بخشی از مقاله
چکیده
در این تحقیق به منظور بررسی خسارت آتشسوزی سال 1391 منطقه حفاظت شده دیل بر پوشش گیاهی و زیتوده کرم خاکی با استفاده از سیستم موقعّیتیاب جغرافیایی در عرصه محدوده آتشسوزی تعیین و بر روی نقشه رقومی شده منطقه پیاده شد. در نرمافزار Arc map نقشههای شیب، ارتفاع از سطح دریا و جهتهای جغرافیایی تهیّه و با تلفیق این نقشهها واحدهای همگن مشخص شد.
منطقه آتشسوزی نشده به گونهای انتخاب شد که از نظر خصوصیّاتی از قبیل نوع پوشش گیاهی، شیب و جهت با منطقه آتشسوزی بیشترین همگنی را داشته باشد. شبکه آماربرداری تصادفی منظم به ابعاد 1250 در 800 متر بر روی نقشه منطقه پیاده شد؛ در عرصها باستفاده از سیستم موقعیّتیاب جهانی اقدام به پیاده نمودن 30 قطعه نمونه مستطیلی به ابعاد 30 × 25 مترمربع شد.
نوع گونههای چوبی و درصد تاج پوشش در پلات، نوع گونه و درصد پوشش علفی در میکروپلات 1/5 - 1/5 متر مربع - به روش ابعاد شبکه مربعی، تعداد و زیتوده کرمهای خاکی در مساحت یک مترمربع، طول و قطر کرمخاکی پس از تثبیت در الکل با خطکش و کولیس، وزنتر کرم خاکی با ترازوی دیجیتالی - دقّت هزارم گرم - و وزن خشک در محیط آزمایشگاه اندازهگیری شد. تاج پوشش درختی و درختچه با اندازهگیری دو قطر عمود بر هم و تقسیم مجموع تاج پوشش به مساحت قطعه نمونه بدست آمد
نتایج تجزیه واریانس خصوصیّات اندازهگیریشده معنیداری تعداد و درصد تاج پوشش درخت و درختچه، تعداد و درصد پوشش علفی، تعداد، طول، وزن تر، وزن خشک و قطر کرم خاکی و عدم معنیداری درصد رطوبت کرمخاکی را نشان داد.
با توجه به مشخصههای مورد بررسی نتایج نشان داد کلاسههای ارتفاعی 1000 - 1500 و 1500 - 2020 متر از سطح دریا نسبت به کلاسه ارتفاعی 500 - 1000 متر از سطح دریا دارای خسارت کمتری میباشند. با افزایش ارتفاع در منطقه از تعداد و درصد پوشش علفی کاسته و بر تعداد و تاج پوشش درختی و درختچه افزوده میشود. نتایج نشان داد که مشخصههای مورد بررسی در منطقه آتشسوزی نشده بیشتر از منطقه شاهد میباشد و بین تعداد و تاج پوشش درختی و درختچهای و زیتوده کرم خاکی با تعداد و درصد پوشش علفی همبستگی منفی وجود دارد.
مقدمه:
تنوع زیستی که در بر گیرنده تنوع گونهای میباشد، میراث چندین میلیون سالهای است که به سادگی به دست نیامده و در عین حال گنجینهای بالقوه برای رفاه، آرامش و آسایش بشر در خود مخفی کرده است. اصطلاح تنوع زیستی به فراوانی یا گوناگونی جامع زندگی اعم از گیاه ، جانور تا زندگی میکروبی اشاره دارد، این گوناگونی حیات در تمام سطوح سازماندهی بومشناختی رخ میدهد. با توجه به اینکه نابودی و ویرانی بومنظامها، شبکه ضروری حمایت از حیات را در کره زمینتهدید خواهد کرد ، و از آنجا که جنگل بومنظامی پویا و پیچیده است که در حالت نرمال، اجزای تشکیل دهنده آن با یکدیگر در حالت تعادل قرار دارند، هنگامی که تحت تأثیر یک یا چند عامل مخرب محیطی یا مصنوعی قرار میگیرد، بسته به شدت اثر آن عامل، حالت تعادل یا خود تنظیمی آن ضعیف گشته یا از بین میرود
پویایی جنگلها تحت تأثیر فاکتورها و فرآیندهایی از قبیل شرایط رویشگاهی، ترکیب گونهها، زادآوری و آشفتگی قرار دارد که در این میان آتش-سوزی یکی از مهّمترین این آشفتگیها محسوب شده و به لحاظ نقش آن در از بین بردن سطح جنگلهای جهان، شناخت پیامدهای آن به لحاظ آگاهی دادن به افراد، مدیریت و برنامهریزی صحیح امری ضروری تلقی میگردد. آتشسوزی در جنگلهای طبیعی گذشته از نابودسازی ذخایر ژنتیکی، سیر تکاملی جنگل را در رسیدن به کلیماکس به تأخیر میاندازد و هزینه سنگین بازسازی را به جامعه تحمیل مینماید
در کشور ایران بین سالهای 1370 - تا - 1376، 3063 فقره آتشسوزی اتفاق افتاد که در پی آن13700 هکتار از اراضی منابع طبیعی طعمه حریق گشت. در سال 1377 که خشکی بیسابقهای در ایران حکمفرما بود، این میزان به 998 فقره آتشسوزی با وسعت 206713هکتار اراضی سوخته شده رسید
سازمان جهانی خوار و بار کشاورزی - فائو - در گزارشی در سال 2005 اعلام کرد که سالانه 6500 هکتار - 0/06 درصد - از جنگل-های ایران طی آتشسوزی از بین میروند، از اینرو پایین بودن سهّم سرانه جنگل در ایران نسبت به سطح جهانی و قرار داشتن در رتبه چهارم - بعد از قزاقستان، الجزایر و ترکیه - از نظر میزان نابودی جنگل در میان کشورهای خاورمیانه و شمال آفریقا ، بیانگر اهمیّت مدیریت و شناخت پیامدهای کوتاهمدّت و بلندمدّت این پدیده مخرب زیست محیطی خواهد بود.
آتشسوزی یکی از خطراتی است که جنگلها و مراتع را به ویژه در مناطق خشک و نیمهخشک تهدید میکند و با سوزاندن پوشش گیاهی سبب کاهش معنیدار گیاهان چوبی، خشبی و بوتهای شده و زمینه مساعدی را برای رشد و گسترش گیاهان اشکوب تحتانی فراهم مینمایند Laughlin - و همکاران، - 2004؛ و میتواند به عنوان یک عامل پر قدرت زیستمحیطی بر کیفیّت رویشگاه، جانوران خاکزی و سایر بخشهای مدیریت بومنظام جنگل اثرگذار باشد
زمان آتشسوزی اثرات متفاوتی روی پوشش گیاهی میگذارد به طوریکه آتشسوزی در فصل خواب غنا و تنوع گونهای را افزایش و در فصل رشد سبب کاهش تنوع گونهای خواهد شد
باتوجه به اینکه ذخایر زیستی، زیر بنای اصلی یک جامعه پایدار و مهمترین جزء برای کارایی سیستم حمایت از حیات زمین و جلوگیری از فروپاشی بومشناختی محسوب میشوند - محمّدی فاضل و همکاران، - 1379، لذا جهت ادامه حیات بشر، شناخت مسایل اقتصادی، پایداری و عملکرد بومنظامها از امور ضروری تلقی میگردند Ammer - و همکاران، . - 2005 اگرچه هنوز چگونگی تأثیر آتش بر موجودات خاکزی در بلند دّتم و ارتباط آنها با جوامع گیاهی واضح نیست و تقریباً میتوان گفت که اطلاعات چندانی در این مورد وجود ندارد، ولی با توجه به روابط تنگاتنگ و پیچیده موجودات خاکزی خاک با جوامع گیاهی، به نظر میرسد که تغییرات پوشش گیاهی و موجودات خاک در اثر آتشسوزیکاملاً به-هم وابسته است
از آنجا که کرمهای خاکی در شرایط مناسب 50-70 درصد وزن توده زنده خاک را شامل و مهّمترین گروه موجودات درشت خاک - ماکروفون - از نظر تعداد و وزن می باشند - حاجیزاده، - 1369 و یکی از معیارهای سلامت زیست شناختی خاک محسوب میشوند جهت بررسی اثر آتشسوزی بر تنوع زیستی موجودات خاکزی و ارتباط آنها با پوشش گیاهی انتخاب گردند.
مواد و روشها:
- منطقه مورد مطالعه
کهگیلویه و بویراحمد با مرکزیت شهر یاسوج با مساحتی حدود 16249کیلومتر مربع سرزمینی نسبتاً مرتفع و کوهستانی است که یک درصد مساحت کشور را به خود اختصاص داده، وجود تنوع آب و هوایی سردسیری و گرمسیری در میان هفت شهرستان این استان سبب شده تا در جغرافیای طبیعی از این منطقه به عنوان استان چهارفصل یاد شود. در شمال غرب و در هفت کیلومتری شهرستان گچساران - دوگنبدان - منطقه حفاظت شده دیل با مختصات جغرافیایی 50 درجه و 46 دقیقه طول شرقی و 30 درجه 33 دقیقه عرض شمالی قرار گرفته که تفاوتهایی در منطقه از نظر خصوصیّات خاکشناسی، فیزیوگرافی و تنوع گونههای گیاهی و جانوری نسبت به سازندگچساران که غالباً از نوع سنگ مادری تبخیری با پوشش بادام، بنه و خنجوک هستند، احساس میشود.
این منطقه با مساحت 10374 هکتار با ارتفاع حداقل و حداکثر 500 تا 2020متر از سطح دریا به علّت تنوع گونههای درختی و درختچهای از قبیل بادام، بنه، خنجوک، کیکم، ارس، اوجا، زالزالک، ارژن و غیره که در این میان گونه برودار1 گونه غالب منطقه را تشکیل داده به همراه تنوع گونههای جانوری و گیاهان دارویی سبب شده این منطقه به یکی از مناطق گردشپذیر استان تبدیل شود
غالباً روشن کردن آتش باعث بروز آتشسوزیهایی به خصوص در فصل تابستان به دلیل پوشش خشک علفی کف جنگل در منطقه خواهد شد، از این قبیل آتشسوزیها که در این تحقیق نیز سعی به بررسی اثرات آن بر تنوع پوشش گیاهی - درختی، درختچهای و پوشش کف جنگل - ، و زیتوده کرم خاکزی شده است میتوان به آتشسوزی شهریورماه 1391 اشاره نمود که طی دو روز قسمتهایی از این جنگل طعمه حریق گردید
در مورد تنوع زیستی و تأثیر آتشسوزی بر خصوصیّات خاکهای جنگلی تحقیقات زیادی انجام پذیرفته، امّا کمتر تحقیقی به اثر آتشسوزی بر تنوع زیستی پرداخته و یا به طور جامع، اثرات این پدیده مخرب زیست محیطی را بر تنوع زیستی - درختی، درختچهای - ، موجودات خاکزی مورد مطالعه قرار داده، لذا در این تحقیق سعی شد کلیّه این موارد مورد توجه واقع گردند.
