بخشی از مقاله
مقدمه 1370؛ .(Paris & Paris, 1978 تــنش خشــکی یکــی از
انیسون گیاهیست علفی و یکساله که بـه تیـره چتریـان مهمترین عوامل محدودکننده تولید محصولات کشاورزي در
تعلق دارد. مهمترین ماده تشکیلدهنده اسانس انیسون، آنتول سراسر دنیاست. قسـمت عمـده کشـور ایـران، داراي اقلـیم
میباشد که 80 تا 90 درصد آن را شامل میشود (آیینهچـی، خشک و نیمهخشک است (کوچکی و همکاران، (1374 کـه
Origamum majorana L.
221 تأثیر تنش خشکی و زمان برداشت...
خشکیهاي دورهاي در آن اتفاق میافتـد. بـهغیـر از منطقـه مرطـوب شــمال کشـور کــه %1 کــل اراضــی کشــور را در برمیگیرد، بقیه جزو مناطق خشک و نیمهخشـک محسـوب میشوند (کـاظمی اربـط، .(1378 کـاهش عملکـرد دانـه در شرایط تنش آبی در گیاهان زراعی مختلف توسـط محققـان متعددي گزارش شدهاست Pandey et al., 2000)؛ Goksoy .(et al., 2004 خسارت وارده بـه عملکـرد گیاهـان زراعـی ناشی از محدودیت آبی، بستگی زیادي به زمان بـروز تـنش خشکی دارد. محدودیت آبی در زمان گلدهی وپرشدن دانه دو مرحله اساسـی تکامـل دانـه شـامل مرحلـهي تقسـیمات سلولی و انتقال مواد فتوسنتزي به دانه را تحتالشـعاع قـرار میدهد. بروز تنش آبی طی مراحل مختلف نموي مخصوصاً مرحلهي زایشی باعث کاهش طول دورهي فتوسنتزي، انتقال مواد حاصل از فتوسنتز جاري به دانـه، کـاهش سـهم انتقـال مجدد مواد ذخیره شده در ساقه به دانـه و کـاهش عملکـرد دانه میشود .(Egli, 1998) بالاترین وزن دانه در شرایطی که آب کافی در اختیار گیاه است، با طول مدتپرشـدن دانـه و سرعتپرشدن دانه در ارتباط میباشد و هـر چـه ایـن دوره طولانیتر و سرعتپرشدن نیز سریعتر باشد وزن بالاتري از دانه حاصل مـیشـود Royo .(Li et al., 2000) و همکـاران
(2000) معتقد هستند که تنش خشـکی از گـردهافشـانی تـا بلوغ فیزیولوژیک بهویژه اگر با دماي بالا همـراه باشـد دوره
پرشدن دانـه و سـرعتپرشـدن را کـاهش داده و در نتیجـه میانگین وزن دانه کاهش مییابد.
لباسچی و همکاران (1382) گزارش کردند که آبیاري کامل باعث افزایش عملکرد سرشاخه گلدار، هیپریسین و عملکرد هیپریسین و تنش خشکی ملایم و شدید باعث
کاهش عملکرد کیفی و کمی گلراعی میشود، هر چند دوره رشد خود را کامل میکند. کاظمیسعید و همکاران (1381)
اعلام کردند که براي افزایش کمیت و کیفیت اسانس زیره سبز باید نسبت مناسبی از رطوبت خاك در اختیار گیاه قرار گیرد، زیرا رطوبت خاك بر میزان اسانس تأثیري ندارد و بهترین کیفیت وقتی بدست میآید که میزان رطوبت خاك
2/3 ظرفیت زراعی باشد. زیره سبز در شرایط تنش رطوبتی خود را سازگار با کمبود رطوبت میکند ولی در شرایط مطلوب رطوبتی عملکرد بهتري دارد. علیزاده و همکاران
(1383) با بررسی اثر رژیمهاي مختلف آبیاري بر مقدار محصول و اجزاي عملکرد زیره سبز گزارش کردند که در تیمار آبیاري کامل، کمترین وزن هزاردانه، کمترین شاخص برداشت و بیشترین مقدار بیوماس کل مشاهده شدهاست. Rizopoulous و (1991) Diamantoglon با آزمایش بر
روي گیاه بیان کردند که تنش
خشکی موجب افزایش میزان اسانس این گیاه شدهاست.
زمان برداشت بذر، معمولاً پس از مرحله رسیدگی بر مبناي میزان رطوبت بذر و وضعیت ظاهري بذر تعیین میگردد
.(Fenwick Kelly & George, 1998) بنابراین برداشت بذر باید در مرحله رسیدگی براي برداشت یا وزن رسیدگی انجام شود که زمان آن در اواخر دوره رشد و نمو و پس از مرحله رسیدگی فیزیولوژیک است. در این مرحلهپرشدن و انتقال مواد از بوته مادري به بذر پایان یافته و حداکثر وزن خشک حاصل گردیدهاست. بهطور کلی، هدف از این تحقیق بررسی اثر تنش خشکی و زمان برداشت بر عملکرد و اجزاي عملکرد انیسون و درصد و عملکرد اسانس انیسون در منطقه زنجان میباشد.
فصلنامه تحقیقات گیاهان دارویی و معطر ایران، جلد 28، شماره 1 123
مواد و روشها
آزمـایش در سـال زراعـی 1388 در مزرعـه تحقیقـاتی دانشکده کشاورزي دانشگاه زنجان واقع در عرض شـمالی
َ41 و 36° و طول شرقیَ27 و 48° و ارتفـاع 1620 متـر از سطح دریا انجام شد. آزمایش بهصورت فاکتوریل در قالب طرح بلـوكهـاي کامـل تصـادفی بـا سـه تکـرار صـورت پذیرفت. در این پژوهش، تأثیر دو عامل زمـان برداشـت و تنش خشکی مورد بررسی قرار گرفت. تنش خشکی در سه سطح؛ آبیاري در کلیهي مراحل رشـد بـهصـورت هفتگـی
(شاهد)، قطع آبیاري در مرحله گلدهی تا بروز علائم تنش به مدت 15 روز و بعـد آبیـاري مجـدد و قطـع آبیـاري در مرحلهپرشدن دانه تا بروز علائم تنش به مـدت 15 روز و بعد آبیاري مجدد (در مراحل گلدهی وپرشدن دانه تا زمان ظهور علائم تنش در سپیدهدم (پژمردگی بـرگهـا) آبیـاري قطع شده و پس از مشاهده علائـم تـنش، جهـت بازیافـت بوتهها، آبیاري مجدد صورت گرفت)، و زمان برداشـت دو سطح شامل: مرحله خمیري سفت و رسـیدگی کامـل گیـاه بود (تشخیص مرحله خمیري سفت بـا بررسـی دانـههـا و فشار دادن آنها و مشاهده رد نـاخن روي دانـههـا صـورت گرفت و حدود 2 هفتـه بعـد از آن بـرگهـاي بـالا زرد و برگهاي پایینی و چترها خشـک شـدند کـه نشـاندهنـده مرحله خمیري سفت بود). هـر واحـد آزمایشـی شـامل 6
ردیف به فاصله 25 سانتیمتر و به طول 4 متر بود. کاشـت انیسـون در 23 فـروردین 1388 انجـام شـد. بـر روي هـر ردیف بذرهاي انیسون با فاصلهي حـدود 1 سـانتیمتـر در عمق 2 سانتیمتر کشت شد و روي بذرها توسـط مخلـوط کود دامی و خاك الک شده به نسبت 3 به 1 بـه ضـخامت
حدود 1 سانتیمتر پوشانیده شد. بوتههـا در مرحلـه2 تـا 4
برگی تنک شدند و تراکم کاشت بـه 80 بوتـه در مترمربـع رسانده شد (فاصله بوتهها از یکدیگر 5 سانتیمتر بـود). در مراحل مختلف رشد گیاه و بـهویـژه در مراحـل اولیـه کـه جوانهزنی و رشد انیسون بطئی و کند بود، علفهـاي هـرز بهطریق وجین دستی کنترل شدند. به منظـور انـدازهگیـري عملکـرد و اجـزاي عملکـرد باتوجـه بـه زمـان برداشـت، کرتهاي مربوط در دو زمان خمیـري سـفت و رسـیدگی کامل پس از حذف حاشیهها در هر واحد آزمایشی، نیم متر از ابتدا و انتهاي کرتها و همچنین ردیفهـاي کنـاري، از مساحتی در حدود دو مترمربع نمونهبرداري شد و صـفات عملکرد دانه و عملکرد ماده خشک کل در مترمربع تعیـین شد. به منظـور تعیـین اجـزاي عملکـرد 10 بوتـه بـهطـور تصادفی انتخاب و صفات شامل تعداد چتر در بوته، تعـداد چترك در هر چتر، تعداد دانه در هر چترك، وزن هزاردانه، زیستتوده و شاخص برداشت دانـه در آنهـا انـدازهگیـري شد. به منظـور اسـتخراج اسـانس، از روش تقطیـر بـا آب استفاده شد (زهتاب سلماسی، .(1380 پس از تعیین درصد اسانس، عملکرد اسانس از حاصلضـرب عملکـرد دانـه و درصد اسانس محاسبه شد. محاسبات آماري بـا اسـتفاده از نرمافزار MSTAT-C و رسـم نمودارهـا توسـط نـرمافـزار Excel انجام شد. مقایسـه میـانگین صـفات بـا اسـتفاده از آزمون چند دامنهاي دانکن در سطح احتمال %5 انجام شد.
