دانلود مقاله تربت جام

بخشی از مقاله

تربت جام

حوزه آبخيز كمرچه شهرستان تربت جام در موقعيت جغرافيايي 30 35 تا 36 35 ، 42 64، 46 64 واقع شده است. ساده ترين راه دسترسي به حوزه از طريق جاده آسفالته موسي آباد تربت جام مي باشد كه حدود 20 كيلومتر از اين جاده دسترسي شوسه مي باشد تحت اعظم اين حوزه داراي امتدادي شمالي ـ جنوبي و كمي شرقي ـ غربي مي باشد. جزء حوزه هاي كشيده و پهن

به شمار مي آيد. اين حوزه داراي 5 زير حوزه هيدرولوژيكي و 2 زير حوزه غير هيدرولوژيكي تفكيك شده است. ساخت حوزه برابر 35/ 45 كيلومتر مربع مي باشد. كه از 5 زير حوزه هيدرولوژيكي زير حوزه هاي A1 , A2 داراي شباهت از نظر ارخنمون سنگي – پوشش گياهي – زمن شناسي.و زير حوزه هاي B1, B2, B3 داراي شباهت نزديك به هم دارند.

نكته قابل توجه و تذكر در رين گزارش ، وقوع تگرگ بهار سال 84 است كه باعث كوبيدگي خاك سطحي حوزه و همچنين از بين رفتن گياهان يكساله چمني شده است. بطوريكه اين تگرگ قسمت اعظم ريزدانه ها و حتي سنگ ريزه هاي با قطره هاي مختلف و متفاوت را از مناطق بالادست كنده و به مناطق پايين دست حمل كرده است كه وقوع اين امر مم را در مطالعه ژوشش گياهي با مشكل مواجه كرد. بطوريكه تخريب تگرگ ذكر شده در زير حوزه A1, A2 بسيار مشهود بود كه باعث شكسته شدن بندهاي خاكي در خروجي اين رو زير حوزه شده بود. برون زدگي سنگي در زير حوزه A1 بخصوص در دامنه هاي شمالي ـ جنوبي- در حد 60% به چشم مي خورد.

در زير حوزه هاي B1, B2 , B3 يك لايه مارني در فاصله بين اراضي ديمزارها و نقاط ارتفاعي (1440- 1760 متر) قرار داده است كه اين لايه مارني از پوشش گياهي ضعيفي برخوردار مي باشد كه اين لايه به دليل از بين رفتن خاك، در اثر فرسايش مي باشد. بيشتر اراضي حوزه در مناطق تپه ماهوري قرار گرفته است از مسائلي ديگر كه در اين حوزه به چشم مي خورد وجود ديمزارهاي فاوان در شيب هاي مختلف و متعدد مي باشد. كل اراضي مرتعي حوزه در چهار سامان عرضي قرار گرفته كه سامان عرضي چشمه گل بيشترين سطح اراضي حزه ربا در بر گرفته است به واسطه شدت

بهرا برداري از اراضي مرتعي حوزه شرايط كاملاً نامناسبي در اكثريت مراتع حوزه ديده مي شود. شرايط اقتصادي دامداران باعث شده تا مراتع حوزه در اكثر اوقات سال مورد بهره برداري و تحت چراي شديد دامها واقع شوند. كه در شرايط تخريب شده ها در آنها بواسطه همين شدت بهره برداري و زمان نامناسب چرا مي باشد.

از كل سطح حوزه حدود 2/2518 هكتار مراتع را تشكيل مي دهند. كه در قالب 6 تيپ گياهي قرار گرفته كه در جدول شماره 1 ذكر شده است. منظور از سطح مراتع كه در 6 تيپ بيان شده است در واقع مراتعي كه در زير حوزه هاي هيدرولوژيكي مي باشد. از كل مساحت حوزه كه 4535 هكتار است از حدود 3454 هكتار حوزه هيدرولوژيكي و حدود 1080 هكتار از سطح حوزه غير هيدرولوژيكي

است . با توجه به نقشه فيزيو گرافي حوزه كه توسط گروه آقاي محسن ظهوري تهيه شده، 5 زير حوزه هيدرولوژيكي و 3 زير حوزه غير هيدرولوژيكي تقسيم شده است . با توجه به اهميت يكي از زير حوزه هاي غير هيدرولوژيكي جهت مطالعه و برآورد پوشش گياهي با زير حوزه B1 هيدرولوژيكي ادغام شده است. و دو زير حوزه غير هيدرولوژيكي ديگر به اين قسنت اعظم آن از اراضي ديم تشكيل شده حدود 88% ، و 12% باقي مانده مرتع مي باشد كه جهت براورد و محاسبات صرف نظر شده است و تأثير چنداني در كت سطح حوزه ندارد.

مقدمه
در مناطق خشك و نيمه خشك كه بخش اعظمي از سطح مراتع كشورها در اين گونه مناطق واقع شده است . محدوديت هايي از جهت شرايط اقليمي و به طبع آن ، شرايط خاك، باعث شده است تا ضعيت پوشش گياهي اين گونه مراتع داراي ثبات زيادي نبوده و تحت تأثير تغيير بعضي از عوامل اصلي حالت شكننده اي داشته باشد به اين صورت كه با كمترين فشار بر روي گونه هاي مرتعي در هنگام بهره برداري از آن ، مراتع مذكور سير قهقرايي را مي پيمايد لذا با تمام سعي و تلاش بيشتر

كه در راستاي اصلاح و احياي مراتع صورت مي گيرد . بازكشت آنها به شرايط اوليه براحتي مقدور نمي باشد. از حالت ويژگي هاي مناطق خشك و بعضاً نيمه خشك حضور گونه هاي گياهي مقاوم به شرايط خشكي وكم آبي است. كه معمولاً داراي مكانيسم هاي تنظيم شده طبيعي براي سازگاري با اين شرايط مي باشند و عدم تنوع زياد در نوع و فراواني گونه هاي گياهي و همچنين وجود گونه هاي بوته اي و باشتكي در قسمت هاي مرتفع اين مراتع از ديگر خصوصيات اين مناطق مي باشد. استان خراسان نيز كه وسعت زيادي از جنوب وتا حدودي شرق آن در مناطق خشك

قرار گرفته است، داراي اين شرايط سخت اقليمي بوده كه همواره تأثيرات خود را در وضعيت پوشش داشته است. اينگونه مراتع بواسطه شرايط اقتصادي و اجتماعي ساكنين مناطق وابسته نه تنها تحت تأثير شدت چراي دامها قرار دارند. بلكه با وجود ميزان بارندگي محدود و كاملاً با پراكنش نامناسب تحت تغيير نوع كاربردي به صورت تبديل به اراضي ديمزار و بعد از مدتي بهره برداري ناچيز رها و تخريب مي شود. پس از نتايج اين دخالت هاي غير معقولانه انسان نسبت به طبيعت مي توان به موارد ذيل اشاره نمود.

1- وقوع سيلابهاي مخرب و وحشتناك
2- وقوع انواع فرسايشهاي آبي و بادي
3- حمل رسوبات ريز دانه به مناطق پايين دست و پر شدن مخازن سدهاي خاكي
4- تخريب پوشش گياهي
5- از بين رفتن منابع آبي و خاكي
6- مهاجرت ساكنين اين مناطق به شهرها
(صفحه 4 نانوشته)
هدف:
هدف از مطالعه پوشش گياهي حوزه آبخيز روستا كمرچه در درجه اول تهيه و جمعآوري اطلاعات لازم از پوشش گياهي منطقه و ارتباط آن با دامهاي تعليف كننده موجود در حوزه و همچنين اثرات متقابل اين دو و تعادل دام و مرتع و ساير عوامل و مسائل ديگر مي باشد. در درجه دوم بررسي و نقش دخالتهاي مختلف و عوامل اكولوژيك در مرتع ، لذا با عنايت به مساول فوق قبل از تعيين هر نوع خط مشي براي منطقه بايد نسبت به شناسايي پوشش گياهي آن اقدام نمود. روي اين اصل بررسي پوشش گياهي به منظور رسيدن به اهداف زير انجام مي گيرد.
1- شناسايي و جمع آوري گياهان منطقه و تهيه ليست فلور(FLORESTIC LIST)
2- تهيه نقشه اجمالي پوشش گياهي و تيپ هاي رستني منطقه (Rang type map)
3- محاسبه درصد پوشش گياهي منطقه(plant cover)

4- انجام عمليات ‍آناليز و ارزيابي مراتع شامل تعيين گرايش ، وضعيت و ظرفيت مراتع منطقه
5- تعيين فصل و تناوب تعليف دام از مراتع منطقه و روش هاي بهره برداري
6- بررسي تعادل دام و مرتع در كل محدوده و تناسب دام با مراتع

1- جمع آوري اطلاعات و بررسي نقشه هاي مورد نياز اعم از نقشه هاي توپوگرافي ، زمين شناسي ، شيب، جهت و …
2- مطالعات پوشش گياهي شامل پارامترهاي مختلفي همچون تهيه ليست فلور ، تيپ بندي مراتع، موقعيت و ساحت تيپ ها ، وضعيت گرايش آن ، مشخص كردن ساير كاربري هاي اراضي زراعي ( آبي ، ديم) اراضي جنگلي ، بيشه زارها، رخنمون سنگي ، اراضي بدون پوشش گياهي و بررسي تعادل دام و مرتع ، ارائه برنامه هاي مديريتي و اجرايي و… مي باشد. لذا جهت بررسي و مطالع

ه دقيق موارد برآورده شده نياز به برخي مطالعات پايه حوزه همچون ، فيزيوگرافي، هواشناسي، زمين شناسي، اقتصادي و اجتماعي و نقشه هاي پايه ، جهت شيب ، شيب، زمين شناسي و ژئومورفولوزي، كاربري اراضي، سامان عرضي و نقشه هاي توپوگرافي 50000/1 و يا عكس هاي هوايي 50000/1 يا 20000/1 و تصاوير ماهواره اي 100000/1 حوزه مورد مطالعه مي باشد. كه قبل از عزيمت به حوزه جهت تهيه اوليه در حين مأمريت به منظور كنترل و پس از انجام عمليات جهت نقشه نهايي و تدوين گزارش لازم مي باشد. بدين جهت تمام گزارشات و نقشه هاي ياد شده در طول انجام مطالعات جهت تدوين و تهيه نقشه پوشش گياهي مورد بررسي و استفاده قرار مي گيرد.

2-روش انجام كار( متدولوژي)
تهيه نقشه تيپ هاي گياهي جزء مراحل اوليه انجام مطالعات پوشش گياهي حوزه مورد نظر مي باشد. براي اين منظور ابتدا بايد نقشه هاي پايه كه در پارامتر اولي ذكر گرديد. ( جمع آوري اطلاعات و بررسي نقشه 5) تهيه شود. سپس در عمليات صحرايي با ارزيابي انوانتري مراتع با توجه به ترانسكت گذاري 20 متري و يا پلات اندازي (1.1)يا ( 2.2متري) بصورت تصادفي و سيستماتيك گونه هاي غالب و همراه مرتعي تعيين و در نتيجه تيپ هاي مرتعي مشخص مي گردد . و مرز مقدماتي در نقشه اوليه با كنترل دقيق و لازم تصحيح شده و نقشه پوشش گياهي پس از مشخص شدن

اراضي زراعي (آبي و ديم ) از نقشه كاربري اراضي بصورت نهايي تهيه مي گردد. در عمليات ترانسكت اندازي و يا پلات گذاري لرزيابي و انوانتري مراتع ، فاكتورهاي همچون در صد تاج پوشش گياهي خاك سخت ، سنگ ريزه ، لا شبرگ وضعيت تجربه حيات گونه ها ، توسط روش چهار فاكتوري ( فرسايش خاك ، تركيب گياهي ، بنيه و شادابي ، در صد پوشش گياهي ) و تعيين

وضعيت مرتع ، توسط فرم گرايش مرتع با توجه به علائم قهقرا در گياهان و خاك مرتع ، گرايش هر تيپ مرتعي مشخص مي گردد . در اين حوزه جهت تعيين ميزان علوفه توليدي و ظرفيت به دليل چراي بيش از حد و مداوم بناچار از روش تعيين ظرفيت مرتع با توجه به درجات وضعيت مرتع و ميزان بارندگي استفاده شده است .

3- تهيه ليست فلور گياهي حوزه آبخيز كمرچه عليا و سفلا :
4- براي رسيدن به اين هدف در طي انجام عمليات آناليز و ارزيابي مراتع و تيپ بندي مراتع و بازديدهاي صحرايي و با استفاده از كتابچه مطالعاتي موسي آباد كه در مجاورت اين حوزه قرار گرفته است . و همچنين بر اساس تقسيم بندي مناطق ( بياباني – نيمه بياباني – استپي – نيمه استپي – مناطق مرتفع – و …) و گياهان موجود در اين ، مناطق حوزه مورد نظر اقليم استپي قرار گرفته و ليست گياهان موجود در منطقه بر اساس پارامترهاي فوق تهيه گرديده است . لازم به ذكر است با توجه به زمان مطالعه و به دليل چراي بيش از حد آثاري از گياهان پهن برگ علفي و يكساله نيست و فقط گياهان بوته اي در منطقه وجود داشت .
به طور كل شكل رويش گياهان منطقه به شرح زير مي باشد :
1- گندميان وشبه گندميان grasses, grasses liks
2- گياهان پهن برگ علفي ( يكساله و چند ساله ) forbs
3- گياهان بوته اي خشبي و بوته چوبshrubs
4- درختان و درختچه هاtrss, bushy trees
بعد از اين تقسيم بندي گياهان بر اساس خانواده هاي مختلف گياهي (family) به ترتيب اهميت آنها از نظر كلاس خوش خوراكي (platabity) به سه كلاس III, II,I تقسيم گرديده اند.
گياهان از نظر طول عمر (Lasting priod) نيز مورد بررسي قرار گرفت و به سه گروه يكساله ها(Anuual) دو ساله ها (biannual و چند ساله (prennial) تقسيم و طول عمر هر گونه مشخص گرديده است . علاوه بر آن گياهان از نظر تيپ بيولوژيكي biologikal نيز مورد بررسي قرار گرفتند، بر اساس مشاهده هاي صحرايي بيشترين گونه هاي گياهي از دو خانواده astera ceae, poaceaeمي باشد.

جدول شماره 2 ليست گونه هاي مرتعي موجود در حوزه كمرچه عليا و سفلي دهستان موسي آباد

موارد استفاده درجه حفاظتي كلاس خوش‌خوراكي طول عمر فرم رويش نام خانواده نام فارسي نام گونه رديف
علوفه اي متوسط II P G POACEAE علف گندمي AGROPYRON.TRICHOPHRAM 1
علوفه اي متوسط I P G POACEAE علف گندمي AGROPYRON.TRICHOPHRAM 2
علوفه اي كم I P G POACEAE علف پشمكي BROMUS.TECTORUM 3
علوفه اي كم II A G POACEAE چمن ريشو BOISSIEDON . SQUAROSA 4
علوفه اي متوسط III P G POACEAE مرغ CYNODON.DACTYLON 5

علوفه اي متوسط II P G POACEAE جوپيازدار HORDEUM.BULBOSUM 6
علوفه اي كم II P G POACEAE جوموشي HORDEUM . GLAUCUM 7
علوفه اي متوسط III P G POACEAE تسبيح‌واش HENRARDIA . PEVSICA 8
علوفه اي كم II A G POACEAE ميلكا MELICA . PEVSICA 9
علوفه اي متوسط II P G POACEAE چمن پيازدار POA.BULBOSA 10
علوفه اي متوسط III P G POACEAE استي پا STIP . CAVAGANA 11
علوفه اي متوسط III P G POACEAE استي پا STIP . BAVBATA 12
حفاظتي زياد III P SH ASTEVACSAE درمنه AR . AUCHEVI 13

علوفه اي زياد III P SH ASTEVACSAE درمنه AR.DIFFUSA 14
علوفه اي متوسط II P SH ASTEVACSAE درمنه AR . SCOPORIA 15
علوفه اي متوسط III P SH ASTEVACSAE درمنه AR . SIEBEVI 16
حفاظتي متوسط III P F ASTEVACSAE بومادران ACHILLEA.BIEBEVSTEINII 17
دارويي متوسط III P F ASTEVACSAE بومادران AC.WILHELMSIL 18
حفاظتي زياد III P SH ASTEVACSAE هزارخار COUSINIA. PLANTS 19

مهاجم متوسط III P F ASTEVACSAE هزار خار COUSINIA . MICROCARPA 20
مهاجم متوسط III P F ASTEVACSAE هزار خار COUSINIA . SP 21
مهاجم متوسط III P F ASTEVACSAE گل گندم CENTAUREA . VIRGATA 22
مهاجم متوسط III A F ASTEVACSAE گل گندم COUSINIA . BRUGUIERANA 23
دارويي كم III A F ASTEVACSAE كنگر CIRISIUM . ARVENSE 24
دارويي كم III P F ASTEVACSAE كنگر GUNDELIA – SP 25

دارويي كم III P F ASTEVACSAE گاوچاق كن SCARIOLA. ORIENTALIS 26
دارويي كم III A F ASTEVACSAE شير تيغك SONCHUS . ASPER 27
مهاجم كم III P F ASTEVACSAE گل قاصد TARAXACUM . IRANICUM 28
حفاظتي زياد III P F FABACEAE گون ASTRAGALUS . HERATENSIS 29
حفاظتي زياد III P SH FABACEAE گون AS . AUREUS 30
حفاظتي زياد III P SH FABACEAE گون AS . PODOLOBUS 31
حفاظتي زياد II P SH FABACEAE گون AS . GUMOSA 32

دارويي متوسط III P SH FABACEAE خارشتر ALHAGI . PEVSICUM 33
علوفه اي زياد II P F FABACEAE اسپرس ONBRYCHIS . RERAE 34
علوفه اي متوسط II P F FABACEAE اسپرس ON . MICRANTHA 35
دارويي متوسط II P F APIACEAE چترگندمي BUPLERUM . EXALTATUM 36
مهاجم كم III P F APIACEAE بومناع ERYNGIUM . BILLARDIERI 37
مهاجم كم III P F APIACEAE بومتناع ER . COUASICUM 38

موارد استفاده درجه حفاظتي كلاس خوش‌خوراكي طول عمر فرم رويش نام خانواده نام فارسي نام گونه رديف
دارويي كم III P F APIACEAE كما علفي FERULA . ORINA 39
دارويي كم III P F APIACEAE باريجه FE . GUMMOSA 40
مهاجم كم III B F APIACEAE غازياقي FALCARIA . VULGARIA 41

مهاجم متوسط III P SH LAMIACEAE گل ارونه HYMENOCRATER.BITUMINOSUS 42
مهاجم متوسط III P F LAMIACEAE فراسيون MARRUBIUM . BULGARE 43
مهاجم متوسط III P F LAMIACEAE فراسيون MA . ANISODON 44
مهاجم متوسط III P SH LAMIACEAE گل ارونه HYMENOCRATER . CALYCINUS 45
دارويي متوسط III P F LAMIACEAE پونه MENTHA . LONGIFILIA 46

مهاجم متوسط III P F LAMIACEAE پونه سازي NEP . PUNGENS 47
مهاجم متوسط III P F LAMIACEAE پونه سازي NEPETA . PERSICA 48
دارويي متوسط II P F APIACEAE چتر گندمي BUPLEORUM . EXALTATUM 49
مهاجم كم III P F LAMIACEAE پياز وحشي ALLIUM . RUBLLEUM 50
مهاجم كم III P F LAMIACEAE پياز وحشي ALLIUM . SP 51
مهاجم كم III P F LAMIACEAE پياز وحشي EREMURUS . OLGUE 52
مهاجم كم III P F LAMIACEAE سريش EREMURUS . SPECTABILIS 53
مهاجم كم III P F LAMIACEAE سريش EREMURUS . CRASSINOSUM 54

حفاظتي زياد III P F PLUMBAGINACEAE كلاه‌ميرحسن ACANTHOLIMON.ACASSINODUM 55
حفاظتي زياد III P SH PURYOPHLLACEAEA چوبك ACANTHOLMON.CRASSINODUM 56
حفاظتي زياد III P SH CURYOPHYLLACEAEA چوبك AC . SPP 57
مهاجم متوسط -- P SH ROSACEAE ورك AC.GLANDULOSUM 58

حفاظتي زياد III P F ROSACEAE بادام وحشي HULTEMIA PEVSICA 59
حفاظتي زياد III A F ROSACEAE بادام تلخ AMYGDALUS .SPINOSISSMA 60
حفاظتي كم II A F ROSACEAE بادام تلخ AMYGDALUS .SPINOSISSMA 61
حفاظتي كم II A F BRASSICASEOE قدوم ALYSSUM . LINIFILIUM 62
حفاظتي كم II A F ROSACEAE قدوم AL . SP 63
حفاظتي كم II A F ROSACEAE قدوم AL . FESERTORUM 64
حفاظتي زياد II P F ROSACEAE كيسه‌كشيش CAPSELLA . BURSA PASTORIS 65
حفاظتي زياد III P SH EPHEDRACEAE ريش بز EPHEDTA . MAJER 66
مهاجم كم III P F EPHEDRACEAE ريش بز EP . PROCERA 67

مهاجم كم III P F EPHEDRACEAE فرفيون EUPHERBIA . AUCHERI 68
مهاجم كم III P F EPHEDRACEAE فرفيون EU . BUNGEI 69
مهاجم كم III P F EPHEDRACEAE فرفيون EU . SP 70
مهاجم كم III P F BROAGINACEAEA آفتاب پرست HELLOTROPIUM ELLIPTICUM 71
حفاظتي كم III P F LRIDACEAEA زنبق IRIS . KOPETDAGHENSIS 72
مهاجم متوسط III P F EHENOPODIACEAAE خاركو NOAEA MUCRONATA 73
دارويي متوسط III P F ZYGOPHLLACEAEA اسپند PEGANAM HARMALA 74
حفاظتي زياد III P SH PLOYGONACEAEA كاروانكش ATRAPHAXIS AUCHERI 75
حفاظتي زياد III P SH PLOYGONACEAEA پرند PTEROPYROM SP 76
موارد استفاده درجه حفاظتي كلاس خوش‌خوراكي طول عمر فرم رويش نام خانواده نام فارسي نام گونه رديف
حفاظتي زياد III P F PLOYGONACEAEA علف‌هفت‌بند PTEROPYROM HYREANICUM 77
حفاظتي زياد III P F LAMIACEAE بر زانبل PEROVSKIA – ABROTANODIES 78
دارويي كم III P F LAMIACEAE آويشن THYMUS . SP 79

مهاجم كم III P F SCROPHULARIACEAEA گل‌ماهور VERBASCUM . ZONGARICUM 80
دارويي كم III P F LAMIACEAE كاكاكوتي ZIZIPHORA . TENVIOR 79

4-تفكيك تيپ هاي گياهي موجود
شاخص ترين ويژگي كه مي تواند در تفكيك محدوده تيپ هاي گياهي از يكديگر مورد نظر قرار بگيرد . تغيرات حضور گونه هاي گياهي و تنوع آنها مي باشد به دليل عدم وجود شرايط يكسان و تغيرات مرفولوژيك اراضي حوزه و ساختارهاي زمين شناسي موجود و همچنين گسترش بي رويه ديم زارها در بسياري از مناطق كم شيب حوزه ، الگوي پراكنش گياهان تا حدود زيادي نا منظم است . معيار تفكيك تيپ هاي گياهي در مرحله نخست تشابهات موجود در عوارض زمين از قبيل نوع واحدهاي زمين شناسي و شكل فرمولوژيك اراضي و شاخصهاي فيزيوگرافي اراضي و سپس تنوع گونه هاي گياهي و تغييرات آنها بوده است

.
تغييرات نوع گياهان در محدوده اكوتون نا محسوس بوده و تشخيص آن به راحتي امكان پذير نمي باشد .معمولا در محدوده اكوتون فراواني گونه هاي گياهي زياد بوده و گونه هاي شاخص هر دو تيپ مجاور در آن ديده مي شود . گونه هاي گياهي مهاجم بسياري در نزديكي اين ديم زاها ديده مي شوند به خصوص گونه وركHUtEMIAPERSICA ودر اراضي مرتعي حوزه گونه شاخص ARTEMISIASP , ASTERGAULUS SP

تقريبا در بسياري از مناطق بخصوص قسمتهاي تپه ماهوري ديده مي شود كه تغيير تركيب آنها بسته به تغييرات ژئومورفولوژيك اراضي و يا نوع و شدت كاربري تغيير كرده و سبب تشكيل تيپ هاي گياهي حوزه شده است . در حوزه مورد نظر شش تيپ گياهي تفكيك و مورد ارزيابي قرار گرفته است
5- تعيين مساحت مراتع حوزه و ديم زارها و مزارع آبي و…

پس از تهيه نقشه تيپو لوژي گياهي و تفكيك مرز تيپ هاي گياهي از يكديگر با كمك نقشه مربوطه و بازديدهاي مكرر صحرايي ، و همچنين از طريق رخسارهاي ژئومرفولوژي
و جهات شيب و طبقات ارتفاعي ، محدوده تيپ هاي گياهي مشخص شدند . سپس مرز تيپ هاي گياهي در نقشه تيپولوژي گياهي حوزه طبق روشهاي موجود مشخص شده و با انطباق بر لايه هاي نقشه پايه كه حاوي مرز زير حوزه هاي تفكيكي بوده و مرز سامانهاي عرض مراتع حوزه ،مساحت كل تيپ هاي گياهي در حوزه و مساحت هر يك از آنها در زير حوزها و در هر سامان عرض بدست آمده است . و در نهايت نقشه پوشش گياهي با مشخص شدن اراضي زراعي آبي و ديم ، تيپ هاي مختلف مرتعي تهيه گرديده است .

6- تشريح تيپ هاي گياهي
6-1 تيپ بندي و تهيه تيپ هاي مرتعي (RANGE TYPE)
تيپ بندي گياهي به جامعه گياهي مشخص در يك منطقه اشاره دارد .
واحد اراضي بوسيله يك تيپ مشخص مي شود . ولي امكان كه بيش از يك تيپ در يك واحد اراضي وجود داشته باشد عامل موثر در تفكيك و تشخيص تيپ ها ، گونه ويا گونه هاي غالب هستند كه يك منطقه را پوشاندند .
با توجه به بازديدهاي صحرايي و با استفاده از نقشه هاي ژئو مورفولوژي ، زمين شناسي ، توپوگرافي و با آناليز و ارزيابي مرتع ، نوع تيپ مرتعي و مرز تيپ ها با پيمايش ميداني و كنترل با نقشه اوليه تصحيح و مشخص گرديده است در اين بررسي در حوزه مورد مطالعه تيپ مرتعي مشخص و تعيين شده كه در جدول شماره سه نام تيپ مرتعي ،مساحت آن ارائه شده است .
جدول شماره 3 نام تيپ هاي مرتعي و مساحت آنها در حوزه كمرچه تربت جام

كد تيپ نام گونه هاي مرتعي علامت اختصاري مساحت به هكتار درصد از كل سطح ملاحظات
مراتع حوزه
I ARTEMESIA –SIEBERI
HILTEMIA – PERSICA
STIPA – SP AR . SI
ST . SP
HU . PE 8/646 6/25 7/18
II ARTEMESIA –SIEBERI
ACANTHOLIMON – SP
ACANTHOLIMON SP AR . SI
AC . SP 3/181 45/7 24/5
III ARTEMESIA –SIEBERI
PEGANUM – HARMULA AC – SP
AR – SI
PE – HA 2/457 15/18 23/13
IV ARTEMESIA –SIEBERI
ACANTHOLIMON-SP
EUPHERBIA – SP AR . SI
AC – SP
EU . SP 1/149 92/5 31/4
V ARTEMESIA –SIEBERI
ASTERAGALUS – SP AR – SI
AS – SP 1/763 2/30 09/21
VI ARTEMESIA –SIEBERI
ASTERAGALUS – SP AS – SP

AR – SI 7/320 7/12 28/9
مجموع ---- ---- 2/2518 100 1/71

جدول شماره 4 مساحت انواع كاربري در حوزه مورد مطالعه :
رديف نوع كاربري علامت مساحت بر حسب هكتار درصد از كل حوزه ملاحظات
1 مراتع --- 2/2581 1/71
2 اراضي زراعي ديم DF 3/936 9/28
مجموع --- 5/3454 100

توضيح : منظور از مساحت مجموع جدول اراضي كه در زير حوزه هاي هيدلوژيكي قرار گرفته است .
جدول شماره 5 مساحت هر تيپ مرتعي و اراضي ديم و بستر رودخانه در هر يك از زير حوزه ها مساحت بر حسب هكتار
كابردي

زيرحوزه تيپ مرتعي اراضي ديم بستر آبراهه مجموع
I II III IV V VI DF R . B
A1 -- 5/47 7/276 8/114 -- -- -- -- 439
A2 2/62 8/133 5/180 3/34 -- -- 8/53 -- 6/464
B1 8/375 -- -- -- 227 5/178 5/376 -- 8/1157
B2 165 -- -- -- 4/178 9/67 4/207 -- 7/618
B3 8/43 -- -- -- 6/357 3/74 6/298 -- 3/774
مجموع 8/646 3/181 2/457 1/149 1/763 7/320 3/936 -- 5/3454
6-2 : در صد پوشش گياهي :

درصد پوشش گياعي عبارت است از سطحي از زمين كه توسط اندامهاي هوايي گياهي پوشيده شده و آن را از ضربات باران حفظ مي كند . پوشش گياهي شايد تنها پارامتري باشد كه به مقياس بسيار وسيع مورد ارزيابي قرار مي گيرد جهت تعيين در صد پوششض گياهي در منطقه مورد مطالعه با انجام عمليات تر گذاري به طول 20 متر و پلات اندازي 1×1 و در بعضي از مواقع 2×2 ، ميزان ، اندازه و در صد هر يك از گونه هاي مختلف مرتعي مشخص و برآورد گرديده كه در جدول شماره 6 نتايج اين بررسي ارائه شده است .

جدول شماره 6 در صد پوشش و تركيب گياهي در حوزه مورد مطالعه :
كد تيپ علامت اختصاري در صد پوشش گياهي درصد گونه هاي غالب و همراه
I AR . SI
ST . SP

HU . PE 15/38 درمنه 3/39 – استي پا 76/13 – ورك 5/11
گون 8/7 – خاركو 24/5 – كنگر 7/2 – ساير گونه ها 7/19
II AR – SI
AC – SP 5/23 درمنه 9/38 – كلاه ميرحسن 4/33- اسپند 95/15
خارگو 25/3 – فرفيون 5/2
PHUS CERATACAR (محلي بادبرك) 4/2
ساير گونه ها 6/3

III AC . SP
AR . SI
PE . HA 2/22 كلاه ميرحسن 36/35 – درمنه 5/21 – اسپند 85/15
فرفيون 36/4 – خاركو 54/3 – بادام كوهي 5 –
PHUS CERATACAR 1/3
سايره گونه ها 29/11 گل ارونه 10
IV AR . SI
AC . SP
EU / SP 19 درمنه 1/48 – كلاه ميرحسن 5/22 – گل ارونه 10
فرفيون 4/5 – ساير گونه ها 14
V Ar . Si
AS . SP 6/21 درمنه 2/25 – گون 5/22 – ورك 64/14
استي پا 3/14 – خارگو 3/2 – كنگر 8/1 – ساير گونه هاي 26/13
VI AS – SP

AR – SI 9/45 گون 5/36 – درمنه 6/25 – گونه A (ناشناخته) 4/12
خارشتر 3/14 – ساير گونه ها 2/8 – كلاه ميرحسن 3
توضيح اينكه : با توجه به گزارش پوشش گياهي حوزه كه در بهار تهيه شده است گونه چمن پياز دار Poabulbaosa گونه مغلوب در تيپ I , II مي باشد ولي به دليل چراي شديد و هم چنين كوتاه بودن طول عمر اين گونه و از طرفي بدليل بارش تكرگ در خردادماه باعث از بين رفتن اين گونه شده و فقط در مراتع آثار لاشبرگ خيلي كم ديده مي شود كه قابل اندازه گيري نمي باشد .
6-3 تعيين وضعيت پوشش زمين land cover :
يكي از فاكتورهايي كه در سطح كل حوزه مورد بررسي قرار گرفته ،‌وضعيت پوشش تشكيل دهنده منطقه بود بدين ترتيب كه در حالت كنوني پوشش زمين را چه مواردي اشغال نموده است . لذا در حين ترانسكت گذاري در تيپ هاي مختلف علاوه بر برداشت درصد پوشش گياهي ، ساير مواردي كه سطح زمين را در طول ترانكست گذاري و در نهايت سطح تيپ شامل گردد ، اندازه گيري شد . مواردي مشاهده گرديد شامل پوشش گياهي plant cover و بقاياي گياهي ،‌خارو خاشاك ،‌لاشبرگ و . . . Liter و در صد سنگريزه و توده سنگي ROCK و در صد خاك لخت SOIL بود ك

ه كند در سطح هر تيپ مشخص گرديد . جدول شماره 7 نشانگر وضعيت عوامل تشكيل دهنده پوشش گياهي هر تيپ مي باشد .
جدول شماره 7 تعيين وضعيت پوشش زمين در حوزه مورد مطالعه :

كد تيپ علامت اختصاري در صد پوشش ملاحظات
پوشش گياهي خاك لخت سنگ و سنگ ريزه لاشبرگ
I AR – SI – ST – SP
HU – PE 15/38 75/44 6/13 5/3
II AR – SI
AC – SP 15/23 1/58 9/15 5/2
III AC – SP
AR – SI
PE – HA 2/22 5/27 49 3/1
IV AR – SI – AC
SP – EU – SP 19 6/17 3/62 1/1
V AR– si
AS – SP 6/21 5/30 7/46 2/1
VI AS – SP
AR – SI 9/45 3/19 32 8/2

6-4 : تشريح تيپ هاي مرتعي :

6-4-1- تيپ I :
اين تيپ با علامت اختصاري HU . PE ( Ar . Si – ST . SP . ) داراي گونه هاي غالب مرتعي Artemesia – sieberi و Hitemia Per Sica – SP با مساحت 8/646 هكتار در حدود 7/18 در صد از كل سطح حوزه را شامل مي شود . اين تيپ بر روي رخساره ژئو موفولوژي دامنه منظم ، واحد تپه ماهور تشكيلات زمين شناسي مارن و گچ دار نئوژن و دامنه ارتفاعي 1740 – 1440 متري و شيب متوسط 10 درصد گسترش يافته است . ايت تيپ داراي تابع پوشش گياهي 15/38 درصد ، خاك لخت 75/44 در صد ،‌سنگ و سنگ ريزه 6/13 درصد و لاشبرگ 5/3 درصد ،‌داراي وضعيت ضعيف و گرايش منفي .

و فرسايش سطحي متوسط و شياري ضعيف و ظرفيت جرايي بر حسب A .U.M در هر هكتار 8/1 واحددامي و براي كل سطح تيپ 3/1164 واحد دامي برآورد شده است.
گونه هاي غالب و همراه و تركيب گياهي اين تيپ عبارتند از :
درمنه 3/39 AREMISIA -SIEBERI
اتحاپا 76/13 STIPA – SP
ورك 5/11 HULTEMIA PERSICA
گون 8/7 ASTERAGALUS – SP

خاركو 24/5 NOAEA – SP
كنگر 7/2 GUNDELIA – SP
ساير گونه ها 7/19
6-4-2 تيپ II :
اين تيپ با علامت اختصاري ( AR . SI – AC – SP ) داراي گونه هاي غالب مرتعي ACANTHOLIMON – ARTEMISIA – SIEBERI با مساحت 3/181 هكتار در حدود 24/5 درصد از كل سطح حوزه را شامل مي گردد .
اين تيپ بر روي رخساره ژئو مورلوژي مناطق خاكدار واحد تپه ماهور تشكيلات زمين شناسي ماسه سنگ و شيل سازند كشف رود و دامنه ارتفاعي 1740 – 1440 متر و شيب متوسط 5/19 در صد گسترش يافته است .
اين تيپ داراي تاج پوشش گياهي 5/23 در صد ،‌ خاك لخت 1/58 در صد ، سنگ و سنگ ريزه 9/15 در صد و لا شبرگ 5/2 در صد ،‌داراي وضعيت ضعيف و گرايش منفي و فرسايش سطحي شديد و شياري متوسط و ظرفيت چرايي بر حسب A .U.M در هر هكتار 1/1 واحد دامي و براي كل سطح تيپ 4/199 واحد دامي بر آورد شده است .

گونه هاي غالب ، همراه و تركيب گياهي اين تيپ عبارتند از :
در صد 9/38 ARTEMISIA – SIEBERI :
كلاه ميرحسن 4/33 ACANTHO LIMON
اسپند 95/15 PEGANUM – HARMELA
خارگو 25/3 NOEAE - SP
فرفيون 5/2 EUPHERBIA - SP
اسم محلي بادبرك 4/2 CERATACARPHUS – SP
ساير گونه ها 6/3

6-4-3 تيپ III :
اين تيپ با علامت اختصاري ( AC . SP . AR . SI . PE . HA ) داراي گونه هاي غالب مرتعي ACANT HOLIMON و ARTEMISIA 0 SIEBERI با مساحت 2/457 هكتار در حدود 23/13 از سطح كل حوزه را شامل مي شود .

اين تيپ بر روي رخساره هاي ژئوموفولوژي رفنمون سنگي 50 – 25 در صد و كمتر از 25 درصد واحدتپه ماهور تشكيلات زمين شتاسي ماسه سنگ و شيل سازند كشف رود و دامنه ارتفاعي 1740 – 1440 متري و شيب متوس 2/20 درصد گسترش يافته است .
اين تيپ داراي تاج پوشش 2/22 در صد و خاك لخت 5/27 درصد ،‌سنگ و سنگ ريزه 49 درصد ،‌و لاشبرگ 3/1 در صد داراي وضعيت فقير و گرايش منفي ،‌فرسايش سطحي ، شياري و توده اي شديد ،‌و ظرفيت چرايي بر حسب A .U.M در هر هكتار 1/1 واحد دامي و براي كل سطح شيب 9/502 واحد دامي برآورد شده است .

گونه هاي غالب ،‌همراه و تركيب گياهي اين تيپ عبارتند از :
كلده ميرحسن 36/35 ACANTHOLIMOM SP
درمنه 5/21 aremisia - sieberi
اسپند 85/15 peganaum - harmela
فرفيون 36/4 EUPHORBIA - SP
بادام كوهي 5 AMYGDALUS - SP
خاركو 54/3 NOEAE - SP
اسم محلي بادبرك 1/3 CERATACARPHUS - SP
ساير گونه ها 29/11 -----

6-4-4 تيپ TV :
اين تيپ با علامت اختصاري ( Ar . si - AC – SP – EU – SP) داراي گونه غالب مرتعي AREMISIA – SIEBERI و ACANTHOLIMON – SP با مساحت 1/149 هكتار در حدود 31/4 درصد از كل سطح حوزه را شامل مي شود . اين تيپ بر روي رخساره ژئورموفولوژي 75-50 درصد واحد تپه ماهور تشكيلات زمين شناسي ماسه سنگ و شيل سازند كشف رود و دامنه ارتفاعي 1680

– 1380 متري و شيب متوسط 2/25 درصد گسترش يافته است

.
اين تيپ داراي تاج پوشش گياهي 19 ،‌خاك لخت 6/17 , سنگ و سنگ ريزه 3/62 در صد ، ‌لاشبرگ 1/1 ، داراي وضعيت خيلي فقير و گرايش منفي و فرسايش سطحي شديد واريزه اي متوسط و به دليل وضعيت خيلي فقير غيرقابل بهره برداري است .
گونه هاي غالب – همراه و تركيب هاي گياهي اين تيپ عبارتند از :
درمنه 1/48 ARTEMISIA - SIEBERI

كلاه ميرحسن 5/22 ACANTHOLIMON – SP
گل درونه 10 HYMENOCRATER – SP
فرفيون 4/5 EUPHERBIA – SP
ساير گونه ها 14
6-4-5 تيپ V :
اين تيپ با علامت اختصاري ( Ar . SI – AS – SP) داراي گونه هاي غالب مرتعي ARTEMISISA - ASTERAGALUS – SP
با مساخا 1/763 هكتار در حدود 90/21 در صد از كل سطح حوزه را شامل مي كردد . اين تيپ بر روي رخساره ژئوموفولوژي فرسايش شياري واحد كوهستام و رفمنون سنگي كمتر از 25 واحد تپه ماهور تشكيلات زمين شناسي شيل و ماسه سنگ سازند ميان كوهي و دامنه ارتفاعي 1920 – 1440 متري و شيب متوسط 7/29 در صد گسترش يافته است .

اين تيپ داراي تاج پوشش گياهي 6/21 درصد ،‌خاك لخت 5/30 درصد ،‌ سنگ و سنگ ريزه 7/46 در صد و لاشبرگ 2/1 ،‌داراي وضعيت فقير و گرايش منفي ، فرسايش بصورت سطحي و شياري شديد و برخي نقاط توده اي ،‌ظرفيت چرايي بر حسب A . . U.M در هر هكتار 1/1 واحد دامي وبراي كل سطح تيپ 4/839 واحد دامي بر آورد شده است .
گونه هاي غالب ،‌همراه و تركيب گياهي اين تيپ عبارتند از :
درمنه 2/25 ARTEMISIA – SIEBERI

گون 5/22 ASTERAGALLUS – SP
ورك 64/13 HULTEMIA – PERSICA
بادام كوهي 6 AMYGDALUS - SP
استي پا3/14 STIPA – SP
خارگو 3/2 NOEAE – SP

كنگر 8/1 GUNDELIA
ساير گونه ها 26/13 -----
6-4-6 تيپ VI :
اين تيپ با علامت اختصاري ( AS . SP . AR . SI ) داراي گونه هاي غالب مرتعي ARTEMISISA - ASTERAGALUS – SP با مساحت 7/320 در حدود 28/9 در صد از كل سطح حوزه را شامل مي شود .
اين تيپ بر روي رخساره هاي ژئومورفولوژي رفنمون سنگي 50 –25 درصد كمتر از 25 در صد واحد كوهستان تشكيلات زمين شناسي گرانيت و دامنه ارتفاعي 1800 – 1560 متري و شيب متوسط 24 درصد گسترش يافته است .
اين تيپ داراي تاج پوشش گياهي 9/45 درصد ،‌ خاك لخت 3/19 ، سنگ و سنگ ريزه 32 درصد و لاشبرگ 8/2 در صد ،‌ داراي وضعيت ضعيف تا متوسط و گرايش ثابت و فرسايش سطحي و شياري متوسط ظرفيت چرايي بر حسب A . U . M در هر هكتار 8/1 واحددامي و براي كل سطح تيپ 26/577 واحد دامي برآورد شده است .

گونه هاي غالب ،‌همراه و تركيب گياهي اين تيپ عبارتند از :
گون 5/36 ASTERAGALUS - SP
درمنه 6/25 ARTEMISIA – SIEBERI
گونه A ناشناخته 4/12
خاشتر 3/14 ALNAGI – CAMELRUM
كلاه ميرحسن 3 ACANTHOLIMON - SP
ساير گونه ها 2/8 --------
7- ارزيابي تيپ هاي گياهي مرتع :
7-1 : تعيين وضعيت مرتع :
براي تعيين وضعيت مراتع حوزه مورد نظر كه مقايسه شرايط موجود نسبت به حالت كليماكس مي باشد از روش چهار فاكتوري ( S . C . S) آمريكايي استفاده گرديد عدم وجود شرايط كليماكس در محدوده مراتع حوزه يكي از دلايل انتخاب اين روش نسبت به ساير روشهاي ديگر مي باشد در اين منطقه با انجام عمليات صحرايي با استفاده از ترانسكت هاي 2 متري و پلات گذاري برداشت لازم در رابطه باوضعيت مراتع معمول گرديد و اطلاعات بدست آمده را از ترانسكت هاي مختلف و پلات گذاري جمع آوري و متوسط گيري نموده كه نتايج حاصله در جدول شماره 9 ارائه شده است در اين روش به 4 فاكتور زير اهميت داده مي شود .
7-1-1 فاكتور فرسايش خاك :

يكي از مهمترين عوامل در وضعيت مراتع عامل فرسايش خاك است . در اين عامل چگونگي اشكال فرسايش ( سطحي ، شياري ، آبراهه اي خندقي ، كناري ، لغزش و . . . و فرسايش بادي شامل محل برداشت ،‌محل رسوب و نوع حمل و . . . ) و شدت آنها ،‌ميزان تجمع لاشبرگ و پوشش سطحي خاك ،‌وضعيت سطح خاك از نظر فشردگي و نفوذپذيري ، ‌شرايط فرسايش و شياري حاكم – ميزان تردد دام كد از روي وضعيت ميكروتراسها قابل تشخيص مي باشد . بلند شدن گرد و خاك در هنگام عبور دامها ، اختلاف ارتفاع بين قسمتهاي بالايي و پائيني يك دامنه و عوارضي مانند نوع گياهان موجود و ميزان سنگريزه هاي سطحي بر روي دامنه ها و . . . مورد برسي و امتياز دهي طبق فرم هاي مربوطه قرار مي گيرد . بطوريكه :
1- اگر فرسايش ديده نشود و آثار تجمع لاشبرگ در بهترين شرايط باشد .

و خاك داراي پوشش كامل از بقاياي گياهي باشد (20 نمره)
2- اگر فرسايش جزئي باشد و آثار شيار ناشي از آن ظاهر شده باشد و بقاياي گياهي در وضع متوسطي باشد ( 19 – 15 نمره)
3- اگر فرسايش جزئي ديده شود شسته شدن خاك محسوس باشد و بقاياي گياهي كم و نقاط بدون پوشش گياهي و يا بقاياي آن در سطح مرتع ديده شود ( 14- 10 نمره)
5- اگر فرسايش شديد باشد و ريشه گياهان در معرض هوا باشد و چراي شديد مشاهده شود و فشردگي خاك در خطوط حركت گله مشاهده شود و خاك فاقد بقاياي گياهي باشد ( 9 – 5 نمره)
6- 5- اگر فرسايش خيلي شديد و آثار فرسايش سطحي ، شياري و گاهي خندقي ديده شود و چراي شديد وجود داشته باشد و سطح خاك فايد بقاياي گياهي باشد (4 – 0 نمره)
7- 7-1-2- تركيب گياهي :

در اين عامل در صد حضور گونه هاي گياهي اعم از مرغوب ، متوسط و يا كم ارزش در هر تيپ گياهي مورد بررسي قرار مي گيرد . اين عامل به نوعي به ارزش علوفه اي گونه هاي گياهي مرتعي اشاره دارد و امتيازي كه به اين عامل داده مي شود وضعيت مراتع را از نظر فراواني گونه هاي گياهي خوش خوراك و يا گونه هاي كم ارزش گياهي و غيرخوش خوراك مشخص مي نمايد . البته در مورد بعضي از گونه هاي گياهي ، كلاس خوش خوراكي بسته به نوع دام استفاده كننده يكديگر است . در محدوده مورد مطالعه دام بهره بردار بيشتر گوسفند و بز مي باشد و كلاس خوش خوراكي گياهان موجود نيز بر اساس ذائقه اين دامها تعيين شده است به جز محدوده هاي پراكنده اي كه شامل بعضي از گونه هاي خوش خوراك گندميان مي باشد . غالب گياهان خوش خوراك در مراتع اين تعداد امتياز براي عامل تركيب گياهي بين 10 – 0 مي باشد كه با توجه به گونه هاي اصلي هر تيپ گياهي و فراوان ترين گونه هاي همراه امتياز دهي شده است بطوريكه :

1- اگر گونه هاي مرغوب فراوان و گونه هاي كم ارزش خيلي كم باشد ( نمره 10)
2- اگر گونه هاي مرغوب همراه با گونه هاي متوسط و تعداد گونه هاي كم ارزش كم باشد (8 نمره)
3- اگر گونه هاي متوسط قسمت اعظم تركيب گياهي را تشكيل دهند و گونه هاي نامرغوب قابل توجه و برخي از گونه هاي مرغوب از بين رفته باشد (6 نمره)

4- اگر گونه هاي متوسط به تنهايي و يا همراه با گونه هاي كم ارزش قسمت اعظم تركيب گياهي را تشكيل دهند و گونه هاي مرغوب در صد خيلي كم از تركيب گياهي را شامل شوند (4 نمره)
5- اگر گونه هاي كم ارزش پوشش غالب مرتع و گونه هاي مرغوب خيلي كم باشد (2 نمره)
7-1-3- بنيه و شادابي :

در اين عامل شرايط عمومي حاكم بر گونه هاي اصلي هر تيپ گياهي و فراوانترين گونه هاي بعد از آنها در سراسر محدوده تيپ مورد بررسي و ارزيابي قرار گرفته و امتياز دهي مي شود . معمولاً شادابي گونه هاي گياهي متاثر از عواملي هم چون ميزان بارندگي و در حد وسيع تر تغييرات شرايط آب و هوايي و شرايط خاك مي باشد . كه در بازديدهاي صحرايي همواره مد نظر بوده است . رنگ برگ ها ،‌ ايجاد ساقه هاي گل دهنده ، وجود نهالهاي جوان در هر يك از عرصه هاي مرتعي حوزه و در مورد گونه هاي اصلي موجود هر تيپ در امتياز اين عامل حائز اهميت مي باشد امتياز اين عامل نيز بين 10 – 0 است .
7-1-4- پوشش گياهي :
پوشش گياهي يكي ديگر از فاكتورهايي است كه در تعيين وضعيت مورد استفاده قرار مي گيرد طبق آناليز و ارزيابي هاي انجام شده در محدوده هر تيپ و در طول هر ترانسكت مستقر شده از ميزان در صد پوشش تاجي بدست آمده در ترانسكت هاي نصب شده در هر تيپ ميانگين گرفته شد و به كل محدوده تيپ تعميم داده شده است . امتياز اين عامل نيز بر اساس در صد تاج پوشش هر تيپ بين 10 – 0 تعلق گرفته است .

امتيازات فرعي هر فاكتور بشرح زير اعلام مي گردد :
1- فرسايش خاك تا 20 امتياز در 5 طبقه .
2- تركيب گياهي تا 10 امتياز در 4 طبقه .
3- بنيه و شاداي تا 10 امتياز در 4 طبقه .
4- پوشش گياهي تا 10 امتياز در 10 طبقه .

پس از جمع آوري امتيازات دريافتي هر يك از فاكتورها در هر تيپ و در پلات هاي برداشت شده در جدول شماره 9 وضعيت تيپ هاي مختلف تعيين شده است .
جدول شماره 9 تعيين وضعيت تيپ هاي مرتعي حوزه مورد مطالعه تربت جام :
تيپ علامت اختصاري تيپ فرسايش خاك تركيب گياهي بنيه و شادابي درصد پوشش گياهي مجموع امتيازات وضعيت تيپ
I AR – SI – HU
PE – ST – SP 5/13 6 5/5 5/7 5/32 متوسط تا ضعيف
II AR – SI –

AC – SP 8/7 5 4 6 8/22 ضعيف
III AC – SP – AR
SI – PE – HA 6/6 6/4 8/3 4 19 ضعيف
IV AR – SI – AC
SP – EU – SP 2/6 ½ 2 5/3 8/13 خيلي ضعيف
V AR . SI
AS – SP 7/5 2/3 5/3 ¾ 7/16 ضعيف
VI AS – SP
AR – SI 5/7 3/ 9/3 8 4/22 ضعيف
7-3 – تعيين گرايش تيپهاي مرتعي :

عرصه هاي مرتعي همواره نسبت به عوامل مختلفي كه از آنها متاثر مي شوند ،‌عكس العمل نشان مي دهند . عواملي مانند وضعيت بهره برداري ،‌شرايط و تغييرات آب و هواي ،‌از مهمترين عوامل در روند تغييرات تيپهاي مرتعي مي باشند بنا به تعريف سمت و سوي يك عرصه مرتعي به سوي كليماكس و يا قهقراء گرايش مرتع ناميده مي شود . نوع گونه هاي گياهي مرغوب و يا كم ارزش ،‌فراواني لاشبرگ گياهي و پراكندگي مناسب آنها در سطح عرصه ها ، قدرت گياهان اصلي و گونه هاي فراوان بعد از آن در تجديد حيات و وضعيت فرسايش خاك مي تواند تا حدودي بيانگر گرايش

مراتع باشند . همواره وضعيت يك مرتع با گرايش آن مورد بررسي قرار گرفته و شرايطي كه براي تعيين آنها مد نظر قرار دارد تقارب زيادي باهم دارند . گرايش وضعيت مرتع شامل چگونگي وضعيت خاك و چگونگي وضعيت پوشش گياهي مي باشد ، از اين جهت در هر مرتع گرايش خاك و پوشش گياهي مي تواند در بعضي اوقات هم سو نباشد . به طور مثال گرايش پوشش گياهي يك مرتع به طرف قهقراء ولي گرايش وضعيت خاك آن در حالت سكون باشد و اين زماني خواهد بود كه شروع

قهقراء و مراحل اول آن است . همواره تغييرات وضعيت پوشش گياهي نسبت به تغيي

رات وضعيت خاك سريعتر بوده كه مي تواند بدليل پايدار بودن خاك نسبت به پوشش گياهي باشد . در صورتيكه در يك عرصه مرتعي در طول يك مدت زماني مشخص بخصوص در مناطق خشك و نيمه خشك كم اقليم حاكم بر محدوده مطالعاتي مي باشد . تغييراتي در وضعيت پوشش گياهي و خاك ديده نشود گرايش وضعيت مرتع در حال سكون خواهد بود .

البته روش اصولي و دقيق تشخيص گرايش يك مرتع با ارزيابي آن در طول چند سال مقدور خواهد بود ولي محدوديت زمان مطالعه و شرايط منطقه استفاده از روش ترازوي گرايش را اجتناب ناپذير نموده است . به واسطه وجود خشكسالي هاي سالهاي گذشته در حوزه تعداد دام هاي موجود تا حدودي كاهش يافته است . گسترش ديمزارها و آب زارها در بسياري از مناطق داراي خاك مناسب كه قابليت تبديل كاربري را داشته است . باعث كاهش سطح مراتع حوزه شده است

. گرايش يا چگونگي روند پوشش گياهي در توالي گياهي ( SUCCETION) يكي از فاكتورهايي است كه در آناليز و ارزيابي اهميت زيادي در تعيين چگونگي بهره برداري از مراتع وو جنگل ها و عمليات توسعه و اصلاح دارد .
جهت تعيين گرايش مرتع از روش تعيين گرايش مرتع با استفاده از علائم قهقراء و گياهان و خاك مرتع ( جدول پيوست) كه در عمليات ميداني براي هر تيپ مرتع براي هر عامل امتياز دهي مي شود استفاده شده است . در اين جدول چنانچه حاصل جمع جبري دو ستون بيش از 3+ باشد گرايش مثبت ،‌ اگر كمتر از 3- باشد گرايش منفي و بين دو عدد فوق گرايش در حال سكون مي باشد . نتايج و حاصل جمع امتيازات بدست آمده جهت تعيين گرايش تيپ هاي مرتعي منطقه مورد مطالعه در جدول شماره 10 آورده شده است .

جدول شماره 10 تعيين گرايش مرتعي در حوزه كمرچه عليا و سفلي تربت جام :
تيپ علامت اختصاري تيپ گرايش در گياهان جمع نمرات گرايش در خاك جمع تمرات گرايش در تيپ مجموع نمرات
I AR – SI – HU
PE – ST – SP ثابت 4+ ثابت 5/. + ثابت 5/4
II AR – SI
AC – SP منفي 5- منفي 3/6- منفي 3/11-
III AC – SP – AR
SI – PE – HA
منفي 5/12- منفي 10- منفي 5/22-
IV AR – SI – AC –
SP – EU – SP منفي 7/13- منفي 10- منفي 7/23-
V AR – SI
AS – SP منفي 75/10- منفي 9- منفي 75/19-
VI AS – SP
AR – SI ثابت 2+ ثابت 0 ثابت تا حدودي منفي 2+
فرم تعيين گرايش مرتع با توجه به ظهور علائم قهقرا
ظهور علائم قهقرا امتياز
بلي (1-) خير (+)
الف) در گياهان

1- انواع درختان تا ارتفاع بخصو مربوط به نوع دام چريده شده و بالاتر از آن قادر به رشد مجدد مي باشد . 2 1
2- در بوته هاي كوتاه قدر اثر چراي مفرط شاخه هاي تراكم و فقدان شاخه هاي جوان خارج ازتاج بوته به وجود مي آيد . 2 1
3- در اثر چراي مفرط گياهان خشك شده و قادر به تجديد حيات نشده اند . 3 1
4- زادآوري انواع گياهان مرتعي مرغوب طي سال جاري مشاهده نمي شود . 2 3
5- ضعف عمومي رشد گياهان در اثر چراي مفرط مشاهده مي شود . 3 3
6- در گياهان مرتعي مرغوب تعادل طبقات سني (وجود نهال جوان و گياهاني با سن متوسط) وجود ندارد . 2 2
7- برخي از گياهان غيرخوش خوراك نيز مورد چرا قرار گرفته اند . 2 2
ب) در خاك
1- بر اثر چراي مفرط يا شرايط اكولوژيگي ويژه منطقه ، نقاط عاري از پوشش گياهي به وجود آمده است . 1 1
2- آبراهه هاي نسبتاً عميق با ديوارهاي تند و فاقد پوشش گياهي موجود مي باشد . 3 3
3- ظهور تكه هاي سنگ در سطح خاك به واسطه شستشوي خاكهاي نرم سطحي مي باشد . 1 0
4- تشكيل رسوبات جديد فاقد پوشش بشدتي است كه فرصت استقرار مجدد گياهان وجود ندارد . 2 2

5- نمايان شدن رنگ روشن طبقات تحت الارض نسبت به سطح الارض در اثر شسته شدن خاك مي باشد . 2 0
6- به واسطه عدم حفظ خاك در اثر وزش باد و حركت دام گردو غبار توليد مي شود . 1 1
7- تجمع ذرات شن يا خاك نرم در زير بوته ها در اثر فرسايش بادي مي باشد . 2 1
8- خاك اطراف يا حد فاصل بين بوته ها در اثر فرسايش داراي اختلاف ارتفاع مي باشد . 2 1
9- در پشت گياهان دائمي و مراتع واقع در دامنه هاي شيب دار تجمع خاك ملاحظه مي شود . 2 1
10- ريشه و طوقه انواع گياهان جندي ساله نمايان شده است . 3 0
11- خطوط مشخصه سطوح خاكهاي قديمي بر روي سنگ ها منطقه موجود است . 2 1

12- آب نهرها گل آلود مي باشد . 1 1
13- در اثر تداوم حركت دام در مناطق شيبدار خطوط باريك و ميكروتراس به وجود آمده است . 1 1
جمع ----------------------- 39 26

7-4- تعيين ميزان توليد علوفه و ظرفيت چرايي تيپ ها :
ظرفيت چرا عبارت است از حداكثر تعداد دام كه در مرتع مشخص و در زمان معين مي توان چرا كند ، بدون اينكه بر كميت و كيفيت پوشش گياهي و ساير موارد وابسته از قبيل خاك و آب و موارد ديگر خسارتي وارد شود .
مشخص كردن ظرفيت چرايي مرتع يكي از اساسي ترين موارد اداره مرتع مي باشد . اصولاً هدف از مشخص كردن ظرفيت چرا بايد تعيين مقدار علوفه توليد شده در مرتع در طي دوره رويش گياهان آن مرتع باشد بهتر خواهد بود كه مقدار توليد شده در هر ماه از مرتع اندازه گيري شده و با توجه به آن اقدام به وارد كردن تعداد متناسب دام از ماههاي متوالي كرد . ولي از آنجايي كه اين امر مستلزم صرف هزينه وقت زيادي مي باشد . و با توجه به سطح مراتع جز در موارد استثنايي اين امر امكان پذير است ،‌عليهذا در تعيين ظرفيت چراي مرتع به يك بار ارزيابي در طول فصل رويش كه مصارف ياد شده حداكثر گونه هاي مرتعي مرغوب و غالب مي باشد اكتفا مي شود

.
روشهاي متعددي براي تعيين ظرفيت چرايي مرتع ابداع شده كه با توجه به تيپ پوشش گياهي در صد تاج پوشش گياهي زمان لازم براي اندازه گيري ظرفيت چرا ، دقت مورد نظر ارزيابي ،‌تجربه و تبحر و سر انجام تعداد كارشناس و تكنسين موجود مي توان با بكار بردن يكي از روشها ، مقدار علوفه توليد شده در مرتع را محاسبه نمود .