بخشی از مقاله
چکیده:
در تمامی پهنه بندی های خطر زمین لرزه، شهر بشرویه جزء مناطق با پتانسیل بالای لرزه خیزی قرار دارد. در این منطقه دو گروه زمین لرزه قابل شناسایی است: یکسری زمین لرزهها سازوکار فشاری دارند و بر روی گسلهای معکوس قرار میگیرند . سری دوم کانون های زمین لرزهای زمین لرزههای فشاری – برشی اند که بر روی گسلهای امتداد لغز عمل می کنند. اغلب این زمین لرزه ها دو روند غالب شمالی- جنوبی و شمال خاور - جنوب باختر را نشان می دهند. که زلزله های با روند شمالی جنوبی مربوط به گسل های اسفندیار و شتری و زلزله های با روند شمال خاور- جنوب باختر در جنوب شهرستان بشرویه مربوط به پهنه گسلی قنبر آباد می باشد.
زمین لرزههای گستره مورد مطالعه توأم با دگرریختی سطحی بوده و بعضاً روی اینها گسلههای قدیمی فعالیت دوباره انجام داده اند. در این گستره مناطقی وجود دارد که گسله های جدید در اثر دگر- شکلی زمینلرزهای بوجود آمده اند، یعنی گسله هایی که در اثر دگرشکلی تکتونیکی در محلی که گسله قدیمی وجود نداشته شکل گرفتهاند.
در باختر بشرویه و در فرازمین شتری، الگوی گسلش شامل گسلهای طولی پرشیب در بخش های میانی و گسل های راندگی در بخشهای خاوری و باختری می باشد که گسل جدید ارسک با سازوکار غالب راستگرد در این گستره معرفی شده است. هم چنین گسل های اسفندیار، شتری، ، قنبر آباد، طبس و دشت بیاض، به عنوان فعالترین سرچشمه ها در این محدوده معرفی شده اند. که گسل اسفندیار در فاصله تقریبا17 کیلومتری از شهرستان بشرویه و طول غیر پیوسته 80 کیلومتری با میزان شتاب0/25 m/s^2 بیشترین شتاب را نسبت به سایر گسل ها به شهرستان بشرویه وارد می کند.
مقدمه :
سرزمین ایران، به عنوان بخشی از زون فعال زمینساختی آلپ- هیمالیا، از نگاه نوزمینساختی و لرزهزمینساختی، ویژگی های خاص دارد و به علت قرار گیری در روی این کمربند کوهزایی، با وقوع زمین لرزه های بزرگ همراه است. تنش اصلی با روند تقریبی N20E به دلیل حرکت صفحه عربستان به سمت ایران و فرورانش بستر دریای عمان با سرعت 4/8 سانتیمتر در سال به زیر مکران - - Le Pichon,1968 ، علت اصلی بروز زمین لرزه ها در ایران گزارش شده است. که این حرکت، سبب ایجاد برش راستگرد در خاور ایران می گردد
- شکل . - 1 بلوک لوت، میان دو گسل بزرگ شمالی جنوبی نایبند و نهبندان جای گرفته است. نیروهای فشاری وارد بر این ناحیه، سبب شدهاند تا در امتداد این گسلها، جابه جایی ها از نوع امتداد لغز راستگرد و برشی باشند. در چنین رژیم زمین ساختی، سازوکار تغییر شکل در کمترین شدت ولی بازشدگی شکستگیها در بالاترین میزان است - Nogolsadat - 1978، - شکل - 1، که لرزه خیزی منطقه مورد مطالعه را به علت قرارگیری در قسمت شمالی گسل نایبند باید در ارتباط با این برش راستگرد جستجو کرد
از مطالعاتی که در رابطه با موضوع مورد بحث و منطقه مورد مطالعه صورت گرفته می توان به موارد زیر اشاره کرد: با مطالعه پارامتر های سرچشمه ای و تغییر شکل سطحی ناشی از زمین لرزه فردوس - 1968 - مشخص شدکه این زمین لرزه در امتداد گسلی با روند تقریبا N320 و شیب 37درجه خاوری رخ داده است - . - Walker et al, 2004 گسل های دشت بیاض، سیستم گسلی محمد آباد، آبیز، نوزاد، پورنگ، گسل های اصلی و فعال شمال زمین درز سیستان می باشند که این گسل ها می توانند مرکز سطحی زمین لرزه های اصلی در این منطقه باشند
فیروز - 1390 - ، مقدار گشتاور دشت بیاض سمپاتیک هم هستند و در محل برخورد این دو گسل، سیستم فشارشی ایجاد شده است که هرچه از محل برخورد دورتر می شویم اثر فشارش کمتر میشود - - Walker et al, 2004 .تجربه نشان داده است با مطالعات دقیق و استفاده از داده های زمین لرزه های گذشته و حال و بهره گیری از این مطالعات در احداث سازه ها می توان خسارات ناشی از زمین لرزه ها را کاهش داد.
از اساسی ترین اطلاعات مورد نیاز در مورد زمین لرزه ها دانستن محل دقیق وقوع زمین لرزه ها، مختصات رومرکز، ژرفای کانونی و بزرگی یا شدت مطلق آنها با دقت کافی می باشد. این پارامترها در برآورد میزان خطر زمین لرزه های محتمل در مناطق مختلف نقش اساسی دارند. بدین منظور با استفاده از عکسهای هوایی، تصاویر ماهوارهای، دادههای تاریخی ودستگاهی زمینلرزه ای، بازدیدهای صحرایی به شناخت سرچشمه های اصلی و معرفی آنها و انطباق کانون سطحی زمینلرزه های تاریخی و دستگاهی با این سرچشمه ها پرداخته و در نهایت نقشههایی تولید می شود که از تلفیق آنها نقشه پهنهبندی خطر نسبی زمینلرزه به دست میآید.
جایگاه زمین شناسی منطقه مورد مطالعه
شهرستان بشرویه در خاور ایران و در قسمت شمال باختری پهنه ساختاری لوت - اشتوکلین ونبوی، - 1973، در موقعیت جغرا فیایی با طول 57 -58 :30 درجه خاوری و عرض 33– 34درجه شمالی قرار دارد - شکل . - 1 منطقه بشرویه از دو قسمت، کم وسعت کوهستانی - کوههای شتری - ، با روند تقریبا شمال باختر - جنوب خاور در باختر و پهنه وسیع کویری و بیابان و ریگزار در خاور تشکیل شده است. فرازمین شتری، با درازای بیش از 100 کیلومتر، از نگاه ساختاری، دارای چین های از نوع نابرجا و به شکل نامتقارن و همراه با گسلش هستند و اثر سطح محوری آنها به موازات رشته کوه شتری است
گرایش چینها بیشتر به سوی WSW است ولی در پهلوی خاوری بلندیها، چینهایی با گرایش به سوی خاور دیده می شود. بنا به گزارش قاسمی و همکاران - 1381 - ، در باختر بشرویه و در فرازمین شتری، الگوی گسلش شامل گسلهای طولی پرشیب در بخشهای میانی و گسلهای راندگی در بخشهای باختری و خاوری است . به باور بربریان - 1982 - ، در فرازمین شتری، پوشش سکویی پالئوزوییک – تریاس، تا پیش از تریاس تحت تنشهای زمینساختی کششی و گسلش عادی بوده است ولی از تریاس پسین به بعد، سازو کار تنش ها از کششی به فشارشی تبدیل گردیده که این امر سبب فراخاست، چینخوردگی و گسلش معکوس در پوشش رسوبی رویی شده است. براساس نقشه گرانی سنجی موهو - - Dehghani & Macris,1983، ستبری پوسته جامد زمین در گستره مورد مطالعه بین 40 الی 45 کیلومتر می باشد.
بحث
ویژگی زمین لرزه های گستره مورد مطالعه آن است که دو گروه زمین لرزه قابل شناسایی است: یکسری زمین لرزه ها ساز وکار فشاری دارند و روی گسلهای معکوس دیده می شوند. سری دوم کانون های زمین لرزهای زمین لرزه های برشی فشاری اند که بر روی گسلهای امتداد لغزعمل میکنند. این زمین لرزه ها توأم با دگرریختی سطحی بوده وبعضاً روی اینها گسله های قدیمی فعالیت دوباره انجام می دهند.
ممکن است در این گستره مناطقی یافت شود که گسله های جدید در اثر دگرشکلی زمینلرزهای بوجود آیند،مثلا گسله دشت بیاض و گسله طبس در زمین لرزه های فردوس و طبس از جمله گسلههایی هستند که در اثردگرشکلی تکتونیکی درمحلی که گسله قدیمی وجودنداشته شکل رفته اند. چون آزاشدن، انرژی تدریجی است اکثر کانونهای زمینلرزهای در این منطقه بر روی گسلهایی قرار می گیرند که مرز بین کوه و دشت است کمتر زمینلرزهای را می- توان یافت که دروسط دشت رخ داده باشدکانون سطحی بیشتر زلزله ها منطقه بر روی کوه های شتری و اسفندیار قرار دارد. و از سمت باختر به خاور یعنی از سمت شهرستان طبس به بشرویه آمار زلزله ها بیشتر می شود که این امر خطر لرزه خیزی شهرستان بشرویه را دو چندان می کند. پروفیل عرضی که بر روی کوه های شتری برای بررسی زلزله ها زده شده است نیز این مطلب تایید می کند
دگرریختی های ایالت های لرزه زمین ساختی ایران توسط افراد ایران توسط افراد مختلفی مورد توجه قرار گرفته است که جایگاه گستره مورد مطالعه در این ایالت ها بصورت زیر است: نوروزی - 1976 - بر اساس حدود600 کانون زمینلرزه های سال 1920تا1973 میلادی، برای اولین بار23ایالت لرزه زمین ساختی برای ایران پیشنهاد می کند که منطقه مورد مطالعه در ایالت لرزه زمین ساختی شماره 15 این تقسیم بندی قرار می گیرد. بربریان - 1976 - چهار ایالت لرزه زمین سا - ختی را برای ایران در نظر گرفته اند، که منطقه مورد مطالعه در ایالت لرزه زمین ساختی ایران مرکزی جای می گیرد.
شکل - 1 نشان دهنده زون سیستان و برش های راستگرد نایبند و نهبندان و موقعیت منطقه مورد مطالعه در شمال باختری ایالت ساختار لوت
