بخشی از مقاله
چکیده
به منظور ارزیابی تاثیر قطع آبیاری و محلول پاشی متانول بر شاخص برداشت و عملکرد بیولوژیک گلرنگ آزمایشی در سال 1392 در دانشگاه آزاد اسلامی سنندج برگزار شد. آزمایش به صورت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در 3 تکرار اجرا گردید
نتایج تجزیه واریانس داده ها نشان داد که تنش آبیاری، کاربرد متانول و اثر متقابل قطع آبیاری متانول تاثیر معنی داری بر عملکرد بیولوژیک داشت. اما تاثیر هیچ کدام از فاکتورهای فوق بر شاخص برداشت معنی دار نبود. مقایسه میانگین اثرات متقابل نشان داد که بیشترین عملکرد بیولوژیک در تیمار 30 درصد حجمی مصرف متانول در شرایط آبیاری کامل ایجاد گردید. تاثیر کاربرد متانول و قطع آبیاری بر شاخص برداشت معنی دار نبود.
-1 مقدمه
کشور ما به دلیل قرار گرفتن در منطقه خشک و دارا بودن میانگین بارندگی در حد یک سوم میانگین جهانی، پیوسته دچار تنش خشکی و خشکسالی های مداوم و متناوب بوده است. ارزیابی کلی از توان بخش کشاورزی نشان میدهد که سطح زیر کشت و زمینهای موجود کشاورزی کشور چندان قابل افزایش نیست و تأمین چنین میزان آب نیز قطعأً در پتانسیل اقلیمی کشور وجود ندارد. لذا بهترین راه مقابله با این وضعیت، تلاش در جهت افزایش عملکرد در واحد سطح با مدیریت صحیح در مصرف آب کشاورزی است. یکی از راه کارهای مدیریتی کاربرد موادی جهت تعدیل کاهش تنش است.
تنش به شرایطی اتلاق میگردد که از حالت مطلوب برای رشد بطور قابلتوجهی فاصله گرفته شود. در چنین شرایطی تغییرات و واکنش هایی در تمام فعالیت های موجود زنده ایجاد می گردد که در ابتدا برگشتپذیر هستند، اما ممکن است با ادامه تنش غیرقابلبرگشت نیز بشوند، بطوریکه حتی در محیطهای تنشزای موقتی، طولانیتر شدن آن موجب کاهش قابلیت زیست گیاه می گردد
یکی از امتیازات ارزشمند گیاه گلرنگ در ایران بومی بودن و سازگاری گیاه است. بنابراین شایسته است که مطالعات بیشتری برای شناخت این گیاه و استعدادهای آن انجام گردد
بر اساس آزمایشها و بررسیهای انجام شده گلرنگ توان تولید بیش از 4 تن دانه در هکتار را دارد و حتی در بعضی کشتهای آزمایشی بیش از 4/5 تن دانه از آن برداشت شده است. در هر حال عملکرد دانه بالاتر از 2 تن در هکتار مطلوب است
متانول مادهای کاملاً شناخته شده برای گیاهان میباشد، زیرا این ماده یکی از ساده ترین فرآوردههای گیاهی بوده که توسط اکثر گیاهان خصوصاً طی مراحل اولیه بزرگ شدن برگها در اثر دمتیلاسیون پکتین، تولید و به محیط اطراف آنها انتشار می یابد
این ترکیب آلی فرار از طریق روزنههای برگها خارج میشود و به طور قطع میتوان گفت که بافتهای گیاهی آن را متابولیزه میکنند
متانول دارای کربن نشان دار 14 پس از محلول پاشی روی سطح گیاهان سریعاً وارد بافتهای آن ها شده و پس از تأثیر گذاشتن بر متابولیسم گیاه، کربن مذکور در ساختار اسید آمینه سرین یافت میگردد - بزرگی و همکاران، . - 2012 با توجه به اینکه 25 درصد از کربن گیاه صرف تنفس نوری میشود با استفاده از محلول پاشی متانول میتوان مقدار تنفس نوری را به حداقل رساند
در آزمایشی فورد و تورن اظهار داشتند که افزایش غلظت دی اکسید کربن میتواند سبب افزایش چشم گیری در وزن ریشه و همچنین وزن برگهای زراعی چغندر قند شود . این در حالی است که دیرکز و همکاران نیز با افزایش غلظت دی اکسید کربن افزایش مجموع ماده خشک را بیشتر به نفع ماده خشک ریشه و محتوای ساکاروز مشاهده کردند
-2 مواد و روش ها
آزمایش به صورت اسپلیت پلات در قالب طرح بلوکهای کامل تصادفی در 3 تکرار اجرا گردید. عامل اصلی،آبیاری در دو سطح شامل شاهد یا آبیاری کامل و قطع آبیاری در مرحله گلدهی و عامل فرعی محلول پاشی متانول در چهار سطح شامل صفر درصد حجمی، 10 درصد حجمی، 20 درصد حجمی و 30 درصد حجمی بود.زمین مزرعه ابتدا توسط تراکتور و گاو آهن برگردان دار شخم زده شد و پس از آن به منظور خرد نمودن کلوخهها و تسطیح زمین، عملیات دیسک زدن انجام شد.
در مرحله بعد با دستگاه فاروئر متصل به تراکتور اقدام به پشته بندی زمین مزرعه با فواصل 50 سانتیمتری بین پشتهها گردید. سپس بلوک بندی و تعیین حدود کرت ها و راهروهای بین آن ها با طناب کشی و میخهای چوبی انجام شد. بذر گلرنگ رقم گلدشت با فاصله ردیف های 25 سانتیمتر و فاصله روی ردیف 5 سانتیمتر، در خطوطی به طول 4 متر در تاریخ17 اردیبهشت 92 در مزرعه کشت گردید. مبارزه با علف هرز توسط نیروی کارگری و به صورت دستی انجام شد. بر اساس آنالیز خاک، توصیه کودی انجام شد به این ترتیب که در مرحله ساقه دهی گیاه در حدود 50 کیلوگرم کود اوره به صورت سرک داده شد.
آبیاری در کرت های بدون تنش مطابق معمول، هر چهار روز یک بار انجام شد و به منظور اعمال تیمار تنش در مرحله گلدهی، به محض شروع مرحله گلدهی گیاه، عمل قطع آبیاری در کرت های مربوطه تا پایان مرحله گلدهی به اجرا گذاشته شد و پس از آن آبیاری مجدد این کرت ها مانند سایر کرت ها انجام شد. در پایان فصل صفات عملکرد دانه،وزن اندامهای هوایی - گل، ساقه و برگ - اندازه گیری گردید.
همچنین بیوماس کل تولیدی نیز اندازه گیری شد و بر اساس آن شاخص برداشت محاسبه گردید.داده های حاصل از نمونه برداریها برای سهولت در محاسبات ریاضی در صفحات برنامه Excel ثبت گردید. برای تجزیه واریانس داده ها از نرم افزار SAS استفاده گردید و مقایسه میانگین صفات نیز به روش دانکن صورت گرفت و در نرم افزار Excel نمودارهای مربوطه رسم گردید.
-3 نتایج و بحث
نتایج تجزیه واریانس دادهها - جدول - 1 نشان داد که تنش آبیاری، کاربرد متانول و اثر متقابل قطع آبیاری × متانول تاثیر معنی داری بر عملکرد بیولوژیک داشت. اما تاثیر هیچ کدام از فاکتورهای فوق بر شاخص برداشت معنی دار نبود. مقایسه میانگین اثرات متقابل - شکل - 1 نشان داد که بیشترین عملکرد بیولوژیک در تیمار 30 درصد حجمی مصرف متانول در شرایط آبیاری کامل ایجاد گردید.
همچنین نکته قابل توجه این بود که در شرایط قطع آبیاری مصرف 30 درصد حجمی متانول باعث تعدیل شرایط تنش گردید و گیاه عملکرد بیولوژیک قابل توجهی را تولید نمود.مصرف متانول در شرایط عدم تنش با افزایش فتوسنتز در گیاه باعث افزایش شاخههای جانبی، ارتفاع، تعداد غلاف و در نتیجه باعث افزایش عملکرد بیولوژیک میشود.
مادحیان و همکاران - 2006 - ، افزایش عملکرد بیولوژیک را در تیمارهای کاربرد متانول به دلیل کاهش تنفس نوری در گیاهان تیمار شده دانستند.تحقیقات مشابه صورت گرفته بر روی پنبه - مادهیان و همکاران، - 2006 کلزا - زبیک و پودسیادلو، - 2003 و گوجه فرنگی - راو و همکاران، - 1994، نشان میدهد که محلول پاشی 20 درصد حجمی متانول موجب تولید زیست توده بالاتری میشود.
همچنین مخدوم و همکاران - 2002 - بر روی پنبه و میرآخوری و همکاران - 1389 - بر روی لوبیا قرمز، بیشترین عملکرد بیولوژیک را در تیمار 30 درصد حجمی متانول مشاهده کردند. بیات و همکاران - 2012 - ، افزایش عملکرد بیولوژیک را در تیمار کاربرد متانول را به افزایش فتوسنتز توسط متانول محلول پاشی شده و در نتیجه وزن اندامهای هوایی نسبت دادند.
جدول -1 تجزیه واریانس - میانگین مربعات - اثر قطع آبیاری و کاربرد متانول بر شاخص برداشت و عملکرد بیولوژیک در واحد سطح.
جدول -2 مقایسه میانگینهای اثرات قطع آبیاری و متانول بر شاخص برداشت و عملکرد بیولوژیک در واحد سطح.
