بخشی از مقاله
چکیده
به منظور برر سی تاثیر کود شیمیایی و کود آلی بر عملکرد اندام هوایی و ا سانس مریم گلی کبیر - .Salvia sclarea L - تحت تنش خ شکی آزمای شی در ای ستگاه تحقیقات گیاهان دارویی البرز، مو س سه تحقیقات جنگلها و مراتع ک شور در سال 1392-93 ب صورت کرتهای دوبار خرد شده در قالب بلوکهای کامل تصادفی با سه تکرار در شرایط مزرعه اجرا گردید .
فاکتورهای آزمایشی مورد بررسی شامل: تنش خ شکی در دو سطح 35 - در صد و 90در صد ظرفیت زراعی مزرعه - به عنوان عامل ا صلی، کود شیمیایی نیتروژن در سه سطح 0 - ، 150 و 300 کیلو گرم در هکتار - به عنوان عامل فرعی و کود ورمی کمپوست در سه سطح 0 - ، 5 و 15 تن در هکتار - به عنوان عامل فرعی فرعی بودند؛ به منظور بررسی میزان درصد اسانس و عملکرد اندام هموایی نمونهبرداری شد.
نتایج حاصل از تجزیه واریانس مشخص نمود که تأثیر تنش خشکی، تأثیر کود نیتروژن، اثر متقابل تنش خشکی * ورمی کمپوست بر عملکرد اندام هوایی و درصد اسانس در سطح 1 درصد و عملکرد اسانس در سطح 5 درصد معنیدار بود مقایسه میانگین اثر متقابل تنش خشکی * نیتروژن * ورمی کمپوست نشان داد که بیشترین عملکرد اندام هوایی مربوط به تیمارهای S90N0V15و S90N300V15 با میانگینهای به ترتیب 1196 و 1266 کیلوگرم در هکتار، بیشترین درصد اسانس مربوط به تیمار S35N0V0با میانگین 0/4 و بیشترین عملکرد اسانس با اعمال تیمار S35N300V15 با میانگین 38 کیلوگرم در هکتار حاصل گردید.
.1 مقدمه
استفاده از گیاهان دارویی برای درمان بیماریها قرنها سابقه دارد و هم اکنون نیز در بسیاری از کشورهای پیشرفته و در حال پیشرفت به عنوان یک راه اصلی درمان به شمار میرود
توجه به کشت و توسعه گیاهان دارویی در جهان، از زمان برگزاری چهارمین کنگره بینالمللی حفظ و سلامت جهانی و قرار گرفتن داروهای گیاهی در انبوه داروهای جهانی، در سال 1986 آغاز و باعث شد که تقاضای جهانی این محصولات به طور فزایندهایی افزایش یابد. به دنبال آن کشورهای مختلف نسبت به برنامهریزی کشت و تولید انبوه گیاهان دارویی در سطح صنعتی و بهرهبرداری و استفاده از آنها در صنایع دارویی، بهدا شتی و آرای شی اقدام نمودند و در کنار آن، بازرگانی بینالمللی این مح صولات با رونق روز افزونی رو به رشد
ایران نیز یکی از کشورهایی است که در آن مصرف گیاهان دارویی به صورت سنتی و بومی پیشینهایی طولانی دارد - آزادبخت، - 1378، ولی در مواردی چون کشت و صنعت گیاهان دارویی، تلخی مسئله بسیار چشمگیر و بینیاز به تفسیر است در تلخی مسئله، همین بس که ایران با داشتن سوابق تجربی درخشان در ترویج و کاربرد گیاهان دارویی، و با برخوردار بودن از امکانات بالقوه محیطی و انسانی ب سیار منا سب فعلی، در حال حا ضر در زمینههای مربوط به ک شت و صنعت گیاهان دارویی دهها برابر کمتر از ک شور کوچکی چون مجارستان فعال است
ایران با وجود کشت دیرینهی برخی گیاهان دارویی، مانند زیرهی سیاه، زیرهی سبز، زعفران، عناب، زر شک، سیر، حنا، گل محمدی و روناس و لزوم زراعی کردن گیاهان دارویی دیگر، متأ سفانه پرورش یا مو ضوع زراعت گیاهان دارویی بر مبنای گونههای موجود در ک شور و نیاز ک شاورزان و باغداران، مورد توجه واقع ن شده است
مریمگلی گیاهی علفی متعلق به خانواده نعناعیان است که یکی از گونههای آن با نام علمی .Salvia sclarea L با نام مریمگلی کبیر است که دیپلوئید با تعداد کروموزم x2=22 میباشد . مریمگلی کبیر گیاهی علفی دوساله یا چند ساله و به دو فرم مختلف مشاهده میشود: یکی پیرامیدالیس که از رشد و نمو سریعی برخوردار است و دیگری هیرسوتا که پوشیده از کرکهای ضخیم میباشد
مریم گلی کبیر گیاهی است با ساقه مستقیم، ضخیم، چهار گوش، پوشیده از کرک و ارتفاع آن متفاوت و بین 100 تا 150 سانتیمتر میباشد. این گیاه دارای برگهای طوقهای بزرگ با سطحی ناصاف و برجستگی است. گلها صورتی و بنفش یا سفید رنگ بر روی چرخههایی قرار میگیرند و هر چرخه شامل 3 تا 6 گل است که روی ساقههای گلدهنده، که طول آن بین 40 تا 60 سانتیمتر می باشد، قرار میگیرند
مقدار اسانس گلها متغیراست و بستگی به شرایط اقلیمی محل رویش گیاه نظیر آب، نوع خاک و درجه حرارت دارد. برگها و ساقههای جوان نیز مقدار بسیار کمی اسانس دارند. منشاء این گیاه را مناطق شنی و خشک قفقاز، ایران و سواحل اروپایی مدیترانه گزارش کردهاند. همه ساله زمینهای زراعی وسیعی در کشور روسیه، بلغارستان، ایتالیا، فرانسه، اسپانیا و مجارستان، برای کشت این گیاه اختصاص مییابد. ترکیبات های اسانس، ماده تلخترپن، تانن، تری ترپنوئیدها، رزین، فلانوئید، مواد استروژینک و مواد صابونی است
باتوجّه به اینکه اطلاعات اندکی در مورد آب مورد نیاز همچنین میزان نیتروژن و ورمیکمپوست مورد نیاز وجود دارد. بنابراین مطالعه و بررسی این تحقیق بررسی همزمان اثر تنش رطوبتی، سطوح مختلف نیتروژن و ورمیکمپوست روی عملکرد برخی پارامترهای مریمگلی کبیر میباشد.
آب یکی از مهمترین عوامل محیطی است که تأثیر عمدهای بر رشد و نمو مواد مؤثره گیاهان دارویی دارد. تنش کمبود آب فرآیندهای گیاهی را مختل کرده و با افزایش شدت تنش، این اثرات تشدید شده و برخی از فرآیندها هم تحت تأثیر قرار میگیرند. علاوه بر شدت و طول مدت اعمال تنش خشکی، مرحله رشد گیاه که در آن مرحله تنش واقع میشود، نیز حائز اهمیّت است
ورمی کمپوست
یکی از ارکان سی ستم ک شاورزی پایدار ا ستفاده از کودهای بیولوژیک به منظور تأمین عنا صر غذایی مورد نیاز گیاه با هدف حذف یا کاهش قابل ملاحظه در مصرف نهادهای شیمیایی است که از میان کودهای بیولوژیک میتوان به ورمیکمپوست اشاره کرد. ورمیکمپوست یک کودآلی حاصل از فعایّلت کرمهای کمپوستی است که دارای مقدارقابل ملاحظه ای نیتروژن، فسفر، گوگرد وعناصر کم مصرف بصورت قابل جذب میباشد
مطالعه انجام شده بر روی گیاهان دارویی نیز گویای آن است که حداکثر عملکرد کمی و کیفی در چنین شرایطی حاصل میگردد.
در رابطه با کاربرد ورمیکمپو ست بر روی ر شد و نمو گیاهان دارویی، - Vadiraj, et al., 1998 - در مطالعه بر روی گیاهان زرد چوبه نشان دادند که مصرف 10 تن ورمیکمپوست سبب بهبود ارتفاع بوته و عملکرد آن گردید. یافتههای - Chand, et al., 2007 - نیز بیانگر بهبود عملکرد گیاه اسانسدر ژرانیوم در اثر مصرف ورمیکمپوست بود.
همچنین - Anwar, et al., - 2005 در پژوهشی بر روی گیاه دارویی ریحان مشاهده نمودند که مصرف 5 تن ورمیکمپوست همراه با کود شیمیایی NPK - به میزان 50، 25 و 25 کیلوگرم در هکتار - برتری محسوسی از نظر عملکرد بیولوژیک نسبت به تیمار شاهد داشت.
نیتروژن
یکی از عناصر ضروری در ترکیب ساختمانی اسیدهای آمینه پروتئینهای گیاهی و جانوری بوده که نقش و اهمیّت فوقالعادهای در موجودات زنده دارد
نقش مهم و قابل توجّه رطوبت و نیتروژن خاک بر شاخص سطح برگ توسط محققین مورد تأیید قرار گرفته است. رطوبت کافی به همراه نیتروژن نهتنها باعث افزایش سطح برگ گیاه بلکه باعث افزایش طول عمر گیاه ، طول عمر برگ ، افزایش سایه انداز و ماده خشک گیاه میشود
از طرفی خاکهای مناطق خشک و نیمه خشک به شدّت دچار کمبود نیتروژن هستند، به همین دلیل استفاده از کودهای نیتروژنی چه بصورت شیمیایی و چه به صورت آلی در این مناطق اجتناب ناپذیر ا ست
از آنجا که ک شور ایران جز مناطق خ شک و نیمه خ شک مح سوب می شود، بنابراین استفاده مناسب از کود نیتروژن در ایران از اهمیّت زیادی برخوردار است. میزان نیترات موجود در خاک میتواند یک معیار مناسب برای توصیه کود نیتروژن باشد به طوری که اگر نیترات موجود در خاک بیش از 21 میلیگرم در کیلوگرم خاک باشد گیاه نیازی به کود نیتروژن ندارد
فقیر بودن پو شش گیاهی و کمبود مواد آلی خاک که تأمینکننده ب سیاری از عنا صر غذایی مورد نیاز گیاهان میبا شد باعث شده که عملکرد در واحد سطح پایین با شد و برای ح صول عملکرد اقت صادی در ب سیاری از مح صولات مقدار قابل ملاحظهای از انواع کودهای شیمیایی به خصوص کود نیتروژن به خاک اضافه شود
.2 مواد و روشها
برای اجرای این آزمایش، ابعاد کرتها 2/5×3 متر، فا صله بین خطوط 50 سانتیمتر، فا صله بین بوتهها 40 سانتیمتر و فا صلهی بین کرتهای ا صلی از یکدیگر 3 متر، فا صلهی بین کرتهای فرعی از همدیگر 2 متر و فا صله بین بلوکها از یکدیگر 3 متر در نظر گرفته شد.
پس از احداث شیارها، نقشه آزمایش روی زمین پیاده گردید. اوزان تعیین شده ورمی کمپوست بر مبنا ی 0 - ، 5 و 15 تن در هکتار - بر ا ساس نق شه طرح در هر کرت بعنوان عامل فرعی فرعی، توزین گردید؛ بذر مریم گلی کبیر از ای ستگاه تحقیقاتی البرز تهیه شد و در اوایل مهر ماه به ک شت م ستقیم بذور اقدام گردید. برای تأمین نیتروژن از کود اوره رایج بر مبنای 0 - ، 150 و 300 کیلوگرم در هکتار - به صورت تقسیط در سه مرحله در کرتهای فرعی قرار گرفتند که یک سوم همزمان با کشت به خاک اضافه گردید. آبیاری هر 7 روز یکبار تکرار شد. قبل از آبیاری هفته سوم برای افزودن کود اوره ابتدا یک شیار در قسمت پایین پشته ایجاد گردید و یک سوم مابقی در شیار ریخته و روی پشتهها پوشانده شد و آبیاری گردید.
در اردیبه شت ماه با توجه به شرایط اقلیمی اعمال تنش خ شکی بهعنوان عامل ا صلی اقدام گردید. به منظور اعمال تنش خ شکی از روش وزنی استفاده گردید. ابتدا کلیه کرتها بطور یکسان آبیاری شد سپس بعد از 24 ساعت نمونهبرداری از عمق توسعه ریشه -40 - - 0 سانتیمترصورت گرفت که از هر کرت 9 نمونه خاک برداشته شد که وزن خاک معادل آن 1-1/5 کیلوگرم بود. بعد از توزین خاک را درون آون با دمای 105 درجه سانتیگراد به مدت 24 ساعت قرار داده و بدین روش وزن خ شک را بد ست آورده و در صد رطوبت محاسبه میگردید. نمونه برداری بصورت روزانه بود که در هر تیمار به محض رسیدن نوبت آبیاری اقدام شد.
به منظور برر سی عملکرد اندام هوایی در مرحله گلدهی کامل، بوته از سطح خاک کف بر گردید. نمونه های برگ، ساقه و سر شاخه برداشت شده در سایه خشک گردید و توسط ترازوی آزمایشگاهیبا دقّت 0/001 گرم توزین و ثبت شد. و با استفاده از اطلاعات بدست آمده عملکرد اندام هوایی محاسبه گردید.
اندازه گیری اسانس در آزمایشگاه گیاهان دارویی ایستگاه البرز انجام گرفت. به مقدار 100 گرم سرشاخه گلدار از هر تیمار که در مجاورت جریان هوای آزاد و سایه خ شک شدند انتخاب نموده، هر نمونه به طور جداگانه درون بالن ریخته و پس از ا ضافه کردن 1/5 لیتر آب مقطر، بالن را تکان داده تا گیاه و آب با هم مخلوط شوند. با استفاده از روش تقطیر با آب به وسیله دستگاه کلونجر اقدام به استخراج اسانس گیاه گردید
مدّت زمان استخراج اسانس برای تمام نمونهها به طور یکسان 3 ساعت بود. پس از 4 ساعت اسانس بدست آمده در ویال برای رطوبتگیری ریخته شد. برای گرفتن آب موجود در اسانس از ماده رطوبتگیر سدیم سولفات ایندر استفاده گردید و پس از تعیین مقدار وزنی اسانس ها، درصد وزنی اسانس هر نمونه مشخص شد. سپس از طریق ضرب کردن درصدهای بدست آمده، در مقدار سرشاخه تولیدی در هر هکتار، عملکرد ا سانس تولیدی در هکتار برای هر تیمار بدست آمد. تجزیه و تحلیل دادههای حاصل از آزمایش از نرم افزار SAS استفاده شد. مقایسات میانگین تیمارها به کمک آزمون چند دامنهای دانکن انجام گرفت.
.1-3 نتایج
-1-1-3وزن برگ خشک
نتایج حا صل از تجزیه واریانس نشان داد که تأثیر تنش خشکی، اثر متقابل تنش خشکی * ورمی کمپو ست و اثر متقابل نیتروژن * ورمی کمپوست وزن برگ خشک در سطح 1 درصد و اثر متقابل تنش خشکی * نیتروژن * ورمی کمپوست در سطح 5 درصد معنیدار
