بخشی از مقاله
چکیده
در تحقیق حاضر اطلاعات کمی حاصل از یک دوره آماربرداری طرح جنگلداری گلندرود استان مازندران بررسی شد. برای این منظور کلیه اطلاعات درختان با قطر برابرسینه بیشتر از 12/5 سانتیمتر شامل گونه، تعداد و حجم در هکتار مورد بررسی قرار گرفت. آماربرداری در ابتدا و انتهای دوره 10 ساله - 1384-1394 - به روش منظم تصادفی و با قطعات نمونه دایرهای شکل به مساحت 1000 مترمربع انجام شد. نتایج تحقیق نشان داد که طی اجرای طرح، میانگین تعداد در هکتار توده از 137/6 به 114 پایه در هکتار رسیده است.
همچنین میانگین حجم در هکتار در آخر دوره نسبت به اول دوره حدود 42 مترمکعب کاهش داشته است. منحنی توزیع تعداد در طبقات قطری در اول و آخر دوره از یک منحنی کاهنده پیروی میکند. منحنی تعداد در هکتار در طبقات قطری کمتر از 35 سانتیمتر در اول دوره نسبت به آخر دوره تفاوت چشمگیری داشت. منحنی توزیع حجم در طبقات قطری توده های جنگلی مورد مطالعه در آخر دوره آماربرداری پایینتر از منحنی حجمی اول دوره آماربرداری قرار دارد، بطوریکه در اکثر طبقات قطری این اختلاف وجود دارد.
بطور کلی نتایج نشان داد که موجودی حجمی کل درختان توده در آخر دوره آماربرداری کاهش داشته است. اما با توجه به تغییر سیاست فنی سازمان جنگلها و مراتع کشور در سالهای اخیر و کاهش فشار برداشت بر سطح کمی و کیفی جنگلها، مقادیر تعداد و حجم در هکتار در طبقات قطور و خیلی قطور افزایش نسبتاً محسوسی نسبت به اول دوره داشته است.
کلمات کلیدی: پویایی جنگل، وضعیت کمی، ساختار جنگل، جنگل گلندرود
مقدمه
پویایی توده حالت پیوستهای از تغییرپذیری است که ترکیب و ساختار یک جنگل را در طول زمان نشان میدهد. بر اساس منابع مورد مطالعه دو مولفه اساسی پویایی جنگل، توالی و حوادث طبیعی و انسان ساخت میباشند . توالی، دگرگونی ترکیب گونهها طی زمان است، یا به عبارتی تواتر و مراحل ظهور جوامع مختلف تحت عنوان توالی نامیده میشود. در حالیکه حوادث طبیعی جنگل، حوادث یا آشفتگیهایی مانند آتشسوزی، سیل، طوفان، باد، زلزله و یا تخریب ناشی از طغیان و شیوع حشرات میباشد که باعث تغییر در ساختار و ترکیب جنگل میشود.
همچنین دخالت در جنگل توسط انسان، مانند برداشت چوب موجب تغییر در پویایی جنگل میشود. بهطورکلی پویایی توده به تغییر در ساختار و ترکیب توده و فرایندهای مرتبط با زمان بر میگردد و که رفتار و عملکرد جنگل را در پاسخ به آشفتگیهای طبیعی و انسانی در بر میگیرد با یک درک درست از ساختار و رشد توده، جنگلشناسان و دیگر مدیران جنگل میتوانند تغییر در ساختار و اجرای دخالتهای درست را جهت پیشبینی اهداف مدیریتی تحت مطالعه قرار دهند.
اهداف مدیریتی ممکن است شامل بهبود وضعیت رویشگاه، احیاء و بازسازی عملکرد اکوسیستم و یا رشد و توسعه درختان برای تولید چوب باشد .مطالعات بلندمدت دارای اهمیت زیادی جهت بررسی پویایی جنگل و مکانیسم گونههای جنگلی میباشند، زیراکه اکوسیستمهای جنگلی در مقیاس زمانی و مکانی از نظر ویژگیهای ساختاری، ترکیب گونهای و پراکنش مکانی درختان پایدار نیستند .
اندازهگیریهای نرخ رویش و مرگ و میر توده اطلاعات مفیدی را جهت آنالیز ویژگی های تأثیرگذار بر پویایی و همزیستی گونهها فراهم میکند .
در برخی پژوهش های داخل کشور اطلاعات مفیدی در مورد تغییر ساختار توده، تراکم و سطح مقطع و ترکیب گونههای چوبی و علفی طی اجرای طرحهای جنگلداری در دورههای مختلف آماربرداری بدست آمده است، که نتایج آنها میتواند اطلاعات مفید و کاربردی جهت مدیریت تودههای جنگلی داشته باشد. پایش و ارزیابی نتایج حاصل از اجرای طرحهای جنگلداری طی دوره های کوتاهمدت و بلندمدت و تشخیص تغییرات حاصله در ساختار و ترکیب جنگلهای تحت مدیریت و کنترل این نتایج با توجه به اهداف طرح یکی از ارکان اصلی مدیریت منابع جنگلی میباشد.
هدف طراحی و مدیریت جنگلها تصمیمسازی و بکارگیری آن برای تغییر ساختار و ترکیب جنگل با ملاحظه به اهداف تعیین شده و سوق دادن جنگل به سمت وضعیت مطلوبتر میباشد که از طریق دستورالعملهای مدیریتی و پرورشی با قطع درختان به شیوههای گوناگون انجام می گیرد. نتایج این پایشها و کنترل آنها ضمن نشان دادن میزان تغییرات عملکرد طرحها، میتواند راهنمای مفیدی در اتخاذ تصمیمگیریهای صحیحتر در تداوم طراحی و اجرای آنها باشد. ارزیابی تغییرات کمی و کیفی، تحولات و نتیجهی تاثیر عوامل طبیعی و دخالتهای انسانی در طول دورههای آماری معین در سرشت، نحوه مدیریت و عملیات پرورشی جنگلهای هر منطقه تاثیر زیادی دارد.
تجزیه و تحلیل آمار و اطلاعات بدست آمده از دوره های آماری مشخص می تواند جهت تجدیدنظر در سیستمهای مدیریتی، بهرهبرداری از منابع طبیعی و سپس برنامهریزی کوتاه مدت و درازمدت در سمتدهی به برنامههای اساسی و سیاستهای کلان منابع طبیعی هر کشور در رابطه با احیاء، توسعه و بهرهداری بهینه و مناسب از جنگل موثر و مفید واقع شوداگر چه سابقه و اجرای طرحهای جنگلداری در بعضی از کشورهای اروپایی به بیش از سه قرن میرسد، در ایران، سابقه طرحهای جنگلداری به سال کمتر از 80 سال بر میگردد.
از زمان اجرای اولین طرح جنگلداری در ایران تاکنون هر ساله شاهد تغییر و تحول در نحوه تهیه و اجرای طرحهای جنگلداری مطابق با اصول علمی در در جنگلهای منطقه هیرکانی بوده و هستیم. نتایج مطالعات نیز نشان داد که بین میانگین حجم سرپا و رویه زمینی در هکتار در ابتدا و انتهای یک دوره 10 ساله تفاوت معنی داری وجود ندارد اما میزان حجم سرپا و رویه زمینی در هکتار بعد از 10 سال اجرای طرح کاهش یافته است.
در جنگل خیرودکنار نوشهر پس از اجرای یک دوره 10 ساله طرح جنگلداری نشان داد که درصد حجم در هکتار گونه راش از مرز برنامه ریزی شده بیشتر شده و در مورد گونههای ممرز و بلوط به اهداف ایده آل نزدیکتر شده است. در مطالعه دیگری در بخش چلیر جنگل خیرودکنار تغییرات مشخصههای کمی یک توده طبیعی ون در یک دوره 8 ساله بررسی شد. نتایج تحقیق نشان داد که میانگین ارتفاع غالب توده و ضریب ارتفاع نسبی تاج افزایش و ضریب قدکشیدگی توده کاهش یافته است.
همچنین، در یک مطالعه در جنگل خیرودکنار نوشهر با استفاده از داده های حاصل از آماربرداری در سالهای 1359 تا 1382 تغییرات مشخصههایکمّی در دو جامعه راشستان و راش ممرزستان مقایسه شد و نتایج نشان داد که درجامعهی راشستان، در طی دورههای مختلف تغییرات معنیداری به لحاظ مشخصههای کمی حاصل نشده، در حالیکه در جامعه راش- ممرزستان این تغییرات معنیدار بوده است. هدف تحقیق حاضر بررسی تغییرات برخی مشخصههای کمی ساختار توده - تعداد و حجم درهکتار - حاصل از اجرای یک دوره طرح جنگلداری در تودههای جنگلی گلندرود شهرستان نوشهر است.
منطقه مورد مطالعه
طرح جنگلداری گلندرود از شمال به اراضی جلگهای، زمینهای زراعی اشخاص، از جنوب به حوضه مرتع و رشتهکوه البرز و از غرب به یال مرز حوضه 46 کجور و از شرق به یال مرز حوضه 49 اداره کل منابع طبیعی-ساری محدود میشود. منطقه مورد مطالعه سری 14 بندبن طرح جنگلداری گلندرود است. سری 14 بندبن طرح جنگلداری گلندرود با مساحت 1330 هکتار بخشی از حوضه آبخیز 48 جنگلهای شمال میباشد که در حوزه استحفاضی اداره کل منابع طبیعی و آبخیزداری شهرستان نوشهر قرار دارد.
این سری شامل 25 پارسل میباشد و محدوده سری بین عرض جغرافیایی و طول جغرافیایی قرار دارد. حداقل ارتفاع از سطح دریا450 متر و حداکثر آن1700متر میباشد. میانگین بارندگی سالیانه 1085/8 میلیمتر بوده متوسط دمای سالیانه 16/2 درجه سانتی گراد است. تیپ اصلی راش ممرز همراه با سایر گونهها میباشد. و تیپ ممرز انجیلی بلوط حفاظتی میباشد. راش از گونههای غالب و مهم این سری است.
طبق اطلاعان کتابچه طرح در سال 1384 موجودی حجمی در هکتار249/78 مترمکعب برآورد شده، که حداکثر امکان برداشت 2 درصد میانگین حجم در هکتار - 4/99 مترمکعب - تعیین شده است. تیپ خاک منطقه ترکیبی از قهوهای شسته شده، قهوهای اسیدی و جنگلی و در ارتفاعات راندزین میباشد. در حال حاضر شیوه جنگلشناسی تکگزینی و سیستم بهرهبرداری آن سنتی و مکانیزه میباشد.
روش بررسی
در تحقیق حاضر تغییرات مشخصههای ساختاری تودههای جنگلی سری 14 بندبن شامل قطر برابرسینه، ارتفاع کل، تعداد و حجم در هکتار پس از گذشت اجرای یک دوره طرح جنگلداری ده ساله بررسی شد. اطلاعات آماربرداری در ابتدا و انتهای دورهی 10 ساله به روش سیستماتیک تصادفی و با قطعات نمونه 10 آری انجامشده، با شبکهی آماربرداری به ابعاد 150×200 متر جمعآوری شد. سپس در هر قطعه نمونه نوع گونه، قطر در ارتفاع برابرسینه - سانتیمتر - کلیه درختان با قطر برابرسینه بیشتر از 12/5 سانتیمتر و ارتفاع کامل - متر - سه درخت شاهد در نظر گرفته شد.
پس از جمعآوری اطلاعات خام، تجزیه و تحلیل اطلاعات بهمنظور مقایسه تغییرات کمی و کیفی تودههای جنگلی منطقه بررسی انجام شد. حجم درختان آماربرداری شده به کمک تاریف طرح جنگلداری محاسبه و سپس میانگین موجودی حجمی و تعداد در هکتار برای کل تودهها هرگونه محاسبه شد. همچنین برای نمایش و تحلیل بهتر تغییرات میانگین تعداد و موجودی حجمی در هکتار تودهها در اول آخر دوره آماری مورد مطالعه مطابق دستورالعمل دفتر فنی سازمان جنگلها و مراتع کشور جهت تهیه طرحهای جنگلداری حوزه شمال کشور درختان در چهار کلاسه قطری؛ کمقطر 10 تا 30 سانتیمتر، میانقطر 35تا 50 سانتیمتر، قطور 55 تا 80 سانتیمتر و کلاسه خیلی قطور شامل درختان با قطر برابرسینه بیش از 85 سانتیمتر دستهبندی و سازماندهی شدند.
