بخشی از مقاله
چکیده
پراکنش مکانی درختان یکی از مؤلفههاي مهم اکولوژي جنگل است که بررسی آن در هر منطقه از مقدمات و ضروریات اندازهگیري و مطالعات پوشش گیاهی به حساب میآید. به منظور بررسی پراکنش گونه ملج در بخشهاي پاتم، نم خانه، گرازبن و چلیر در جنگل آموزشـی و پژوهـشی خیرودکنار نوشهر، با توجه به وسعت منطقه مورد مطالعه و پراکنده بودن پایه هاي ملج در این سطح، روش نمونه برداري بـدون پـلات اسـتفاده شد. پس از جنگل گردشی و شناسایی پایه هاي ملج با قطر برابر سینه بزرگتر از 10 سانتیمتر، عوامل فیزیوگرافی ثبت شدند. نتایج ایـن مطالعـه حاکی از آناستکه گونه ملج در منطقه مورد مطالعه از ارتفاع 330 متر تا ارتفاع 1315 متر بالاتر از سطح دریا پراکنش دارد.بیشترین تعداد پایـه هاي ملج در جهت شمالی و کمترین تعداد، در جهت شرقی مشاهده شد. در رابطه با شیب، این گونه از اراضی مسطح تا اراضی پرشیب بـیش از صددرصد انتشار پیدا میکند،اما تعداد پایه هاي ملج در شیب هاي کم بیشترین است. از نظر شکل زمین، گونه ملج در منطقـه مـورد مطالعـه در دامنهها و درهها بیشترین پراکنش را داشته است.
واژه هاي کلیدي: پراکنش مکانی- ملج- ارتفاع از سطح دریا- جهت جغرافیایی- شیب- شکل زمین- قاچاق چوب- بیماري مرگ نارون
سرآغاز
پراکنش مکانی گیاهان، یکی از جنبههاي مهم اکولوژي گیاهی است که آگاهی از آن، از مقدمات و ضروریات بررسی پوشش گیاهی در هر منطقه به حساب میآید(.(Ludwig,1988
گونه ملج (Ulmus glabra) یکی از ارزشـمندترین گونـههـاي صنعتی بومی جنگلهاي شـمال ایـران اسـت کـه عـلاوه بـر ارزش اقتصادي، یکی از گونههاي مهم اکوسیستم جنگلهاي شمال ایـران محسوب میشود که توسط انجمن گیاه شناسان فرانسه در فهرسـت درختـان نوبـل هماننـد بارانـک، گـیلاس وحـشی نامگـذاري شـده است(زاهدي،.(1382در گذشتهاي نه چندان دور، تودههاي ارزشمند و زیباي ملج در بعضی نقاط جنگلهاي شمال بـه چـشم مـیخـورد و وجود این گونه در کنار سایر گونههاي درختی و درختچهاي جنگل،
نظــم ایــن زیــستگاه را ســامان مــی بخــشید، ولــی در طــی چنــد دههگذشته، دخالت بیرویه انسان، تخریب تودههاي ارزشمند جنگلـی و بخصوص قطع بیرویه پایههاي ملج منجر به حذف بسیاري از درختـان از عرصه جنگل شده است. علاوه بر این، طـی همـین سـالها، بیمـاري خاصی به نام مرگ نارون، شـیوع پیـدا کـرده کـه باعـث مـرگ سـریع پایههاي ملج شده و امروزه اغلب پایههاي ملج بـه ایـن بیمـاري مبـتلا شدهاند (شیروانی،.(1377
با این وصف، بر اساس شاخص IUCN گونه ملج در دنیا در ردیف گونههاي در معرض خطر قرار دارد. حفظ پایههاي این گونه در جنگلهاي طبیعی و شناخت مهمترین ویژگیهاي اکولوژیک تغییرپذیر در پـراکنش مکانی آن، از اهمیت ویژهاي برخوردار است تا بتوان موجودیت این گونه را حفظ کرد (زاهدي،.(1382
نویسنده مسئول : تلفن E-mail:sja_sari@yahoo.com 09111580097:
49 مجله محیط شناسی شمارة43
انتشار جغرافیایی گونه ملج در ایران و جهان
گونه ملج یکی از گونههاي متعلق بـه ناحیـه خـزري در شـمال ایران است کـه داراي پـراکنش طبیعـی گـستردهاي از ارسـباران در شمال غرب تا گرگان در شمال شرق است (ثابتی، .( 1373 این گونه مختص ارتفاعات زیاد است (جوانشیر، .(1353
همچنین درخت ملج، بومی جنگلهـاي اروپـا و آسـیاي غربـی است و پراکنش گستردهاي در اروپاي شمالی دارد. نقشه پراکنش این دو گونه در جنگلهاي شمال ایران و در مقیاس جهانی در شکلهاي شمارة 1) و (2نشان داده شده است.
