناسب است. ( تدبیر ،کاظم زاده ارسی، ب ت )
هزینه یابی زیست محیطی به دو روش اجرامی شود:
1-روش هزینه یابی بر مبنای فعالیت(ABC)که به دنبال مراکز هزینه در سطوح سازمانی است از قبیل واحد گروه، نگهداری محصولات بر حسب تکنیک و مسئولیت ها.
2-چارچوب هزینه کیفیت که هزینه های زیست محیطی را در بازدارندگی، ارزیابی و ضعف های داخلی و خارجی مشخص می کند.
هزینه های زیست محیطی چگونه باید محاسبه شوند؟
در حال حاضر دو روش برای محاسبه اینگونه هزینه ها به کار گرفته می شود :
حسابداری منابع طبیعی:
این حسابداری شامل داده هایی از ذخایر طبیعی و تغییراتی است که بر اثر روند طبیعی و یا بر اثر استفاده انسانی در آنها ایجاد می شود. چنین حسابداری نوعا از زمین کشاورزی، شیلات، جنگلها، مواد معدنی، نفت وآب تشکیل می شود.ارزیابی ارزش جریان منابع موقعی که کالا در بازار فروخته می شود نسبتا آسان است اما ارزیابی تغییرات در ذخایر مشکل تر است چرا که این تغییرات ممکن است بر اثر تغییرات فیزیکی در منابع یا در اثر نوسان قیمت بازار روی دهد.این تحلیل در مورد کالاهای زیست محیطی که فروش در آنها نقش ندارد بسیار سخت تر است.
حسابداری برون ریزها:
ماتریس حسابداری ملی شامل حسابهای زیست محیطی است که توسط هلند ابداع شده است.این ماتریس حسابداری را در قالب جدولی در آورد که انتشار آلاینده ها را بوسیله بخش اقتصادی شناسایی می کنند. شاخه آماری اتحادیه اروپا کمک می کند که بعنوان بخشی از برنامه حسابداری زیست محیطی از این روش بهره گیرد.داده های فیزیکی در سیستم ماتریس حسابداری ملی برای ارزیابی تاثیر استراتژی های مختلف رشد بر کیفیت زیست محیطی بکار برده می شود.می توان این داده را از روی نوع آلاینده جدا کرد تا تاثیر آن برمحیط داخلی کشورویا تاثیر نوآموزی و محیط زیست کل کره زمین را مشخص کرد. ( ابعاد حسابداری زیست محیطی ، ب ت )
علاوه بر دو روش مذکور "هاری پریا " 4 نوع سیستم حسابداری زیست محیطی منحصر به فرد را به صورت اجمالی شرح داده است، این سیستم ها عبارتند از:
1- حسابداری مخارج آلودگی.
2- حسابداری فیزیکی که منابع دارایی زیست محیطی را در طول زمان اندازه گیری می کند.
3- شاخص های سبز: سیستمی که به گونه ای مناسب با اندازه گیری متعارف تولید ناخالص داخلی پیوند یافته و متناسب با مقیاس اندازه گیری رفاه اقتصادی نردهاوس - توبین تعدیل شده است.
4- سیستم حسابهای ملی سازمان ملل متحد (SNA).
گزارشگري زيست محيطي
از آنجايي که حسابداري زيست محيطي گزارشگري زيست محيطي را نيز دربردارد و عملکرد زيست محيطي از ديد استفاده کنندگان گزارشهاي مالي حائزاهميت است، ليکن اهداف گزارشگري عملکرد اقتصادي با اهداف گزارشگري زيست محيطي کاملاً انطباق نداشته، لذا به جهت محدوديت موجود در علائق استفاده کنندگان، نياز به الزامات گزارشگري ويژه احساس مي گردد.
از آن جهت که بنگاههاي انتفاعي مخارجي را تحت مــوضــوع زيست محيطي متحمل مي شوند، ارائه يک تصوير از عملکرد زيست محيطي که حاوي منافع حاصل از تحمل هزينه هاي مزبور باشد، باتوجه به ساختار موجود حسابداري، دشوار است، به اين جهت بسياري ازبنگاههاي انتفاعي هزينه فعاليتهاي زيست محيطي را بدون مقابله با منافع آن، تنها به عنوان اقلام هزينه اي منظور کرده و در گزارشگري مالي به گونه اي موثر آنها را افشاء نمي کنند.
افشاي هزينه هاي زيست محيطي در راستاي حفظ ثروت سهامداران موجبات افزايش ارزش بنگاه انتفاعي را فراهم مي سازد. و اگرچه منافع اينگونه هزينه ها قابل تقويم به ريال نيست، ولي درعين حال ايجاد تمايز در بنگاه انتفاعي به عنوان يک صنعت سبز را موجب مي گردد و علي رغم وجود مزيتها در حفظ بــازار رقابتي در ميان صنايع مشابه غيرسبز، از طـــريق ايجاد محبوبيت اجتماعي، آثار مفيد و مـــوثري بر قيمت سهام اينگونه بنگاهها در بازار بــورس اوراق بهادار خواهد داشت، لذا گزارشگري زيست محيطي با نگــاه دقيق تري بايد مورد توجه مديران واحدهاي اقتصادي باشد، به ويـــژه واحدهايي که در زمينه زيست محيطي متحمــل مخارج زيادي مي گردند.( تدبیر ،کاظم زاده ارسی ،ب ت )
در ارتباط با گزارشگری مالی زیست میحطی تا کنون استاندارد مدونی توسط هیئت تدوین استاندارد های حسابداری ملی تجویز نشده است. در این مقاله ضرورتاً به استانداردهای بین المللی که نحوه عمل حسابداری و ارائه گزارش های مالی مرتبط با حسابداری زیست محیطی را اشاره کرده است مراجعه می گردد. جدول 1 نمونه ای از استاندارد های مرتبط، که در گزارشگری زیست محیطی کاربرد دارد را به نمایش می گذارد:
جدول 1 : استانداردهای گزارشگری مالی مربوط به محیط زیست
شماره IFRS/IAS شرح / عنوان پاراگراف(های) مربوط
شماره پاراگراف داخل پرانتز توضیحات / ملاحظات
چارچوب نظری چارچوبی برای آماده سازی ارائه صورت های مالی پاسخگویی(14) مربوط بودن(26)، اهمییت(29و30) احتیاط(37)، تمامیت (39)، تعهدات و بدهی ها(60)، نگداشت سرمایه(81)،احتمالات(85)، اندازه گیری قابل اتکا(83)، شناسایی بدهی ها(91). بیانیه ای بر این که ثباتی باشد در داخل مرزهای چارچوب نظری IFRS و IAS
IAS 41 صنایع اختصاصی حساسیت بخش نسبت محیط، به طبقه بندی ISOمراجعه کنید.
IFRS 6
اکتشاف و ارزیابی منابع معدنی بند (11) : شرایط لازم برای ارائه و احتمالات اشاره به آمار در مورد تولید گازهای گلخانه ای، تولید آلاینده ها، سیستم های دفع زباله های سمی، آلودگی آب زمین و فرسایش زمین، فقر، حوادث صنعتی، مطالعات اثرات زیست محیطی.
3IFRIC
(حذف شده) انتشار حقوق و مجوز ها چند پاراگراف که به بررسی می کند که آیا دولت حقوقی اختصاص داده و رفتار حسابداری در آغاز انتشار، و کنار گذاشتن تدارکات. قرارداد کیوتو، اجلاس کپنهاگ؛ توافقنامه در مقابل معاهده؛ بهره وری از سیستم های تخصیص ملی و جهانی ، حدس و گمان و انتقال پذیری حقوق، تغییرات آب و هوایی ؛ بازار برای انتشار سهام و حقوق مشابه و مشتقات آنها؛ حق حاکمیت؛ پایگاه های جهانی مشترک (REA)
IAS 20 کمک های بلاعوض دولت ماحصل انتشار اولیه حقوق و تخفیفات و کمک های ثبت شده به عنوان دارایی کمک های دولت تحت تأثیر سیاست های روزانه می باشد.دولت می تواند گواهی حقوق را کمتر یا بیشتر عرضه کند. فساد همه گیر در بخش عمومی ممکن است سیستم را نابود سازد.
IFRS 8 بخش های عملیاتی اصل پایه (1)، ماهیت بخش عملیاتی (5)، معیار تجمع (12)، آستانه کمی (13)، افشاء (20)، سود / زیان / دارایی ها و بدهی ها (23)، اندازه گیری (25)، اطلاعات جغرافیایی برای یک شرکت جهانی که آیا شعب آن و شرکت های تابعه آن در بخش های حساس محیط زیست فعالیت دارند؟ آیا قسمت تجاری مطابق با آستانه کمی است؟ آیا تهیه صورت های مالی تلفیقی الزامی است؟ آیا بخش های آن مطابق استاندارد بین المللی است؟
IAS 8 سیاست های حسابداری ، تغییر در برآوردهای حسابداری و اشتباهات
سیاست حسابداری (10)، کاربرد بازنگرانه (22)، تعهدات گارانتی (32 و 33)، اشتباهات (41)، اشتباهات دوره قبل (49)،، غیر عملی بودن تنظیمات صورت گذشته (51، 52 و 53) که تا چه حد نیاز به بیان مجدد درآمد گذشته، و چگونه این اتفاق که در صورتهای گذشته ، حال و آینده مالی (تعدیلات عطف به متسبق و آتی) نشان داده شده است.
IAS 1 ارائه صورت های مالی حذفیات مواد (7)؛ هدف صورتهای مالی (9)، ارائه منصفانه (15)، اصلاح سیاست های حسابداری (18)، فرض تداوم (25)، ذخیره (54)، برآورد عدم اطمینان (125) حداقل مجموعه ای از اطلاعات است که باید در صورتهای مالی جامع شرکت های سازگار با محیط زیست حساس گنجانده شده است.
IFRS 1 اولین اقتباس از سیاست حسابداری 97 منصفانه ارزش منصفانه محیط زیست
IFRS ارزش (16)، ترکیب ابزار مالی (23)، اصلی، تابعه، سرمایه گذاری های مشترک و همکاریها (24)، تغییر در د راه اندازی ، احیای و بدهی های مشابه (25E)، غیر IFRS اطلاعات مقایسه ای (36)، حل اختلاف دوباره (39) مربوط به دارایی ها ، بدهی ها و ذخیره.
IFRS 7, IAS 37 و IAS 39, IFRS 9, IAS 38 ابزارهای مالی افشا، ارائه و شناخت و اندازه گیری ، نامشهودها و آسیب افشای مخاطرات گذشته و حال مرتبط با محیط زیست؛ توضیحات کمی و کیفی مؤثر و غیر مؤثر بر استراتژی های خرید و فروش تأمینی، ارزش منصفانه مشتقات کربن و دیگر دارایی ها و بدهی های مرتبط با محیط زیست
افشا مخارج و منافع اقتصادی محیط زیستی می تواند به هر نحوی که امکان گزارش آن وجود دارد انجام شود. این افشا میتواند در متن صورتهای مالی(در صورت بااهمیت بودن آن)، در یادداشت های توضیحی همراه و یا تهیه گزارشات خاص صورت پذیرد.
صورتی از دارایی ها و بدهی های زیست محیطی
هیئت IASB ممکن است دو سیاست جایگزین یکدیگر را برای گزارشگری مالی در نظر گیرد. اولین گزینه این است که اجباری برای تهیه و ارائه صورت های مالی مجزا که بر روی محیط زیست تمرکز داشته باشد را تجویز کند. دومین گزینه این است که الزام به افشای عناصر اطلاعاتی مشخصی را در بطن چارچوب گزارشگری جاری و تقویت قواعد مرتبط با آن ایجاد کند.
صورت های مالی محیط زیست می تواند هم اطلاعات غیر مالی و هم اطلاعات مالی را با یکدیگر ترکیب کند. حداقل اطلاعاتی را که بایستی در صورت های مالی پیشنهادی افشا شود، می توان با اصلاح 1 IAS و فراهم آوردن یک بند معامله در 1 IFRS تعیین کرد. جدول 2 دربرگینده عناصر صورت مالی جداگانه پیشنهادی است.
