بخشی از مقاله
چکیده
مصرف کودهای بیولوژیک در یک نظام کشاورزی پایدار، موجب پایداری عملکرد بهویژه در تولید گیاهان دارویی میگردد. به منظور بررسی تأثیر کودهای بیولوژیک بر خصوصیات کمی آنسیون، آزمایشی به صورت طرح پایه بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه ارومیه در سال زراعی 1394-95 انجام شد. تیمارهای آزمایشی شامل کاربرد کودهای زیستی در چهار سطح -1} ترکیب ازتوباکتر + قارچ میکوریزا، -2 قارچ میکوریزا، -3 ازتوباکتر و -4 شاهد - عدم کاربرد کود زیستی - { بودند.
نتایج نشان داد که کاربرد کودهای بیولوژیک بر ارتفاع بوته، تعداد چتر در بوته، وزن هزار دانه، عملکرد دانه و بیولوژیک آنسیون دارای اثر معنیداری بود. حداکثر عملکرد دانه 625 - کیلوگرم در هکتار - و عملکرد بیولوژیک 1495 - کیلوگرم در هکتار - در شرایط تیمار تلفیقی قارچ میکوریزا و ازتوباکتر بدست آمد. همچنین تیمار تلفیقی قارچ میکوریزا و ازتوباکتر به ترتیب سبب افزایش 28/98 و 26/40 درصدی ارتفاع و تعداد چتر در بوته آنسیون نسبت به تیمار شاهد گردید.
مقدمه
آنیسون با نام علمی - Pimpinella anisum L. - یکی از مهم ترین گیاهان دارویی تیره چتریان است که دارای استفادههای مختلفی در صنایع مختلف دارویی، غذایی، بهداشتی و آرایشی است. مهم ترین ماده تشکیل دهنده اسانس آنیسون، آنتول است که 80 تا 90 درصد آن را شامل میشود. مصرف دانه های آنیسون موجب تسکین اسپاسم های معده و روده شده و در درمان آسم، بیخوابی و سرفه نیز مورد استفاده قرار میگیرد
تحقیقات اندکی در رابطه با نقش کودهای بیولوژیک بر روی افزایش رشد و عملکرد گیاهان دارویی انجام شده است. به طوری که یکی از ارکان سیستم کشاورزی پایدار استفاده از کودهای بیولوژیک به منظور تأمین عناصر غذایی مورد نیاز گیاه با هدف حذف یا کاهش قابل ملاحظه در مصرف نهادههای شیمیایی است که از میان کودهای بیولوژیک میتوان به قارچهای مایکوریزا و میکروارگانیسمهای تثبیت کننده نیتروژن اشاره کرد
مطالعات انجام شده بر روی گیاهان دارویی مختلف نیز گویای آن است که حداکثر عملکرد کمی و کیفی در چنین شرایطی حاصل می گردد . - Anwar et al., 2005 - رویکرد جهانی در تولید گیاهان دارویی به سمت استقرار این سیستم و بکار گیری روشهای مدیریتی نظیر مصرف کودهای بیولوژیک میباشد؛ بطوریکه یافتههای اکثر پژوهشگران موید این حقیقت است که حضور کودهای زیستی در نظامهای کشاورزی پایدار میتواند با ایجاد یک بستر مناسب و دسترسی مطلوب گیاه به عناصر غذایی، موجبات بهبود رشد و افزایش زیست توده گیاه را فراهم آورد . - Sharma, 2002 -
قارچهای میکوریزا با داشتن شبکه هیفی گسترده و افزایش سطح و سرعت جذب ریشه، کارایی گیاهان را در جذب آب و عناصر غذایی بویژه عناصر کم تحرک فسفر، روی، مس افزایش داده و موجب بهبود رشد آنها می شوند . - Marschner and Dell, 1994 - در تحقیق دیگری استفاده از باکتریهای تثبیت کننده نیتروژن و حل کننده فسفات در گیاه دارویی مرزنجوش بهبود خصوصیات کمی و کیفی گیاه را به دنبال داشت . - Gharib et al., 2008 - مطالعات انجام شده روی گیاهان دارویی مختلف در اکوسیستمهای طبیعی و زراعی گویای آن است که استفاده از سیستم کشاورزی پایدار به دلیل تطابق با شرایط طبیعی، بهترین شرایط را برای تولید این گیاهان فراهم میکند - صالحی و همکاران، . - 1390 به این ترتیب این آزمایش با هدف بررسی اثر کودهای بیولوژیک بر روی خصوصیات کمی گیاه داروئی آنسیون طراحی و اجرا گردید.
مواد و روشها
این آزمایش به صورت طرح پایه بلوکهای کامل تصادفی با 4 تیمار و 3 تکرار در سال زراعی 1394-95 در مزرعه تحقیقاتی دانشکده کشاورزی دانشگاه ارومیه - با موقعیت جغرافیای 37 درجه و 31 دقیقه عرض شمالی و 45 درجه و 2 دقیقه طول شرقی با 1320 مترارتفاع از سطح دریا - انجام شد. تیمارهای آزمایشی شامل کاربرد کودهای زیستی به هنگام کاشت در چهار سطح - عدم تلقیح - شاهد - ، تلقیح با قارچ میکوریزا، تلقیح با ازتوباکتر و تلقیح با ازتوباکتر+ قارچ میکوریزا - بودند.
کود بیولوژیک مایع - نیتروکسین - به میزان 2 لیتر در هکتار در سایه با بذر آغشته گردید. به منظور تلقیح بذور به باکتری ازتوباکتر، بذرها را با صمغ عربی و باکتری ازتوباکتر و تیوباسیلوس به طور کامل مخلوط و به هم زده شد تا سطح تماس صمغ عربی و باکتری با بذر آنسیون افزایش یابد؛ این تلقیح در شرایط سایه انجام شد. برای تلقیح آنسیون با قارچ مایکوریزا، قبل از کاشت به ازای هر کیلوگرم خاک مزرعه، 10 گرم از خاکی که حاوی حدود 1000 اسپور بود به خاک مزرعه اضافه و به خوبی با آن مخلوط گردید.
کاشت آنیسون بعد از مساعد شدن هوا در بهار انجام گردید. به دنبال کاشت آبیاری هم انجام شد. هر واحد آزمایشی شامل 6 ردیف 4 متری و فاصله بین ردیف ها 25 سانتی متر بود. عمق کاشت 1-2 سانتیمتر در نظر گرفته شد. آبیاریهای بعدی براساس نیاز گیاه صورت گرفت. عملیات وجین به صورت دستی انجام شد. با توجه به نتایج آزمون خاک، خاک مزرعه دارای بافت لوم رسی با 7/8 pH، شوری 0/52 دسی زیمنس بر سانتیمتر و 0/092 درصد نیتروژن بود، همچنین میزان فسفر و پتاسیم در خاک مزرعه به ترتیب 7/2 و 390 میلیگرم در کیلوگرم بود. کلیه مراقبتهای زراعی در مورد تمامی تیمارها به صورت یکنواخت انجام گرفت.
صفات مورفولوژیک و اجزای عملکرد در مرحله رسیدگی فیزیولوژیک و هنگام برداشت با استفاده از 10 بوته در هر کرت، اندازهگیری شدند. ارتفاع بوته، تعداد چتر در بوته، وزن هزار دانه، عملکرد دانه و عملکرد بیولوژیک از جمله صفات مورد بررسی بودند. ارتفاع بوته با خطکش اندازه گیری شد. تعداد چتر در هر بوته شمارش شد. وزن هزار دانه با توزین 5 دسته 100 تایی در هر تیمار انجام شد.
برای محاسبه وزن خشک بوته، نمونه ها به مدت 48 ساعت در دمای 70 درجه سانتی گراد در آون قرار گرفتند و پس از خروج از آون، با ترازو توزین شدند. برای اندازهگیری عملکرد دانه در واحد سطح، در هر کرت از دو ردیف میانی پس از حذف اثرات حاشیهای، مساحت یک متر مربع برداشت شد و عملکرد دانه بر حسب کیلوگرم در هکتار تعیین گردید. تجزیه و تحلیل دادهها، پس از اطمینان از نرمال بودن آنها، با استفاده از نرم افزار SAS 9.1 انجام گرفت، همچنین برای مقایسه میانگینها از روش چند دامنهای دانکن در سطح احتمال پنج درصد استفاده شد.
نتایج و بحث ارتفاع بوته
مقایسه میانگین تیمار کودهای بیولوژیک نشان داد که بیشترین 56/33 - سانتیمتر - و کمترین 40/00 - سانتیمتر - ارتفاع بوته، به ترتیب از تیمار تلفیقی میکوریزا + ازتوباکتر و شاهد به دست آمد. تیمار شاهد با تیمار ازتوباکتر تفاوت معنی داری نشان نداد - جدول . - 1 علت بالا بودن ارتفاع بوته در تیمارهای تلفیقی میتواند به دلیل افزایش توسعه ریشه و بیشتر بودن قابلیت دسترسی ریشههای گیاه به عناصر غذایی باشد.
همچنین، محققین افزایش ارتفاع گیاه در نتیجه کاربرد کودهای بیولوژیکی را ناشی از سنتز و ترشح مواد محرک رشد گیاه نظیر انواع هورمونهای تنظیم کننده رشد مانند اکسینها، ترشح اسیدهای آمینه مختلف، انواع آنتی بیوتیکها، سیانید هیدروژن و سیدروفور میدانند که با تحریک رشد گیاه و افزایش طول میانگره در نهایت باعث افزایش ارتفاع گیاه میشوند .
تعداد چتر در بوته
طبق نتایج مقایسه میانگین، از تیمار تلفیقی میکوریزا و ازتوباکتر بیشترین 25/75 - عدد - تعداد چتر در بوته مشاهده گردید و کمترین 18/95 - عدد - آن از تیمار شاهد بدست آمد. تیمار شاهد با تیمار ازتوباکتر و تیمار میکوریز تفاوت معنیداری نشان نداد - جدول . - 1 میتوان اظهار داشت که بین تیمار تلفیقی میکوریزا و باکتری ازتوباکتر یک رابطه هم افزایی و تشدید کننده وجود داشته که موجب مشارکت و افزایش فعالیت میکروارگانیسمها در خاک گشته و سپس از طریق افزایش جذب عناصر معدنی و میزان فتوسنتز گیاه، میتواند موجب بهبود تعداد چتر در بوته گردد. احتمالا تیمار تلفیقی میکوریزا و ازتوباکتر از طریق تغذیه مناسب و افزایش بیوماس، موجبات تسریع در گلدهی و بهبود تعداد چتر در بوته شده باشد.
وزن هزاردانه
طبق نتایج مقایسه میانگین داده ها، بیشترین وزن هزار دانه آنسیون 2/24 - گرم - ، در شرایط تلقیح با تلفیق کود بیولوژیکی میکوریزا + ازتوباکتر بدست آمد ولی با تیمار میکوریزا و تیمار ازتوباکتر در یک سطح آماری قرار گرفت. کمترین وزن هزار دانه 1/84 - گرم - در تیمار شاهد مشاهده گردید - جدول . - 1 چنین به نظر میرسد که در شرایط تلقیح با کودهای بیولوژیک، به دلیل افزایش توانایی فتوسنتزی، راندمان انتقال مواد غذایی به دانه افزایش یافته و به تبع آن پر شدن مخازن زایشی گیاه منجر به افزایش وزن هزار دانه شده است . - Shaalan, 2005 -
یافته های بسیاری از پژوهشگران مؤید این حقیقت است که حضور کودهای زیستی در نظامهای مختلف کشاورزی پایدار به ویژه از طریق اثرهای هم افزایی و تشدید کنندهای که میان آنها بوجود آید، میتواند با ایجاد یک بستر مناسب و پیامد آن دسترسی مطلوب گیاه به عناصر غذایی، موجبب افزایش وزن هزاردانه آنسیون شده باشد
عملکرد بیولوژیک
بیشترین مقدار عملکرد بیولولوژیک 1495/92 - کیلوگرم در هکتار - در شرایط تلفیقی میکوریزا + ازتوباکتر حاصل شد و از نظر مقایسه میانگین داده ها با تیمار قارچ میکوریزا در یک سطح آماری قرار گرفتند. کمترین مقدار عملکرد بیولوژیک 1062/19 - کیلوگرم در هکتار - در تیمار شاهد مشاهده شد؛ تیمار شاهد فقط با تیمار ازتوباکتر دارای تفاوت معنی داری نبود - جدول . - 1 در خصوص تأثیر تیمار تلفیقی میکوریزا + ازتوباکتر بر روی عملکرد بیولوژیک آنیسون، می توان اظهار کرد که کاربرد تلفیقی کود بیولوژیکی میکوریزا + ازتوباکتر به خاک نیز نه تنها فراهمی عناصر غذایی مورد نیاز گیاه را افزایش داده است بلکه با بهبود شرایط فیزیکی و فرآیندهای حیاتی خاک، ضمن ایجاد یک محیط مناسب برای رشد ریشه، موجبات افزایش رشد اندام هوایی و تولید ماده خشک را نیز فراهم کرده است.
