بخشی از مقاله
بررسی رابطه ریسک سیستماتیک و سیاست تقسیم سود شرکتها در بورس اوراق بهادار تهران
چکیده:
ارزيابي عملكرد مالي شركتها، از مهمترين موضوعات مورد توجه سرمايه گذاران ، اعتبار دهندگان ، دولتها و مديران مي باشد. مديران به منظور ارزيابي عملكرد قسمتهاي تحت پوشش خود از ارزيابي عملكرد استفاده مي كنند. سرمايه گذاران (سهامداران) به منظور ارزيابي ميزان موفقيت مديريت در به كار گيري سرمايه آنها و تصميم گيري در مورد حفظ ، افزايش و يا فروش سرمايه گذاري ؛ اعتبار دهندگان به منظور تصميم گيري در مورد ميزان نرخ اعطاي اعتبار؛ به ارزيابي عملكرد مي پردازند
.مهمترين جنبه اي كه توسط سرمايه گذاران در ارزيابي عملكرد در نظر گرفته مي شود، اين است كه آيا براي آنها ارزش ايجاد شده است يا خير.در سالهاي اخير تلاشهاي زيادي شده است، تا شاخصهايي معرفي شود كه بهتر بتواند اهداف سهامداران را بر آورده سازد. در این پژوهش،رابطه بين سیاست پرداخت سود با عدم اطمینان در جریان وجه نقد، ترکیب سرمایه و فرصت های سرمایه گذاری ، در شرایط بازار سرمايه ايران در دوره زمانی 1388-1385 مورد بررسی قرار گرفته است. ابتدا متغير هاي پژوهش مورد شناسائی قرار گرفته و جهت تجزيه و تحليل اطلاعات، از داده هاي بدست آمده از نرم افزار ره آورد نوين؛ براي محاسبه متغير هاي پژوهش ، توسط نرم افزار Excel استفاده شده است. اين داده ها جهت آزمون فرضيه ها توسط نرم افزارSPSS به كمك آماره- هاي توصيفي و استنباطي نظير تحليل همبستگي، مورد تجزيه و تحليل قرار گرفتند. از تحقیق نتایج زیر حاصل شده است:
با توجه به آزمونها و تحلیل هایی که از راه رگرسیون و همبستگی انجام شد به این نتیجه رسیدیم که متغير هاي پژوهش(عدم اطمینان در جریان وجه نقد، ترکیب سرمایه، فرصت های سرمایه گذاری) داراي رابطه با سیاست پرداخت سود هستند.
1- مقدمه:
گزارشگری مالی یکی از مهمترین فراورده های سیستم حسابداری است که از اهداف عمده آن فراهم آوردن اطلاعات لازم برای تصمیم گیری اقتصادی استفاده کنندگان در خصوص ارزیابی عملکرد و توانایی سودآوری بنگاه اقتصادی است. شرط لازم برای دستیابی به این هدف، اندازه گیری و ارائه اطلاعات ، به نحوی است که ارزیابی عملکرد گذشته را ممکن سازد و در سنجش توان سودآوری و پیش بینی فعالیت های آتی بنگاه اقتصادی موثر افتد. یکی از اقلام حسابداری که در گزارش های مالی (صورت سود و زیان) تهیه و ارائه می شود، سود خالص است که کاربرد های متفاوتی دارد.
معمولا سود به عنوان عاملی برای تدوین سیاست های تقسیم سود و راهنمایی برای سرمایه گذاری و بالاخره عاملی برای پیش بینی به شمار می آید. مدیران ، تحلیل گران و سرمایه گذاران بیشترین توجه خود را به سود گزارش شده شرکت ها اختصاص داده اند. مدیران ، از حفظ روند رو به رشد سود منتفع می شوند، زیرا پاداش آن ها به میزان سود شرکت ها بستگی دارد.
در کشور ایران با توجه به شرایط اقتصادی ، سرمایه ها عمدتا به سوی سفته بازی سوق داده می شوند. در این میان به وجود آوردن شرایطی که سرمایه گذاران از میان شقوق مختلف ، سرمایه گذاری بر روی اوراق بهادار و سهام شرکت ها را برگزینند، دارای اهمیت خاص می باشد. بنا براین با بررسی نیازهای سرمایه گذاران و برآوردن تقاضاهای منطقی، باید زمینه انتقال سرمایه از کارهای غیر مولد به سمت کارهای تولیدی را فراهم ساخت.
بازار بورس اوراق بهادار از ابزارهایی است که در تجهیز پس اندازهای مردمی و تخصیص آن به فعالیت های تولیدی و ایجاد امکانات لازم برای مشارکت عموم مردم در توسعه فعالیت های مفید اقتصادی نقش به سزایی را ایفا می کند. از مهمترین گروه های استفاده کننده از اطلاعات شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار ، سرمایه گذاران بالقوه در سهام شرکت ها می باشند. بدست آوردن اطلاعات کافی جهت استفاده کنندگان فوق الذکر از کانال بورس اوراق بهادار انجام می گیرد.
تصمیم گیری سرمایه گذاران بالقوه اساسا به خرید سهام شرکت مربوط می شود و این تصمیمات ممکن است بر مبنای بازده و سود سهام دریافتی باشد. مسلما سیاست تقسیم سود و مقدار سود پرداختی سهام مربوط به سهامداران می تواند عامل محرک در تشویق سرمایه گذاران محسوب گردد. در این راستا ، ریسک مربوط به سرمایه گذاری نیز از عوامل تعیین کننده می باشد. سرمایه گذاران با توجه به میزان ریسک سرمایه گذاری انتظار سود متناسب با آن را خواهند داشت و در واقع ایجاد تعادل بین ریسک و بازده می تواند باعث تبدیل سرمایه گذاری های غیر مولد به سمت سرمایه گذاری های مولد گردد.
2- تاریخچه مطالعاتی
جدول 1-1 نتایج تحقیقات انجام شده در مورد ریسک سیستماتیک و سیاست تقسیم سود
نتایج اصلی دوره تحقیق محقق(محققین(
تداوم روند سودآوری به عنوان اولین عامل موثر بر ضریب واکنش سود شناسایی و تعیین گردید.(یئو کیم، 2002، 4) 1980-1974 کور مندی و لایپ (1987)
متغیر های حسابداری تغییرات سود، رشد، اندازه، نسبت پرداخت سود، نسبت جاری ، اهرم مالی ، نسبت پوشش بهره و اهرم عملیاتی بیش از 57% تغییرات در ریسک سیستماتیک را تبیین می نمایند
2000-1991 اندرو بریمبل
(2003)
رشد سود خالص و رشد سود عملیاتی رابطه مثبت با ریسک سیستماتیک دارد و با افزایش نسبت بدهی به دارایی میزان ارتباط ضعیف تر می شود.
1987-1982 پراکاش و اندرسون
(1994)
جریانات نقدی حاصل از عملیات، سود متعلق به سهامداران عادی ، سود متعلق به سهامداران عادی به علاوه هزینه استهلاک و سود متعلق به سهامداران عادی به علاوه استهلاک و مالیات ارتباط معنی داری با ریسک سیستماتیک دارد.
19854-1975
اسماعیل و کیم
(1989)
بین نسبت توزیع سود ، رشد ، اهرم مالی ، اندازه شرکت و تغییر پذیری سود با ریسک سیستماتیک رابطه معنی داری وجود دارد.
1977-1963 الگرز و میوری
(1982)
رابطه معنی داری بین ریسک سیستماتیک و متغیر های نسبت سود خالص به ارزش بازار سهام عادی، نسبت بازده داراییها ، نسبت بازده حقوق صاحبان سهام وجود دارد اما میزان ارتباط ضعیف و حدودا R2 برابر با 20% بوده است
1961-1956 بیور و مینگلد
(1975)
متغیر های توزیع سود، رشد داراییها ، اهرم مالی ، نسبت جاری، اندازه، تغییرپذیری سود، بتای حسابداری رابطه معنی دار و قوی با ریسک سیتماتیک دارند و از این رو می توان از آنها برای انتخاب پرتفوی بهینه بهره من شد.
1965-1947 بیور ، کتلر و اسکولز
(1970)
همبستگی معنی داری بین ریسک سیستماتیک بازار و متغیر های ریسک سیستماتیک مبتنی بر سود حسابداری، ریسک سیستماتیک مبتنی بر گردش وجوه نقد تعدیل شده و ریسک سیستماتیک مبتنی بر جریانات نقدی عملیاتی وجود دارد.
1377-1373 حسن صدی
(1380)
بین متغیر های نوع صنعت، اندازه شرکت، میزان پراکندگی فروش، درجه اهرم عملیاتی ، درجه اهرم مالی و ریسک سیستماتیک هیچ رابطه ای وجود ندارد. 1373-1370 مجید وثوق
(1375)
3-بیان مسئله
بورس اوراق بهادار عمده ترين راه تجهيز و تخصيص بهينه سرمايه در کشور است و شناخت اين بازار و عناصر و ارتباطات موجود در آن يکي از عوامل مهم تو سعه بازار سرمايه محسوب مي گردد. يکي از عناصر مهم اين بازار سرمايه گذاران هستند؛سرمايه گذاران از انجام سرمايه گذاري در سهام شرکت ها اهداف مختلفي دارند آنها در بازار سرمایه سعی دارند منابع خود را به سمتی سوق
دهند که بیشترین سودآوری را برای آنها داشته باشد و در صورتی که سرمایه گذاری آنها به سود مورد نظر منجر نشود ، اقدام به خروج از بازار سهام و سرمایه گذاری در سایر فعالیت ها خواهند نمود که این منجر به کاهش داد و ستد در سهام و از رونق افتادن بورس اوراق بهادار خواهد شد. در این راستا آگاهی از میزان ریسک شرکت ها نیز می تواند نقش بسزایی در تصمیم گیری افراد داشته باشد. در ادبیات مالی ، ریسک بعنوان احتمال اختلاف بین بازده واقعی و بازده مورد انتظار تعریف شده و به دو دسته تقسیم می شود.
دسته اول: شامل ریسک هایی است که به عوامل داخلی شرکت مربوط می باشند مانند ریسک مدیریت، ریسک نقدینگی، ریسک ناتوانی در پرداخت بدهی و غيره که به آن ریسک غیر سیستماتیک (کاهش پذیر) گفته می شود. دسته دوم: شامل ریسک هایی است که خاص یک یا چند شرکت نبوده بلکه مربوط به شرایط کلی بازار نظیر شرایط اقتصادی ،سیاسی، اجتماعی و غیره می باشد و تحت عنوان ریسک سیتماتیک(β) غیر قابل کنترل و کاهش ناپذیرمی باشند، از این رو
در تصمیم گیری مدیران شرکت ها و سرمایه گذاران می توتند نقش بسزایی داشته باشد، یکی از راه های پیش بینی ریسک سیستماتیک تعیین ارتباط بین عوامل مالی(حسابداری ) و ریسک سیستماتیک است یکی از عوامل عوامل مالی(حسابداری) مهم در شرکتها سیاست تقسیم سود این شرکتهاست ، تقسیم سود سهام پیچیدگی های زیادی برای اقتصاددانان،تحلیلگران مالی و سایر سرمایه گذاران داشته است و در تحقیقات متعدد ارتباط بین سیاست تقسیم سود و بازده سهام شرکتها مورد بررسی قرار گرفته است میلر و مودیلیانی (1985) اعتقاد داشتند که در یک بازار رقابت کامل به سبب وجود تقارن اطلاعاتی بین افراد فعال در بازار سرمایه نحوه تقسیم سود سهام شرکتها مشخص بوده و تقسیم مزبور بر قیمت سهام واحد تجاری تاثیرگذار نمی باشد، اما همانطور که می دانیم بازار های سرمایه کنونی در جهان و ایران بازارهایی هستند که در آن اطلاعات به میزان لازم در اختیار همگان قرار ندارد و سرمایه گذاران با یک بازار رقابت ناقص روبرو هستند و همیشه سود بیشتر،ازآن سرمایه گذاران مطلع تر می باشد. به همین دلیل خبر تقسیم یا عدم تقسیم سود یک شرکت بیشترین تاثیر روی نوسان قیمت سهام آن شرکت خواهد داشت. با توجه به این وضعیت اندیشمندان اقتصادی که از آن جمله آنها می توان به آلن و ولس (2000) اشاره نمود در مورد رفتارهای تقسیم سود سهام تئوری های متنوعی ارائه نموده اند.
یکی از بارزترین این تئوری ها تئوری علامت دهی تقسیم سود می باشد، تحت مدل علامت دهی تقسیم سود سهام به عنوان یک علامت جهت کاهش سطح عدم تقارن اطلاعات در بازار سرمایه به کار گرفته می شود. اما این تئوری نیز نتوانسته تاثیر عمده ای در این کاهش داشته باشد و اشخاص خودی شرکتها که مدیران نیز از جمله آنها می باشند با در اختیار داشتن اطلاعات مهم و اساسی نسبت به سرمایه گذاران دیگر انتفاع بیشتری از خرید و فروش و تقسیم سود سهام نصیب خود می نمایند
در نتیجه محقق در پی یافتن این مسئله می باشد که آیا بین ریسک سیستماتیک(β) سهام عادی شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران و سیاست تقسیم سود این شرکت ها رابطه ای وجود دارد یا خیر؟ جهت پاسخ به این سوال پژوهشگر از بین مولفه های مختلف تاثیر گذار بر سیاست تقسیم سود سهام از شاخص های مطرح شده توسط فاما و فرننچ در سال 2001 که شامل اندازه شرکت، ریسک شرکت، سودآوری، درصد سود پرداختی و نسبت ارزش بازار به ارزش دفتری می باشد، استفاده نموده است.
تا در نهایت مدیران شرکت ها بتوانند بر اساس این رابطه ، تصمیم گیری و برنامه ریزی خود را تعدیل کنند. و سرمایه گذاران نیز تصمیم بگیرند که آیا به خرید سهام شرکت مبادرت ورزند یا اینکه در بخش دیگری سرمایه گذاری کنند.
4-چارچوب نظری
ریسک سیستماتیک به عنوان بخشی از کل ریسک یک مجموعه اوراق بهادار است که با ایجاد تنوع در سرمایه گذاری اوراق بهادار ،نمی توان مقدار آن را کاهش داد و به علت وجود عواملی که بر قیمت کل اوراق بهادار اثر می گذارند ، به وجود می آبد، برخی از این عوامل می تواند شامل ،شرایط سیاسی ، تورم، نرخ بهره، بازار ، تغییر مدیریت ، تغییر خطوط تولید و یا تغییر در ترکیب ورودی های یک شرکت(مانند نیروی انسانی ،سرمایه و مانند آن) ،باشد. تغییر در هر یک از این عوامل می تواند موجب نوسان و تغییراتی در سودآوری شرکت ها گردد و در نتیجه بازدهی سهامداران را تحت تاثیر قرار دهد. از طرفی تحقیقات تئوریک نشان داده است که میزان ریسک سیتماتیک را می توان بر اساس متغیر های مالی (مانند اهرم عملیاتی، اهرم مالی، بتای حسابداری، تغییرات سود، رشد، اندازه شرکت و سیاست های تقسیم سود، نسبت های مالی و سایر متغیر های مالی) پیش بینی نمود.
نتایج تحقیقات اجام شده در مورد ریسک سیستماتیک و سیاست تقسیم سود بطور خلاصه در جدول 1-1 نشان داده شده است.
5-فرضیه های تحقیق
فرضیه اصلي: بین سیاست تقسیم سود و ریسک سیستماتیک ارتباط معنی داری در بازار سرمایه ايران وجود دارد.
فرضیه فرعی اول: بین سود متعلق به سهامداران عادی و ریسک سیستماتیک ارتباط معنی داری در بازار سرمایه ايران وجود دارد.
فرضیه فرعی دوم: بین سود نقدي متعلق به سهامداران عادی و ریسک سیستماتیک ارتباط معنی داری در بازار سرمایه ايران وجود دارد.
فرضیه فرعی سوم: بین نسبت توزیع سود و ریسک سیستماتیک ارتباط معنی داری در بازار سرمایه ايران وجود دارد.
فرضیه فرعی چهارم: بین رشد سود و ریسک سیستماتیک ارتباط معنی داری در بازار سرمایه ايران وجود دارد.
فرضیه فرعی پنجم: بین نسبت ارزش بازار به ارزش دفتري ((M/B و ریسک سیستماتیک ارتباط معنی داری در بازار سرمایه ايران وجود دارد.
6 اهداف تحقیق
اهداف علمی تحقیق کشف رابطه بین دو عامل تاثیر گذار بر تصمیمات بازار سرمایه ایران، یعنی ریسک سیستماتیک و سیاست تقسیم سود، به نیت تقویت پیکره علم و افزودن بر معلومات موجود و در نتیجه استفاده پژوهشگران آتی از آن است. هدف کاربردی آن است که اگر افراد بتوانند با استفاده از تغییرات در میزان سود آوری شرکت ، میزان ریسک سیتماتیک را پیش بینی کنند ، تمایل آنها به سرمایه گذاری در سهام بیشتر می شود ، لذا تصمیمات بهتری را در زمینه سرمایه گذاری ها اتخاذ می کنند. هدف دیگر آن است که سرمایه گذاران بتوانند با کمک این ارتباط، به سود مورد نظر خود دست یابند و در نهایت با دید وسیع تری وارد معاملات بورس اوراق بهادار گردند که این امر خود موجر به رونق بازار سرمایه ایران خواهد شد.
بهره وران از جنبه های کاربردی این تحقیق می توانند مدیران شرکت ها ، تحلیل گران مالی ، موسسات آموزشی و دانشجویان باشند که از نتایج این تحقیق در مطالعات تطبیقی و دیگر تحقیقات مالی استفاده کنند و یا سرمایه گذاران، مدیران سرمایه گذاری و تامین کنندگان مالی باشند که می توانند از نتایج این تحقیق جهت پیش بینی بهتر قابلیت سودآوری شرکت های مورد نظر خود استفاده نمایند.
7 اهمیت و ضرورت تحقیق
یکی از مهمترین مباحث در بازار سرمایه ، آگاهی از میزان ریسک شرکت ها ، خصوصا ریسک سیستماتیک است که می تواند نقش به سزایی در تصمیم گیری ها ایفا نماید. زیرا اعتقاد بر این است که بازده سهام شرکت ها تابعی از ریسک سیستماتیک است و ریسک سیستماتیک بیانگر تغییرات نرخ بازده یک سهم نسبت به تغییرات نرخ بازده کل بازار سهام می باشد. در بازار سرمایه نیز، سرمایه گذاران سعی دارند در جایی سرمایه گذاری کنند که بیشترین بازدهی را برای آنان به ارمغان آورد و در این راستا به ریسک مربوط به سرمایه گذاری نیز توجه دارند و در صورتی تحمل ریسک را پذیرا هستند که بابت آن مابه ازایی،عایدشان شود و این عوايد چیزی جز سود بیشتر سرمایه گذاری نخواهد بود. از طرف دیگر شرکت ها نیز تلاش دارند به گونه ای فعالیت کنند که هدف اصلی صاحبان شرکت (سهامداران)، یعنی افزایش ارزش شرکت، را محقق نمایند. در نتیجه ، اهمیت تحقیق در این است که سرمایه گذاران و شرکت ها می توانند با استفاده از نتایج تحقیق ، تصمیمات خود را تعدیل یا بر اساس آن تصمیمات جدیدی اتخاذ نمایند.
8 حدود مطا لعاتی
قلمرو تحقیق چهارچوبی را فراهم می نماید تا مطالعات و آزمون محقق در طی آن قلمرو خاص انجام پذیرد و دارای اعتبار بیشتر باشد.
قلمرو مکانی تحقیق
این پژوهش کلیه شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران (بازار سرمایه ایران) را مورد بررسی قرار می دهد .
قلمرو زمانی تحقیق
دوره زمانی این پژوهش ، 4 ساله و از ابتدای سال 1385 تا انتهای سال 1388 است.
قلمرو موضوعي تحقیق
در این پژوهش ، بررسی رابطه بین ریسک سیتماتیک و سیاست تقسیم سود مورد کنکاش قرار می گیرد و در حوزه مديريت سرمايه گذاري قابل بحث است .
9 واژه ها ي كليدي
بازار های اولیه: بخشي از بازار های مالی که اوراق بهادار در وهله اول در آنجا عرضه می شود(راعی و تلنگی،1387، 44-42)1.
بازار های ثانویه:بخشی از بازار های مالی که در آن مالکیت اوراق بهادار(مثل سهام) به خریداران جدید منتقل می شود(همان منبع،30)2.
بازار های سرمایه:بازار های اولیه و ثانویه را گویند که در آن ، داد و ستد اوراق بهاداری که دارای سر رسید بیش از یک هستند یا عمر نامحدود دارند، انجام می شود(دوانی،153،1383)3.
بازده سرمایه گذاری: بازده سرمایه گذاری عبارت است از جریان نقدی قابل تحققی که توسط صاحبان آن سرمایه گذاری در طول یک دوره زمانی معین تحصیل می شود (حجازي، 1386،245)4.
ریسک: احتمال اختلاف بازده واقعی یک سرمایه گذاری از بازده مورد انتظار آن می باشد(همان منبع،169)5.
ریسک تجاری: آن بخش از کل ریسک شرکت است است که ناشی از ترکیب داراییها و تصمیمات عملیاتی شرکت باشد.
ریسک سیستماتیک: آن بخشی از کل ریسک مجموعه اوراق بهادار که غیر قابل حذف بوده و به علت وجود عواملی که بر قیمت کل اوراق بهادار اثر می گذارد، به وجود می آید (حجازي، 1386،246)6.
ریسک غیر سیستماتیک: بخشی از کل ریسک مجموعه اوراق بهادار که قابل حذف و کاهش است.
سود خالص: درآمد های واحد تجاری پس از کسر تمامی هزینه های آن، طی یک دوره را گویند.
سود عملیاتی: درآمد های عملیاتی واحد تجاری پس از کسر هزینه های عملیاتی ، طی یک دوره را گویند(همان منبع،251)7.
سیاست تقسیم سود: به نحوه و روشهای توزیع سود بین سهامداران شرکت گویند (رستگاري، 1386،139)8.
10 روش تحقیق
دشوارترین گام در فرآیند تحقیق، مشخص کردن مسأله مورد مطالعه است. نخست آنکه درباره یك چیز، یك مانع یا یك موقعیت مبهم تردید وجود دارد، تردیدی كه نیازمند تعیین است.
در هر تحقیق ابتدا باید نوع ، ماهیت ، اهداف تحقیق و دامنه آن معین شود تا بتوان با استفاده از قواعد و ابزارمناسب و از راه های معتبر به واقعیت ها دست یافت (سرمد و همکاران، 1381،170)1.
بنابراین پژوهش حاضر از نظر طبقه بندي بر مبناي هدف، از نوع تحقیقات کاربردی است. هدف تحقیق کاربردی، توسعه دانش کاربردی در یک زمینه خاص است. هم چنین تحقیق حاضر، از نظر روش و ماهیت از نوع تحقیقات توصیفی - همبستگی است. در این تحقیق هدف، تعیین میزان رابطه متغیر هاست. برای این منظور بر حسب مقیاس های اندازه گیری متغیر ها، شاخص های مناسبی اختیار می شود.
مقیاس اندازه گیری داده ها مقیاس نسبي است. مقیاس نسبی بالاترین و دقیق ترین سطح اندازه گیری را ارائه می دهد. این مقیاس علاوه بر دارا بودن کلیه خصوصیات مقیاس های دیگر، از صفر مطلق نیز برخوردار است(سرمد و همکاران،1381،170)2.
روش تحقیق به صورت قیاسی – استقرایی است که در آن مبانی نظری و پیشینه پژوهش از راه کتابخانه، مقاله و اینترنت جمع آوری شده و بصورت استدال قیاسی و در رد یا اثبات فرضیه های پژوهش با بکارگیری روش های آماری مناسب ،از استدلال استقرای در تعمیم نتایج استفاده شده است . چون هدف پژوهش شناخت رابطه همبستگی بین ریسک سیتماتیک و سیاست تقسیم سود شرکت ها است و تحقیقات همبستگی شامل کلیه تحقیقاتی است که در آنها سعي می شود رابطه متغیرهای مختلف با استفاده از ضریب همبستگی کشف و تعیین شود. بنابراین ضریب همبستگی شاخص دقیقی است، که بیان می کند تغییرات يك متغیر تا چه اندازه ای به متغیر دیگری وابسته است.
11 جامعه مطالعاتی
جامعه مطالعاتي پژوهش حاضر در برگیرنده شرکت های موجود در بورس اوراق بهادار تهران در طی سال های 88-85 می باشد.
حال با پیش فرض های زیر به ناچار بعضی از این شرکت ها از جامعه خارج شده اند. در ادامه از بین شرکت های موجود در بورس اوراق بهادار تهران، شرکت هایی که پایان سال مالی آن ها 29 اسفند ماه مي باشد، شرکت هایی که وقفه های معاملاتی بیش از 6 ماه داشته اند و شركتهايي كه اطلاعات مورد نياز جهت محاسبه متغير هاي پژوهش را ارائه ننموده اند، از جامعه مطالعاتی حذف و در نهایت 92 شرکت به عنوان جامعه مطالعاتی تحقیق انتخاب شدند (ليست شركتهاي نمونه در پيوست شماره 1 آمده است) و براي هر متغير اين پژوهش تعداد (92*4)368داده - سال، جهت آزمون فرضيه هاي آماري محاسبه شده است.
12 روش های جمع آوری اطلاعات
یکی از ضروریات هر مطالعه و پژوهش؛ اطلاعات مربوط و قابل اتکا، سرعت و سهولت دسترسی به آن می باشد.مباحث تئوریک پژوهش از مسیر مطالعه منابع ، نشریات ؛ منابع داخلی و خارجی موجود در کتابها و استفاده از اینترنت جمع آوری شده است. جمع اوری اطلاعات با استفاده از اطلاعات اولیه شرکتها بوده است؛ یعنی اطلاعات و داده های مورد نیاز تحقیق کلاً از روش کتابخانه ای، با استفاده از نرم افزار ره آورد نوين و با مراجعه به سازمان بورس اوراق بهادار تهران و مطالعه صورتهای مالی اساسی شرکتهای پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران در طی سالهای 1388-1384 بدست آمده اند.
در این باره علاوه بر مطالعه صورتهای مالی اساسی، اطلاعات مربوط به صورتهای مالی از سایت اطلاعاتی بورس مورد استفاده قرار گرفته است. یادداشت های همراه صورتهای مالی به منظور استخراج داده های لازم ،مورد استفاده قرار گرفته است.
پس از جمع آوری اطلاعات مربوط به ریسک سیتماتیک و سود نقدی هر سهم از نرم افزارصفحه گسترده اکسل (Excel) جهت طبقه بندی اطلاعات و محاسبه متغییر ها استفاده گردید و در نهایت اطلاعات حاصل با استفاده از نرم افزارSPSS مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت.
13- روش تجزيه و تحليل اطلاعات
پژوهش های همبستگی شامل کلیه پژوهش هایی است که در آنها تلاش می شود رابطه متغیرهای مختلف با استفاده از ضریب همبستگی کشف و تعیین شود این ضریب شاخص دقیقي است که با محاسبه آن می توان نشان داد که یک متغیر تا چه اندازه با متغیرهای دیگر پیوند دارد و می توان برای همبستگی (مثبت یا منفی) میزان و مقدار آن را محاسبه کرد .
به دلیل اینکه متغیر های پژوهش از نوع فاصله ای بوده و رو ش پژوهش همبستگی می باشد، جهت انجام آزمون های آماری از ضریب همبستگی پیرسون و رگرسیون و تحلیل واریانس (ANOVA) که دارای خطای معیار کمتری در مقایسه با سایر روش های آماری می باشند ،استفاده شده است .
1-13تحلیل همبستگی پیرسون و رگرسیون ساده خطی:
پژوهش های همبستگی – تعریف ، هدف و مزایا:
پژوهش های همبستگی شامل کلیه پژوهش هایی است که در آن سعی می شود رابطه بین متغیرهای مختلف با استفاده از ضریب همبستگی، کشف یا تعیین می شود. هدف روش پژوهش همبستگی ، مطالعه حدود تغییرهای چند متغیر با حدود تغییرهای چند متغیر دیگر است. هدف ضریب همبستگی ، بیان رابطه بین دو یا چند متغیر به صورت ریاضی است. در صورتی که رابطه متغیرها کامل و مثبت باشد ضریب همبستگی ، یک است و چنانچه همبستگی بین متغیرها کامل و منفی باشد ضریب همبستگی ، منفی یک ، (-1) خواهد شد. طرح بنیانی و اساسی پژوهش همبستگی بسیار ساده است.
در این روشها به جمع آوری نمره های دو (یا چند) متغیر برای آزمودنی های یکسان می پردازیم و سپس ضریب همبستگی را محاسبه می کنیم. به طور خلاصه، ضریب همبستگی را می توان برای بیان روابط علت و معلولی به کار برد. هر چند که این روش به منظور کشف و پیش بینی روابط بین دو متغیر A و B به کار می رود. مزیت عمده روش همبستگی این است که به محقق اجازه می دهد که متغیرهای زیادی را اندازه گیری کند و همزمان، همبستگی درونی بین آنها را محاسبه نماید. امتیاز دیگر روش همبستگی در این است که می تواند درباره درجه همبستگی بین متغیرها مورد مطالعه ، اطلاعات لازم را فراهم سازد و روش همبستگی یا درجه همبستگی را در کل دامنهیا محدوده معین مشخص کند. روش همبستگی برای دو هدف عمده به کار می رود:
1) کشف همبستگی بین متغیرها
2) پیش بینی یک متغیر از یک یا چند متغیر دیگر.
به طور کلی هدف پژوهش همبستگی عبارت است از درک الگوهای پیچیده رفتاری از طریق مطالعه و همبستگی بین این الگوها و متغیرهایی که فرض می شود بین آنها رابطه وجود دارد . تحلیل همبستگی ، ابزاری آماری است که بوسیله ان می توان درجه ای که یک متغیر به متغیری دیگر از نظر خطی مرتبط است را اندازه گیری کرد. همبستگی را به طور معمول با تحلیل رگرسیون به کار می برند.
درجه همبستگی درباره دو معیار بحث می کند:
1) ضریب تعیین 2) ضریب همبستگی
1) ضریب تعیین :
مهمترین معیاری است که با آن می توان رابطه بین دو متغیر x و y را توضیح داد. این مقدار همیشه بین دو صفر تا یک است:
گرچه ضریب همبستگی مثلاً 50% به این معنا نیست که دو یا چند متغیر دارای 50 درصد تغییرهای مشترک می باشد، ولی مجذور همبستگی (ضریب تعیین) ، این تغییرهای مشترک را نشان می دهد. در صورتی که همبستگی دو آزمون 50% باشدف این دو ازمون دارای تغییرهای مشترک به میزان یا 25 درصد است.
2) ضریب همبستگی:
اگر از ضریب تعیین ، ریشه دوم بگیریم ، به مقدار بدست آمده ضریب همبستگی می گویم و آن را با r نشان می دهیم که می تواند عدد مثبت یا منفی یا صفر باشد.
کرلینجر و تاک من (1986) در بحث انتخاب مسئله و ساخت فرضیه برای بیان فرضیه، ویژگی هایی را مطرح می کنند که سه ویژگی اول مشترک و ویژگی چهارم مربوط به تاک من می باشد:
1) مسئله باید همبستگی بین دو یا چند متغیر را مورد سوال قرار دهد.
2) مسئله باید به صورت روشن ، بدون ابهام و به طور معمول سوالی بیان شود.
3) با استفاده از روش های موجود قابل آزمون باشد. باید امکان جمع آوری اطلاعات برای پاسخ گویی به آن وجود داشته باشد .
4) نباید موقعیت یا وضعیت اخلاقی را پدید آورد (دلاور، 1374، 98) .
روش همبستگی گشتاوری (پیرسون):
روش همبستگی گشتاوری زمانی به کار می رود که متغیرهای مورد مطالعه (دو متغیری که قصد محاسبه ضریب همبستگی بین انها را داریم) به صورت پیوسته باشند.
در این پژوهش نیز با توجه به ویژگی متغیر های بدست آمده) سیاست تقسیم سود ، ریسک سیستماتیک ،سود متعلق به سهامداران عادی ، نسبت توزیع سود ،رشد سود و نسبت (M/B که از لحاظ پیوسته بودن متغیر ها دارند و نیز مزیتی که روش همبستگی پیرسون دارد از این روش استفاده شده است که مشخصات این روش به شرح زیر می باشد.
جدول 1-3 مشخصات روش همبستگی پیرسون
روش علامت متغیر اول متغیر دوم متغیر سوم متغیر چهارم
... ویژگی
همبستگی گشتاوری پیرسون R پیوسته پیوسته پیوسته پیوسته ... دقیق ترین و با ثبات ترین روش با کمترین خطای معیار
و نحوه محاسبه آن به شرح فرمول زیر می باشد:
در این پژوهش پس از جمع آوری و محاسبه داده ها) ریسک سیستماتیک ،سود متعلق به سهامداران عادی ، نسبت توزیع سود ،رشد سود و نسبت M/B ) ،با استفاده از نرم افزار SPSS ،روش همبستگی پیرسون انجام شده است. در بسیاری از فرضیه ها هدف بررسی ارتباط بین دو متغیر است. صرف نظر از بحث تحلیل رگرسیون می تواند از آزمون های استقلال برای بررسی ارتباط معنی دار دو متغیر استفاده کرد. اگر دو متغیر تعریف شده در فرضیه ها دارای مقیاس کمی باشند، می توان با استفاده از آزمون ضریب همبستگی پیرسون به استقلال یا ارتباط بین دو متغیر پی برد. ضریب همبستگی پیرسون دارای پارامتری است و همان طور که از قبل عنوان شد به صورت زیر است:
مراحل آزمون :
1) تعریف فرضیه های آماری به صورت زیر:
بین ریسک سیستماتیک و سود سهام، همبستگی معنی دار وجود ندارد .
بین ریسک سیستماتیک و سود سهام،همبستگی معنی دار وجود دارد.
بین ریسک سیستماتیک وسود نقدي سهام، همبستگی معنی دار وجود ندارد
بین ریسک سیستماتیک سود نقدي سهام، همبستگی معنی دار وجود دارد
بین ریسک سیستماتیک و نسبت توزیع سود ،همبستگی معنی دار وجود ندارد .
بین ریسک سیستماتیک و نسبت توزیع سود ،همبستگی معنی دار وجود دارد.
بین ریسک سیستماتیک و رشد سود ،همبستگی معنی دار وجود ندارد .
بین ریسک سیستماتیک و رشد سود ،همبستگی معنی دار وجود دارد.
بین ریسک سیستماتیک ونسبت M/ B،همبستگی معنی دار وجود ندارد .
بین ریسک سیستماتیک ونسبت M/ B ،همبستگی معنی دار وجود دارد.
(2) تعیین سطح زیر منحنی : و
که حسب مورد آزمون t یا z استفاده می گردد،که در این پژوهش با توجه به دو متغیر بودن فرضیه و نوع همبستگی آن از ضریب همبستگی پیرسون و نیز از آزمون t استیودنت در سطح اطمینان 95 درصد (سطح خطا 5 درصد) به منظور آزمون معنی دارد بودن رابطه همبستگی بین دو متغیر استفاده شده است .
(3) به طور معمول دو نوع ریسک یا خطا وجود دارد:
خطای نوع اول (ریسک ) : که در این خطا ما به اشتباه فرض رد می کنیم در حالی که بایستی فرضیه پذیرفته می شود
خطای نوع دوم (ریسک ) در این خطا نیز فرضه غلط می باشد و بایستی رد شود، درحالی که به اشتباه پذیرفته می شود
به طور معمول دو نوع با مقادیر 5% = و 1%= برگزیده می گردد و با توجه به دو دامنه بودن توزیع ها، به طور معول از برای آزمون استفاده می شود به طوری که می باشد که در این پژوهش سطح خطا ( ) ، 5% در نظر گرفته شده است و درجه آزادی به صورت df= n-2 محاسبه می گردد نمودار این آزمون به صورت زیر می باشد:
نمودار(1-3) نمودار آزمون t استیودنت
(4) تعریف و محاسبه آماره آزمون:
آماره آزمون اگر از نوع باشد به صورت زیر تعریف خواهد شد:
یا
(5) تصمیم گیری
اگر t محاسبه شده درناحیه دنباله سمت راست یا چپ قرار گیرد نظر به برگزیدن 5% = با اطمینان 95% می توان پذیرفت که بین دو متغیر x و y ارتباط معنی دار و در صورتی که در ناحیه قرار گیرد می توان گفت که رابطه معنی داری بین x و y وجود ندارد.
مسئله ای که بیشتر پژوهشگران در برنامه ریزی هر پژوهش، با آن مواجه اند اندازه یا حجم لازم برای نمونه است. قانون کلی در این مورد، بزرگترین اندازه ممکن را تصویب می کند. هدف از مطالعه نمونه کسب اطلاع در مورد جامعه است که نمونه از ان انتخاب شده است.
بنابراین هر چه نمونه با حجم بزرگتری انتخاب شود،بين شاخص های آماری ، ارتباط نزدیکی وجود دارد. با نمونه بزرگ ، پژوهشگر ، کمتر فرض صفر را در شرایطی که درست نیست، می پذیرد.
که برآورده های و B به صورت و b نشان داده شده و از رابطه ذیل بدست آمدهاست:
همچنین ضریب ثابت ( ) و شیب خط (B) به صورت زیر آزمون گردیده است:
عرض از مبدأ مساوی با صفر است
عرض از مبدأ مخالف صفر است
شیب خط برابر صفر است
شیب خط برابر صفر نیست
که برای آزمون فرضیه های بالا آماره های زیر استفاده می شود:
و دارای توضیح t با n-2 درجه آزادی است که برای نمونه های بزرگ ، توزیع آن با توزیع نرمال استاندارد ، تقریب زده می شود(آذر و مومني،1385،201-209)1.
14 اعتبار درونی و برونی پژوهش
جهت تعيین اعتبار درونی پژوهش، این بحث مطرح است که آیا متغیر مستقل در متغیر وابسته ایجاد تغییر کرده است یا خیر. اعتبار درونی شرطی است که باعث می گردد تا مطمئن شویم که متغیرهای مزاحم و نامربوط تأثیری در متغیر وابسته نداشته اند.
به دلیل عدم وجود استاندارد های حسابداری لازم الاجرا تا قبل از سال 1380 و همچنین عدم آشنایی کافی با استاندارد ها در سالهای ابتدای لازم الاجرا شدن رعایت مفاد استانداردهای حسابداری ایران ، کیفیت ناهمگن اطلاعات مالی مورد استفاده و اثر ناشی از تفاوت در روشهای حسابداری مورد استفاده جهت اندازه گیری و گزارشگری رویدادهای مالی ، ممکن است بر نتایج تحقیق اثر داشته باشد. تفاوت در نوع صنعت و مالکیت از دیگر عواملی است که می تواند اعتبار درونی را خدشه دار سازد .
جهت تعیین اعتبار بیرونی پژوهش، می توان اینگونه بیان نمود که، آیا یافته های تحقیق قابل بسط و تعمیم به تک تک اعضاء جامعه در شرایط زمانی متفاوت می باشد یا خیر. در تحقیق حاضر، جامعه مطالعاتی شامل کلیه شرکت های پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران، بین سال های 1384 تا 1388 می باشد که این دوره دارای شرایط اقتصادی و مسایل سیاسی خاص خود می باشد.لذا تسرّی نتایج به سایر سال ها و سایر واحدهای اقتصادی خارج از بورس می باید با احتیاط و با در نظر گرفتن شرایط اقتصادی و سیاسی صورت پذیرد.
15 مدل تحلیلی تحقیق:
نمودار (2-3)مدل تحلیلی تحقیق
متغیر های مستقل
الف)سود هر سهم (EPS):
سود خالص پس از کسر مالیات متعلق به سهامداران عادي
فرمول(1-1) = EPS
تعداد سهام عادي
با تقسیم سود خالص پس از کسر مالیات متعلق به سهامداران عادي در سال معین بر تعداد سهام عادی در ابتدای سال محاسبه می گرد(رستگاري،1386،ص138).
ب)نرخ سود پرداختی سهام :
سود نقدي هر سهم
فرمول (2-1) = DPS
سود هر سهم
عبارت است از میزان سودی که به سهام عادی پرداخت می گردد . بهترین نرخ سالانه مد نظر قرار خواهد گرفت« با توجه به قانون تجارت ایران (ماده 90 قانون تجارت )باید حداقل 10% از سود خالص هر سال بین سهامداران توزیع شود . لذا در صورت عدم زیان دوره،همواره سود تقسیمی میان سهامداران از یک حداقل برخوردار خواهد بود»(رستگاري،1386،ص139) .
ج) رشد سود هر سهم :
EPS1 – EPS0
فرمول (3-1) = GEPS
EPS0
که در آن:
EPS1 سود واقعی هر سهم در پایان دوره مالی گذشته .
EPS0 سود واقعی هر سهم در پایان دوره مالی جاری .
سود هر سهم برابر است با سود متلعق به سهامداران عادی تقسیم به تعداد سهام سرمایه (حجازي،1386،ص248)5 .
د)نسبت سود پرداختي سهام(D/E) :
DPS
فرمول (4-1) = D/E
EPS
به نسبت سود پرداختي سهام به مجموع كل سود متعلق به سهامداران عادي، نسبت سود پرداختي سهام می گویند(همان منبع).
ه)نسبت ارزش بازار به ارزش دفتري داراييها (M/B) :
ارزش بازار داراييهاي شركت
فرمول (5-1) = M/B
ارزش دفتري داراييهاي شركت
عبارتست از نسبت ارزش بازار داراييهاي شركت (M) به ارزش دفتري داراييهاي شركت (B) (حجازي،1386،ص247).
متغییر وابسته
ريسك سيستماتيك(B):
فرمول (6-1)
که در آن : (cov (RI,Rm عبارت است از کوواریانس بین بازده ورقه بهادار و بازده پرتفوی بازار، یعنی :
فرمول (7-1)
و معرف واریانس بازده پرتفولیوی بازار، ضریب همبستگی بین بازده ورقه بهادار iام و بازده پرتفولیوی بازار، انحراف استانداد بازده ورقه بهادار iام و انحراف استاندارد بازده پرتفولیوی بازار است (حجازي، 1386،246)1
