بخشی از مقاله
چکیده
به منظور تأثیر تنش خشکی بر صفات کمی و کیفی گیاه دارویی انیسون آزمایشی به صورت طرح بلوكهاي کامل تصادفی در سه تکرار به صورت گلدانی اجرا شد. فاکتور اعمال شده تنش خشکی در سه سطح آبیاري کامل - هر 5 روز یکبار - ، تنش ملایم - آبیاري هر 10 روز یکبار - و تنش شدید - آبیاري هر 15 روز یکبار - بود. صفات اندازه گیري شده شامل ارتفاع اندام هوایی، ، وزن خشک بوته، تعداد چتر در بوته، تعداد چترك در چتر، تعداد دانه در چتر، وزن هزار دانه، درصد اسانس و پرولین بود. نتایج نشان داد که تنش خشکی موجب کاهش ارتفاع اندام هوایی، وزن خشک بوته، تعداد چتر در بوته، تعداد چترك در چتر، تعداد دانه در چترك، وزن هزار دانه و افزایش درصد اسانس و پرولین شد. کمترین تعداد چتر در بوته، تعداد چترك در چتر، تعداد دانه در چترك، وزن هزار دانه در شرایط تنش شدید به دست آمد. بیشترین درصد اسانس و پرولین در شرایط تنش شدید حاصل شد.
.1 مقدمه
گیاهان در هر محلی که رشد کنند با تنشهاي متعددي مواجهاند که این تنشها شانس نمو و بقاي آنها را محدود میسازد. در پهنه وسیعی از کره زمین مثل مناطق خشک، نواحی شور، مناطق قطبی و ارتفاعات بلند، شرایط مناسب براي رشد گیاه در مدت کوتاهی برقرار است .[10] پراکنش، رشد و تولید گیاهان همواره از طریق وقوع بلایاي طبیعی در قالب عوامل مختلف تنشزاي زنده محدود میشود .[13] تنش خشکی هنگامی روي میدهد که آب موجود در خاك کاهش یافته و شرایط جوي به دفع آب از طریق تعریق و تبخیر کمک کند. در صورتی که تنش طولانی باشد ممکن است گیاه در اثر خشک شدن از بین برود مگر اینکه داراي مکانیسمهاي مقاومت باشد .[2] اظهار شده است که در زیره سبز عملکرد دانه و اجزاي آن - تعداد چتر در گیاه، تعداد چترك در چتر و وزن هزار دانه - به شدت تحت تأثیر کمبود آب قرار گرفت به طوري که تعداد چتر در گیاه و تعداد چترك در چتر در خشکی متوسط و شدید به طور معنیداري کاهش یافت و همراه با کاهش تعداد دانه در چتر در خشکی شدید، عملکرد دانه کاهش یافت .[11] نتایج پژوهشگران حاکی از آن است که با اعمال تنش خشکی در گیاه انیسون شاخص محتواي کلروفیل، هدایت روزنهاي، سرعت تعرق، سرعت فتوسنتز و محتواي نسبی آب به طور معنیداري کاهش یافتند و دماي برگ افزایش پیدا کرد .[3] گزارشات نشان داده است که تنش خشکی بر ارتفاع گیاه، قطر تاج پوشش کوچک، قطر تاج پوشش بزرگ، تعداد چتر، وزن خشک ریشه، وزن خشک ساقه، وزن خشک برگ، عملکرد ماده خشک و وزن هزار دانه انیسون معنیدار بود و با اعمال تنش خشکی کاهش یافتند .[5] همچنین نتایج نشان داد که با اعمال تنش خشکی درصد اسانس افزایش ولی عملکرد اسانس نسبت به شرایط آبیاري کامل کاهش پیدا کرد .[6] گزارش شده است که تنش آبی بر روي گیاه ریحان موجب افزایش میزان اسانس و کاهش وزن خشک برگ و ساقه شده است .[17] با بررسی اثر دور آبیاري برروي گیاه ریحان نشان داد که با طولانی شدن دور آبیاري، به رغم این که رشد گیاه و عملکرد اسانس کاهش یافت، ولی درصد اسانس افزایش نشان داد .[15] در بررسی دیگري که روي گیاهان دارویی مریم گلی، بومادران، اسفرزه، همیشه بهار و بابونه به عمل آمد، تفاوت معنیداري در صفات ماده خشک تولیدي، وزن ریشه، طول ریشه، وزن اندام هوایی و ارتفاع گیاه حاصل شد. به طوري که بیشترین میزان براي این صفات در شرایط آبیاري کامل و کمترین میزان آن در شرایط تنش شدید به دست آمد .[12] تنش خشکی در ریحان سبب کاهش مقدار سطح برگ، کلروفیل، وزن خشک اندام هوایی و عملکرد ریحان میگردد؛ با این حال موجب افزایش مقدار پرولین و قندهاي محلول نیز میشود .[8] نتایج بررسی تاثیر سطوح مختلف رطوبت خاك روي ریحان نشان داد که با کاهش رطوبت خاك، عملکرد اسانس کاهش یافته، ولی درصد اسانس افزایش داشت .[14] هدف از انجام این پژوهش بررسی تأثیر تنش خشکی بر صفات کمی و کیفی گیاه دارویی انیسون بود.
.2 مواد و روشها
این آزمایش به صورت طرح بلوكهاي کامل تصادفی در سال 1394 به صورت گلدانی صورت پذیرفت. فاکتور مورد بررسی شامل تنش خشکی در سه سطح آبیاري کامل - هر 5 روز یکبار - ، تنش ملایم - آبیاري هر 10 روز یکبار - و تنش شدید - آبیاري هر 15 روز یکبار - بود. براي انجام این آزمایش، از بذور گواهی شده و استاندارد انیسون که از شرکت پاکان بذر اصفهان تهیه شده بود استفاده شد. قبل از کاشت بذور با محلول 5 درصد هیپوکلریت سدیم به مدت 5 دقیقه ضدعفونی شدند، سپس چندین مرحله شستشو توسط آب مقطر انجام شد تا هیپوکلریت سدیم شسته شود. براي انجام آزمایش از گلدانهاي شماره 6 - قطر دهانه 60 سانتیمتر و ارتفاع 20 سانتیمتر - استفاده گردید. روش کاشت به صورت گلدانی و خاك کاملاً زهکشی شده و نرم - چون دانههاي 1/5 تا 2 میلیمتري انیسون با ذرت خاك ارتباط قوي داشته باشند تا درصد جوانهزنی آنها کاهش نیابد - در فروردین 1394 صورت پذیرفت. خاك گلدان به نسبت ماسه - دو قسمت - و رس - یک قسمت - تهیه شد. ماسه مورد استفاده قبل از استفاده سرند شده و به وسیله متام سدیم ضدعفونی گردید. آنگاه مقدار 10 کیلوگرم از این خاك تهیه شده در گلدانهاي تیمار شاهد ریخته شد. در ابتدا 15-20 بذر در عمق 2/5 سانتیمتري از سطح گلدانها کاشته شدند و اولین آبیاري بلافاصله بعد از کاشت انجام شد. آبیاري گلدانها با کمک محلول غذایی هوگلند انجام شد. بعد از سبز شدن بذور، در گلدانهایی که بذور سبز نشده بودند واکاري انجام گرفت. دو بار عمل تنک کردن در مرحله دو برگی و چهار برگی انجام شد تا اینکه سرانجام تعداد بوته در هر گلدان به 6 بوته تقلیل یافت. درگیاهان کشت شده هیچ گونه آفت یا بیماري خاصی مشاهده نگردید. بعد از گذشت 110 روز پس از کشت بذور - اوایل مرداد - ، عملیات نمونهبرداري از گلدانها انجام شد. براي محاسبه وزن خشک بوته، نمونههاي مورد نظر به مدت 48 ساعت در آون و در دماي 70 درجه سانتیگراد قرار گرفتند و سپس با استفاده از ترازوي دیجیتالی وزن شدند. به منظور تعیین مقدار اسانس در دانه، دانههاي هر گلدان به آزمایشگاه اسانسگیري منتقل شد و در آزمایشگاه عمل استخراج اسانس با استفاده از روش تقطیر با آب به وسیله دستگاه کلونجر انجام گرفت. مدت اسانسگیري 3 ساعت بود که 80 درصد از اسانسها در 50 دقیقه اول خارج شدند. پس از رطوبتزدایی و آبگیري توسط سولفات سدیم بازده اسانس - درصد - نسبت به وزن خشک دانه محاسبه شد. میزان پرولین برگ بر طبق روش Bates et al. - 1973 - مشخص شد. به این منظور 0/2 گرم بافت برگ توزین و در هاون چینی در 3 میلیلیتر سولفوسالیسیلیک اسید 3 درصد به خوبی سائیده شد. همگن حاصل با دور 18000 دور در دقیقه به مدت 15 دقیقه سانتریفیوژ گردید. سپس 2 میلیلیتر معرف ناین هیدرین و 2 میلیلیتر استیک اسید گلاسیال اضافه شد. پس از بستن در لولهها به مدت 1 ساعت در حمام آب گرم 100 درجه سانتیگراد قرار داده شد. پس از سرد شدن لولهها به هر کدام از آنها 4 میلیلیتر تولوئن اضافه گردید و با استفاده از دستگاه ورتکس به مدت 15 ثانیه لولها تکان داده شدند. فاز روئی را که به رنگ قرمز و حاوي پرولین محلول در تولوئن بود، برداشته و همزمان با نمونههاي استاندارد در دستگاه اسپکتروفتومتر قرار گرفت و جذب نمونهها در طول موج 520 نانومتر قرائت گردید. غلظت پرولین بر حسب میلیگرم بر گرم بافت تازه برگ با استفاده از منحنی استاندارد تعیین شد. پس از پایان آزمایشات، آنالیز دادهها با استفاده از نرمافزار آماري SAS و مقایسه میانگینها به روش آزمون دانکن در سطح احتمال 5 درصد انجام شد.
.3 نتایج
ارتفاع اندام هوایی: نتایج تجزیه واریانس - جدول - 1 نشان داد که تنش خشکی در سطح احتمال یک درصد تأثیر معنیداري بر ارتفاع اندام هوایی داشت. اطلاعات بدست آمده از نتایج مقایسه میانگین ارتفاع اندام هوایی تحت تأثیر فاکتور تنش خشکی نشان داد که در حضور تنش خشکی ارتفاع اندام هوایی نسبت به شاهد کاهش پیدا کرد، به طوري که بیشترین ارتفاع بوته 48/6 - سانتیمتر - مربوط به تیمار شاهد و کمترین ارتفاع اندام هوایی 28/91 - سانتیمتر - مربوط به تیمار تنش شدید بود
وزن خشک بوته: بر اساس نتایج تجزیه واریانس تأثیر معنیداري در سطح احتمال یک درصد در اثر تنش خشکی وجود داشت - جدول . - 1 اطلاعات به دست آمده از نتایج مقایسه میانگین وزن خشک بوته تحت تأثیر فاکتور تنش خشکی نشان داد که حضور تنش خشکی موجب کاهش وزن خشک بوته نسبت به شاهد شد، به نحوي که بیشترین وزن خشک بوته 17/37 - گرم - در تیمار شاهد و کمترین وزن خشک بوته 9/24 - گرم - در اعمال تنش شدید حاصل شد
تعداد چتر در بوته: نتایج به دست آمده از نتایج تجزیه واریانس مبین این بود که تنش خشکی در سطح احتمال یک درصد تأثیر معنیداري بر تعداد چتر در بوته داشت - جدول . - 1 نتایج حاصل شده از مقایسه میانگین تعداد چتر در بوته تحت تأثیر فاکتور تنش خشکی بیانگر این بود با اعمال تنش خشکی تعداد چتر در بوته نسبت به تیمار شاهد کاهش یافت و کمترین تعداد چتر در بوته در تنش شدید به دست آمد
تعداد چترك در چتر: نتایج تجزیه واریانس بیانگر این بود که اثر تنش خشکی در سطح احتمال یک درصد بر روي تعداد چترك در چتر معیدار بود - جدول . - 1 نتایج مقایسه میانگین تعداد چترك در چتر تحت تأثیر فاکتور تنش خشکی نشان داد که در شرایط تنش خشکی تعداد چترك در چتر نسبت به شاهد کاهش پیدا کرد، به طوري که بیشترین تعداد چترك 14/63 - چترك - در تیمار شاهد و کمترین میزان آن 6/18 - چترك - در شرایط تنش شدید حاصل گردید
تعداد بذر در چترك: نتایج حاصل شده از تجزیه واریانس مشخص کرد که تأثیر معنیداري در سطح احتمال یک درصد در اثر تنش خشکی وجود داشت - جدول . - 1 بر اساس نتایج مقایسه میانگین تعداد بذر در چترك تحت تأثیر فاکتور تنش خشکی، حضور تنش خشکی موجب کاهش معنیدار تعداد بذر در چترك شد، و کمترین تعداد چترك در تنش شدید حاصل شد
وزن هزار دانه: بر اساس نتایج حاصل شده از تجزیه واریانس در سطح احتمال یک درصد اختلاف معنیداري در اثر تنش خشکی وجود داشت - جدول . - 1 اطلاعات به دست آمده از نتایج مقایسه میانگین وزن هزار دانه تحت تأثیر فاکتور تنش خشکی بیانگر این بود با اعمال تنش خشکی وزن هزار دانه کاهش یافت، به طوري که بیشترین وزن هزار دانه به مقدار 2/53 گرم مربوط به تیمار شاهد و کمترین وزن هزار دانه به مقدار 1/96 گرم مربوط به تیمار تنش شدید بود
درصد اسانس: نتایج تجزیه واریانس مبین این بود که اثر تنش خشکی در سطح احتمال یک درصد بر روي درصد اسانس معنیدار شد - جدول . - . - 1 بر اساس نتایج مقایسه میانگین درصد اسانس تحت تأثیر فاکتور تنش خشکی - جدول - 2 با اعمال تنش خشکی درصد اسانس دانه افزایش پیدا کرد، به نحوي که بیشترین درصد اسانس به میزان 3/84 درصد در تیمار تنش شدید و کمترین درصد اسانس به میزان 2/89 درصد در تیمار شاهد حاصل شد.
پرولین: بر اساس نتایج تجزیه واریانس تنش خشکی در سطح احتمال یک درصد تأثیر معنیداري بر روي پرولین داشت - جدول . - 1 اطلاعات به دست آمده از نتایج مقایسه میانگین پرولین تحت تأثیر فاکتور تنش خشکی - جدول - 2 نشان داد که تنش خشکی موجب افزایش پرولین نسبت به شاهد شد، به گونهاي که بیشترین پرولین به میزان 1/24 میلیگرم در گرم وزن خشک مربوط به تنش شدید و کمترین پرولین به میزان 0/77 میلیگرم در گرم وزن خشک مربوط به تیمار شاهد بود.
