بخشی از مقاله
چکیده:
نیترات و نیتریت املاح خطرناکی هستند که به طور طبیعی در همه محیط های آبی و خاکی یافت می شوند. نیتروژن به دلیل کاربرد کودهای شیمیایی و حیوانی در کشاورزی، تخلیه پساب سپتیک تانک، پساب تصفیه خانه های فاضلاب و استفاده از چاههای جذبی برای دفع فاضلاب به خاک افزوده می شود و توسط آب باران و آبیاری، به راحتی به آبهای زیرزمینی انتقال مییابد. یونهای نیترات و نیتریت در صورت مصرف مداوم و طولانی مدت می توانند منجر به سرطان در انسان شوند. این مطالعه با هدف بررسی غلظت نیترات و نیتریت و مقایسه با استانداردهای مصوب، در محدوده مطالعاتی در روستاهای بازارمحله، احمدسرا و تلوسرمحله که از توابع شهرستان تنکابن می باشند انجام گرفت. در این مطالعه توصیفی- مقطعی، 180 نمونه آب در طول دو فصل تابستان و پاییز (شش ماه) از 9 حلقه چاه خانگی تا عمق 8 متر که در بالادست، وسط و پایین دست روستاهای مذکور قرار داشتند تهیه شد. غلظت نیتریت و نیترات نمونه ها بر اساس روش استاندارد و با استفاده از دستگاه اسپکتروفتومتر مدل UV1601 اندازه گیری گردید و نتایج بدست آمده مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفت. مبنای مقایسه در این بررسی استاندارد توصیه شده توسط سازمان جهانی بهداشت بود. نتایج نشان داد که غلظت نیترات و نیتریت در فصل پاییز نسبت به فصل تابستان بیشتر بود. نتایج حاصل از تحلیل واریانس داده ها در ارتباط با میزان نیترات و نیتریت اب چاه های مورد آزمایش نشان داد که فاکتورهای ماه و روستا و چاه آب و اثرات متقابل آنها بر غلظت نیترات و نیتریت آب، اثرگذار هستند(( P<0/01 و مقایسه میانگین داده ها با آزمون دانکن نشان داد که میانگین نیترات و نیتریت آب در ماه های مختلف و روستاهای مختلف دارای اختلاف بسیار معنی داری میباشد .( P<0/01) بر اساس نتایج بدست آمده میانگین غلظت نیترات و نیتریت در نمونه های گرفته شده از حد مجاز توصیه شده توسط WHO و استاندارد ملی(نیترات 50 میلی گرم در لیتر و نیتریت 3 میلی گرم در لیتر) کمتر می باشد. از یافته های این تحقیق می توان نتیجه گرفت که در حال حاضر موضوع آلوده بودن چاه های آب شرب روستاهای بازارمحله، احمدسرا و تلوسرمحله به ترکیبات نیترات و نیتریت منتفی است. با این وجود سنجش مستمر بمنظور جلوگیری از آلودگی احتمالی چاه ها همواره ضروری است.
واژه های کلیدی:
نیترات، نیتریت، چاه، آب شرب، تنکابن
مقدمه:
دسترسی به آب شرب سالم و کافی حق اولیه و طبیعی کلیه انسانها و از شاخص های توسعه پایدار در مناطق روستایی است. در مناطق روستایی، منابع آب زیرزمینی از جمله مهمترین منابع تامین آب شرب و کشاورزی می باشند، آلودگی این منابع توسط آلاینده های شیمیایی باعث کاهش کیفیت این منابع میگردد و حتی در بعضی مناطق احتمال غیر قابل استفاده شدن آنها را افزایش داده است . از این رو مطالعه و شناخت کیفیت آبهای زیرزمینی در روستاها از نظر شیمیایی و ارائه پیشنهادهای لازم جهت حفظ و نگهداری منابع آب از اهمیت ویژه ای برخوردار است (ززولی و همکاران ، .(1387
یونهای نیترات و نیتریت املاح خطرناکی هستند که به طور طبیعی در همه محیط های آبی و خاکی یافت می شوند. آلودگی منابع آب زیرزمینی به نیترات و نیتریت یکی از مهمترین معظلات زیست محیطی و بهداشتی محسوب می شود. نیتروژن آلی موجود در خاک ناشی از تجزیه گیاهان و باقی مانده حیوانات می باشد. در خاک باکتریها، شکل های متفا وت نیتروژن را به نیترات تبدیل میکنند که نیترات جذب گیاه می شود(ملک آبادی و همکاران، .(1383 همچنین نیتروژن به دلیل کاربرد کودهای شیمیایی و حیوانی در کشاورزی، تخلیه پساب سپتیک تانک، پساب تصفیه خانه های فاضلاب و استفاده از چاههای جذبی برای دفع فاضلاب به خاک افزوده می شود (محسنی و همکاران، (1365 یون نیتراتنسبتاً غیر سمی است اما احیای آن توسط میکرواورگانیسم ها به نیتریت می تواند خطرات بهداشتی جدی را برای انسان ایجاد کند. در میان این خطرات بهداشتی وقتی که غلظت آن بیش از50 میلی گرم در لیتر در آب آشامیدنی باشد می تواند به بروز بیماری متهموگلوبینمیا کهخصوصاً در نوزادان اتفاق می افتد و به بیماری سندرم کودکان آبی نیز مشهور است اشاره نمود (احرام پوش و همکاران، .(1382 در بیماری متهموگلوبینیمیا، نیترات باعث اختلال در سیستم تنفسی و کاهش
اکسیژن خون نوزاد شده، این نارسایی باعث کبود شدن نوزاد می گردد. همچنین غلظت بالای نیترات باعث سقط جنین در زنان میشود. غلظت بین 19 تا 29 میلی گرم در لیتر نیترات در طولانی مدت باعث سقط جنین همزمان در هشت زن در هند شد (محمدی و همکاران،.(1390
مقدار قابل قبول بر اساس معیارهای سازمان جهانی بهداشت((WHO و استانداردهای ملی به ترتیب برای نیترات 50mg/L و نیتریت 3mg/L در نظر گرفته شده است (نبی زاده،.(1375 به دلیل احتمال همزمان نیترات و نیتریت در آبهای آشامیدنی مجموع نسبتهای مقادیر اندازه گیری شده هر یک از این عوامل به مقدار عدد پیشنهادی آنها، الزاما باید کمتر از یک باشد (نان بخش،.(1387
در زمینه ی بررسی آلودگی آبهای زیرزمینی بوسیله ی نیترات و نیتریت در مناطق مختلف ایران نیز تحقیقاتی انجام شده است. رحمانی و همکاران (1386) به بررسی آب زیرزمینی در ناحیه اردستان پرداختند ، نتایج نشان داد که غلظت نیترات در فصول مختلف متفاوت بود بطوری که غلظت در تابستان و پاییز بیشتر بود و در برخی نواحی غلظت از مقادیر استاندارد نیترات در آب آشامیدنی بالاتر بود. نان بخش (1386) غلظت نیتریت و نیترات را در آب زیرزمینی در شهرک صنعتی در ارومیه بررسی کرد. طی این پژوهش مشخص شد غلظت نیتریت و نیترات از حداکثر مجاز کمتر می باشد و آلودگی نیترات در زمستان نسبت به بقیه فصول بیشتر می باشد. بهمنی و همکاران((1386 و (1387) آلودگی نیتریت و نیترات در آب چاه های روستاهای شهر ساری را بررسی کردند. بر اساس نتایج به دست آمده میانگین غلظت نیترات و نیتریت در نمونه های آب گرفته شده از حد مجاز توصیه شده توسط WHO و استاندارد کیفی آب آشامیدنی ایران پایینتر بود و خطری از لحاظ بهداشتی منطقه را تهدید نمی کرد.
بررسی های اولیه از محدوده مطالعاتی نشان می دهد که جهت حرکت آیهای زیرزمینی در منطقه از جنوب به شمال (جهت شیب زمین) و با کمی اختلاف در جهت آبهای سطحی است و کاربری کشاورزی در این منطقه رایج است و آب مورد نیاز ساکنین منطقه آب چاه می باشد. از آنجائیکه روستاهای بازارمحله و احمدسرا و تلوسرمحله فاقد شبکه جمع آوری فاضلاب بوده و دفع فاضلاب آن بصورت سنتی و در قالب دفع به چاه های جذبی می باشد، از این رو خطر بالقوه آلودگی منابع آب زیرزمینی وجود دارد. لذا با توجه به نقش تعیین کننده آب سالم در سلامت مردم و نیز توسعه و رفاه جامعه، مطالعه ی حاضر جهت بررسی شرایط بهداشتی منابع آب چاه شرب خانگی انجام شد.
مواد و روشها
به منظور بررسی کیفیت آب چاه های روستاهای مذکور جهت سنجش مقادیر نیترات و نیتریت، 3 چاه از هر روستا که در بالادست، میان دست، پایین دست هر روستا قرار داشتند انتخاب شد (شکل .(1 نمونه برداری در دو فصل تابستان و پاییز 1391، هر ماه 30 نمونه برداشت شد و در مدت 6 ماه، تعداد کل 180 نمونه جمع آوری گردید. موقعیت جغرافیایی ایستگاه های مطالعاتی
