دانلود مقاله راهکارهای بهبود تغذیه جامعه

بخشی از مقاله

راهكارهاي بهبود تغذيه جامعه

فهرست مطالب
عنوان صفحه
خلاصه .....5
مقدمه ...7
بيان مسئله ....10
سوء تغذيه پروتئين انرژي (PEM) ...10
كمبود ريزمغذيها
آهن .....11
يد ....13
ويتامين A ..15
روي ..16
بيماريهاي مزمن مرتبط با تغذيه
چاقي .17
بيماريهاي قلب و عروق .....18
ديابت ....19
سرطان .....20
روش كار (طرحها و برنامه هاي در دست اجرا ) ....22
يافته ها و نتايج ....26
بحث و نتيجه گيري .29
سياست ها و ابعاد برنامه هاي بهبود تغذيه جامعه
الف) در بخش بهداشت ....34
در سطح ملي 34
در سطح دانشگاه .....36
ب) برنامه هاي فرابخشي بهبود تغذيه جامعه .....37
منابع ...39
ضميمه ها:
نمودار شماره 1: شيوع سوء تغذيه كودكان در كشور
نمودار شماره 2: مقايسه شيوع سوء تغذيه در شهر وروستا - 1377
نمودار شماره 3: شيوع كوتاه قدي تغذيه اي در استانها - 1377
نمودار شماره 4: درصد كودكان زير 5 سال مبتلا به سوء تغذيه متوسط و شديد بر اساس قد براي سن مناطق شهري - 1377
نمودار شماره 5: درصد كودكان زير 5 سال مبتلا به سوء تغذيه متوسط و شديد بر اساس قد براي سن مناطق روستايي- 1377
نمودار شماره 6: درصد كودكان زير 5 سال مبتلا به سوء تغذيه متوسط و شديد بر اساس وزن براي سن مناطق شهري - 1377
نمودار شماره 7: درصد كودكان زير 5 سال مبتلا به سوء تغذيه متوسط و شديد بر اساس وزن براي سن مناطق روستايي - 1377
نمودار شماره 8: زمان شروع افت رشد كودكان - 1377
نمودار شماره 9: شيوع كم خوني در زنان سنين باروري بررسي كشوري سال - 1374
نمودار شماره 10: شيوع كمبود آهن در زنان سنين باروري بررسي كشوري سال - 1374
نمودار شماره 11: مقايسه شيوع گواتر قبل و بعد از اجراي برنامه
نمودار شماره 12: نمودار مقايسه اي درصد استفاده از نمك يددار خانوارهاي شهري و روستايي كشور طي سالهاي مختلف

نمودار شماره 13: درصد كل خانوارهاي استفاده كننده از نمك يدداردر استانهاي كشور (سيماي جمعيت و سلامت در جمهوري اسلامي ايران مهرماه - 1379)
نمودار شماره 14: ميانه يد ادرار دانش آموزان 8 تا 10 ساله استانهاي كشور (بررسي ملي سال- 1380)
نمودار شماره 15: پايش مستمر ميزان يد در نمكها بصورت تصادفي (گزارش فيدبك هاي شش ماهه كل كشور)
نمودار شماره 16: وضعيت نمايه توده بدني جمعيت 15 تا 39 ساله كشور (بررسي سلامت و بيماري- 1378)
نمودار شماره 17: وضعيت نمايه توده بدني جمعيت 40 تا 69 ساله كشور (بررسي سلامت و بيماري - 1378)
نمودار شماره 18: وضعيت نمايه توده بدني جمعيت 70 سال و بالاتر در كشور (بررسي سلامت و بيماري -1378)
نمودار شماره 19: فراواني هيپركلسترومي (بيش از 240 ميلي گرم) به تفكيك استانهاي كشور (بررسي سلامت و بيماري - 1378)
نمودار شماره 20: فراواني هيپركلسترومي (بيش از 200 ميلي گرم) به تفكيك استانهاي كشور (بررسي سلامت و بيماري - 1378)
نمودار شماره 21: نمودار فراواني افزايش فشارخون بر اساس سن (بررسي ملي سلامت و بيماري - 1378)
نمودار شماره 22: مقايسه مصرف سرانه مواد غذايي با ميزان مطلوب (مطالعات الگوي مصرف مواد غذايي -1377)
نمودار شماره 23: درصد توزيع خانوارهاي ايراني بر حسب دريافت انرژي و مواد مغذي در مقايسه با نياز (مطالعه كشوري بررسي مصرف غذاي خانوار (1374-1371)

خلاصه:
بر اساس آخرين تعريف امنيت غذايي كه توسط سازمان جهاني بهداشت و FAO ارائه شده است، "دسترسي همه مردم در تمام اوقات و نقاط به غذاي كافي و سالم به منظور زندگي سالم و فعال " چنانچه روندهاي فعلي از ناامني غذايي و سوء تغذيه ادامه يابند و مداخله موثر براي تغيير و اصلاح آنها صورت نگيرد پي آمدهاي زيانبار و نامطلوب اقتصادي و سلامتي ناشي از آن در سالهاي آينده ملموس تر خواهد شد.

كليه شواهد حاكي از آن است كه جامعه ايراني در يك گذر شتاب زده تغذيه اي به سرعت بطرف يك مشكل مضاعف پيش مي رود. به اين معني كه از يكطرف سوء تغذيه پروتئين انرژي در كودكان زير 5 سال كشور و كمبود ريزمغذيها (آهن، يد، روي، كلسيم، ويتامين A و D) در سهم بزرگي از جمعيت كشور مشاهده مي شود. بطوري كه بررسي ANIS توسط دفتر بهبود تغذيه جامعه در وزارت بهداشت در سال 1377 نشان داده است كه 800 هزار كودك زير 5 سال (4/15%) دچار كوتاه قدي تغذيه اي متوسط و شديد هستند كه حاكي از سوء تغذيه مزمن و طولاني است. بررسي ملي تعيين وضعيت ريزمغذيها در سال 1381 نيز نشان داده است كه از 15 تا 40 درصد كودكان، نوجوانان و زنان باردار دچار كمبود آهن هستند و كمبود روي در حدود 30 درصد كودكان و نوجوانان و 44 درصد زنان باردار كشور وجود دارد.

از طرف ديگر نشانه هاي هشدار دهنده از گسترش بيماريهاي متابوليك از جمله بيماريهاي قلبي عروقي، ديابت، چاقي و انواع سرطانها در شهرها و بخصوص شهرهاي بزرگ ديده مي شود. بر اساس آمار موجود از هر 800 مورد مرگ روزانه 300 مرگ به عـــلت بيــــماريهاي قلبي عروقي است و يكي از دلايل عمده آن تغيير الگوي مصرف غذا مي باشد.
بايد خاطر نشان كرد كه خطر ابتلاي به بيماريهاي متابوليك لزوما" منحصر به طبقات پردرآمد نيست بلكه طبقات كم درآمد نيز آسيب پذيري بالا دارند. از اينجاست كه اين روزها در حاشيه شهر تهران در ميان خانوارهاي كم درآمد يك كودك مبتلا به سوء تغذيه در كنار يك مادر فربه و در عين حال دچار كمبود ريزمغذيها فراوان ديده مي شود.
ترديدي نيست كه گسترش بيشتر دو پديده مورد بحث در كنار يكديگر از يك طرف بازده سرمايه گذاري در بخـــش آمــــوزش و كيفيت نيروي انساني را تهديد مي كند و از طرف ديگر هزينه هاي درمان را در سالهاي آينده به شدت بالا خواهد برد. بالاخره بار بيماري و اقتصادي ناشي از مشكل گفته شده در گذر شتاب زده تغذيه اي روند فزاينده خواهد داشت.
گــرچــه مشكـــلات وسيع و پيچيده هستند، در مقابل فرصتها نيز جذاب و اميدوار كننده مي باشند. از يك طرف تكنولوژي كم هزينه و موثر براي مقابله با سوء تغذيه در قالب مداخله هدفمند در سطح محله ها در دسترس است و از طرف ديگر قبل از اينكه بيماريهاي متابوليك به يك معضل بهداشتي و سلامتي پرهزينه و كم نتيجه تبديل شوند مي توان با يك حركت ملي در جهت پيشگيري، آن را مهار كرد.

حفظ سلامت تغذيـــه اي و تامين امنيت غذايي در سطح خانوار تابع چهار عامل، 1) درآمد و قيمت ها بعنوان يكي از مهمترين عوامل موثر در انتخاب و خريد غذا، 2) دسترسي به غذا در بازار و محل زندگي، 3) آگاهي و دانش خانواده در مورد غذا و تغذيه از نظر خريد، نگهداي، پخت غذا و توزيع آن در خانوار، 4) دستـــرسي به خـــــدمات بهداشتي درماني براي پيشگيري و درمان بموقع بيماريها و سلامت افراد براي بهره گيري مطلوب بيولوژيك سلولي از مواد مغذي مصرفي است.
دفتر بهبود تغذيه جامعه در معاونت سلامت اقدامات متعددي را براي كاهش سوء تغذيه كودكان، كاهش كمبود ريزمغذيها، شناسايي وضعيت موجود و ارتقاء فرهنگ و سواد تغذيه اي جامعه، افزايش دانش و مهارت كاركنان بهداشتي درماني در زمينه تغذيه صحيح گروههاي سني مختلف به اجرا در آورده است.
طرح مداخله اي بين بخشي كاهش سوء تغذيه كودكان، طرح حمايتي كودكان مبتلا به سوء تغذيه در خانوارهاي نيازمند، غني سازي آرد با آهن و اسيد فوليك، غني سازي ساير مواد غذايي (شير، روغن، بيسكويت و كلوچه و ماكاروني) با انواع ريزمغذيها و ويتامين هاي A و D بصورت پايلوت، طرح آهن ياري هفتگي و آموزش تغذيه دختران دانش آموز دبيرستاني، آموزش پزشكان و متخصصين كودكان در زمينه رشد و تغذيه كودك، پايش يد ادرار دانش آموزان 10-8 ساله بطور سالانه و برنامه هاي مداخله اي ديگر با مشاركت و همكاري ساير بخش هاي توسعه از جمله جهاد كشاورزي، آموزش و پرورش، نهضت سواد آموزي، كميته امداد امام، بهزيستي، بازرگاني و  در دست اجراست و آنچه كه براي موفقيت برنامه ها و بهبود وضعيت تغذيه مردم در سطح استان ضروري و حائز اهميت است، حمايت خاص از اجراي اين برنامه ها بدليل ماهيت چند بخشي بودن آنها و جلب همكاري مقامات و مسئولين استان مي باشد.
مقدمه:
نقش تغذيه در سلامت و كارآيي و يادگيري انسانها و ارتباط آن با توسعه اقتصادي طي تحقيقات وسيع جهاني به اثبات رسيده و نشان داده شده است كه سرمايه گذاري در تامين امنيت غذايي و سلامت تغذيه اي مردم نه تنها با صرفه و اقتصادي است بلكه از ضروريات غير قابل اجتناب ملي بشمار مي رود.

با وجود اينكه تلاشهاي زيادي در سطح جهان در جهت بالا بردن سطح سلامت جامعه صورت گرفته و اين اقدامات موجب كاهش مرگ و مير خصوصا" در اطفال و افزايش طول عمر در اغلب كشورهاي جهان شده است، اما سوء تغذيه انرژي پروتئين در كودكان زير 5 سال و كمبود ريزمغذيها (يد، آهن، روي، ويتامين A و .) همچنان، مهمترين مشكلات تغذيه اي در اغلب كشورهاي در حال توسعه و از جمله كشور ما مي باشد. اين در حالي است كه آگاهي و تجربه كافي در زمينه پيشگيري از سوء تغذيه وجود دارد (1).

بر اساس اطلاعات موجود در سال 1995 حدود 200 ميليون كودك و يا به عبارتي 30% از كل كودكان زير 5 سال دنيا مبتلا به سوء تغذيه هستند. در حال حاضر، 79% از كودكان سوء تغذيه اي دنيا در آســـيا، 17% در افريقــــا و 3% در امريكاي لاتين هستند. بر اساس آمارهاي ارائه شده از سوي (WHO global data base)WHO روند شيوع سوء تغذيه در طي دهه هاي اخير رو به كاهش بوده است (2).
سوء تغذيه پروتئين انرژي يكي از مشكلات تغذيه اي شايع در كودكان زير 5 سال كشور است. بر اساس نتايج آخرين بررسي كشوري انجام شده كه در آبانماه سال 1377 انجام شد، 7/13% كودكان زير 5 سال در مناطق روستايي 6/9% در مناطق شهري بر اساس شاخص وزن براي سن دچار سوء تغذيه متوسط و شديد هستند و كوتاه قدي تغذيه اي كه حاكي از سوء تغذيه مزمن و طولاني است در 8/21% كودكان روستايي و 11% كودكان شهري وجود دارد (3). بر اساس اين بررسي، ميزان شيوع سوء تغذيه در برخي از استانهاي كشور از جمله سيستان و بلوچستان، هرمزگان، كرمان، كهگيلويه و بويراحمد، چهارمحال و بختياري، خراسان، زنجان، كردستان، يزد، فارس، خوزستان، اصفهان، همدان و سمنان بالاتر از ميانگين كشوري است (1). ساير كمبودهاي تغذيه اي مانند كم خوني فقر آهن، اختلالات ناشي از كمبود يد، كمبود ويتامين A و B2 از ديگر مشكلات تغذي اي در جهان و ايران است.
بر اساس آخرين گزارشات سازمان جهاني بهداشت، دو ميليارد نفر از مردم جهان دچار كم خوني فقر آهن هستند (4)، تا 3 ميليون كودك زير 5 سال از علائم باليني كمبود ويتامين A رنج مي برند و 250 ميليون كودك دچار كمبود تحت باليني (Subelimical) متوسط و شديد هستند (5).
بــــررسي كشوري سال 1374 حاكي از آن است كه يك سوم زنان در سنين باروري دچار كم خوني مي باشند (6). بررسي كشوري تعيين كمبود ريزمغذيها در سال 1381 نيز حاكي از شيوع بالاي كمبود آهن، روي، ويتامين A و D در گروههاي سني مختلف مي باشد (7). مطالعه كشوري سال 1368 نشان داده اســـت كه كمبود يد بصورت آندميك در تمام نقاط كشور وجود دارد و 68% دانش آموزان 18-6 سال مبتلا به گواتر بودند(8). آخرين بررسي ملي انجام شده در سال 1380 شيوع گواتر را در كشور 9/9 درصد نشان داده است (9). بررسي هاي مصرف مواد غذايي كه طي سالهاي 74-1370 توسط انستيتــــو تحقيقات تغذيه و صنايع غذايي كشور و وزارت كشاورزي انجام شد نشان مي دهد كه كمبود دريافت ويتامين B2 در كل كشور و كمبود دريافت ويتامين A در مناطق روستايي كشور وجود دارد (10). مطالعات پراكنده حاكي از كمبود روي و مس در نقاط مختلف كشور مي باشد.

علاوه بر سوء تغذيه ناشي از فقر، شواهد موجود حاكي از آن است كه جامعه ايراني به سرعت دوران گذر تغذيه اي را پشت سر مي نهد و نشانه هاي هشدار دهنده گسترش بيماريهاي متابوليك نظير قلب و عروق، ديابت، انواع سرطانها و چاقي در شهرها بخصوص شهرهاي بزرگ ديده مي شود. بر اساس آمارهاي موجود از 800 مورد مرگ روزانه، 300 مورد مربوط به بيماريهاي قلبي عروقي است كه يكي از علل عمده آن تغيير در الگوي مصرف غذا و افزايش مصرف مواد قندي و چربي در كشور مي باشد.
آمـــارها نشان مي دهد كه 30% افراد بيشتر از مقدار توصيه شــده روزانه چربي مصرف مي كنند و مصرف مواد قندي 40% بيشتر از مقادير توصيه شده روزانه است (11).
از عوامل ايجاد كننده سوء تغذيه مي توان، بيسوادي والدين، ناآگاهيهاي تغذيه اي، اعمال روشهاي نادرست در تغذيه كودكان (زود يا دير شروع كردن غذاي كمكي، استفاده از غذاي كمكي نامناسب و ) دسترسي ناكافي به خدمات بهداشتي و آب آشاميدني سالم، كمبود مواد غذايي، پايين بودن درآمد خانوار، افزايش بعد خانوار، رعايت ننمودن اصول بهداشتي و درگير شدن كودك در زنجيره عفونت و سوء تغذيه را نام برد. روند روبه رشد شهرنشيني و تغييرات شيوه زندگي ناشي از آن بخصوص از نظر اقتصادي، كاهش تحرك جسمي، تغييرات عمده در رژيم غذايي و بروز چاقي از عللي هستند كه خطر بروز بيماريهاي متابوليك را افزايش مي دهند. كنترل اين بيماريها كه با اصلاح الگوي مصرف غذا و شيوه زندگي قابل پيشگيري است نياز به سرمايه گذاري و برنامه ريزي اصولي دارد. در اين راستا، تنظيم سياست هاي كلان و برنامه هاي اجرايي در زمينه ارتقاء فرهنگ و سواد تغذيه اي در سطوح ملي و استاني، اجراي مداخلات بين بخشي در زمينه افزايش دسترسي مردم به مواد غذايي، اجراي طرحهاي اشتغال زايي، سواد آموزي بويژه براي زنان، تقويت برنامه هاي سلامت مادر و كودك از جمله تنظيم خانواده، تغذيه در دوران بارداري و شيردهي، ترويج تغذيه با شير مادر، آموزش عملي مادران در زمينه تغذيه تكميلي كودك، تغذيه كودك در دوران بيماري و نقاهت، رعايت تعادل و تنوع در برنامه غذايي روزانه، تاكيد و تقويت پايش رشد كودكان، سالم سازي آب آشاميدني، بهــــسازي محيط و بهداشتي كردن توالت ها، راه اندازي واحدهاي مشاوره تغذيه در شبكه هاي بهداشتي درماني به كمكهاي غذايي و درماني براي كودكان دچار سوء تغذيه با همكاري ساير بخش ها و ضروري است.

بيان مسئله:
مطالعات مختلف تغذيه اي در ساليان گذشته نشان داده اند كه سوء تغذيه در ابعاد مختلف در نقاط مختلف كشور وجود دارد. بر اين اساس مهمترين مشكلات تغذيه اي عبارتند از سوء تغذيه پروتئين – انرژي، كم خوني فقر آهن و كمبود آهن، اختلالات ناشي از كمبود يد، روي، كلسيم، ويتامين A كمبود B2 و ويتامين D.
بــــا توجـــه به گستردگي كشور و وجود 4 اقليم متفاوت از 6 اقليم موجود در دنيا به نظر مي رسد كه به منظور مبارزه قاطع با اين مشكلات برنامه ريزي اساسي براي بدست آوردن الگوي صحيح مشكل و بدنبال آن پديد آوردن سيستم كارآ و هدفمند اجرايي ضروري بنظر مي رسد.
سوء تغذيه پروتئين – انرژي (PEM)
آخرين بررسي كشوري كه در سال 1377 (بررسي ANIS ) توسط دفتر بهبود تغذيه جامعه در معاونت سلامت وزارت بهداشت انجام شده است حاكي از آن است كه سوء تغذيه پروتئين انرژي يكي از مشكلات تغذيه اي شايع در كودكان زير 5 سال كشور بشمار مي رود (3).

كم وزني: (Under Weight) بر اساس شاخص وزن براي سن، در 11 درصد كودكان زير 5 سال كشور وجود دارد. بالاترين ميزان شيوع كم وزني در استان سيستان و بلوچستان (8/15%) يعني از هر 4 كودك يك نفر و پايين ترين مـــيزان شــــيوع مربوط به استان گلستان (4%) مي باشد. كم وزني مي تواند به علت كمبود دسترسي به غذا، ابتلا مكرر به بيماريها، انجام نشدن مراقبتهاي بهداشتي ايجاد شود. اين مطالعه همچنين نشان داده است كه شيوع كم وزني در روستا (7/13%) به صورت معني داري از شيوع كم وزني در شهرها (6/9%) بيشتر است. اما اختلاف معني داري بين شيوع كم وزني در دختران و پسران وجود ندارد (3).
كوتاه قدي تغذيه اي (Stunting): 4/15% كودكان زير 5 سال كشور دچار كوتاه قدي تغذيه اي متوسط و شديد هستند. (از هر 7 كودك يك نفر). محدوديت دسترسي به غذا، تناوب دستيابي به انواع خاص غذاها (به دليل تغييرات فصلي)، ابتلا مكرر به بيماريهاي اسهالي، عفونت هاي حاد تنفسي و آلودگي هاي انگلي از عوامل عمده بروز اين مشكل است. كوتاه قدي تغذيه اي در استان سيستان و بلوچستان بيشترين ميزان شيوع را دراد يعني 38% (از هر 3 كودك يك نفر) و در استان گيلان كمترين ميزان شيوع مشاهده شده است 8/6% (از هر 15 كودك يك نفر). شيوع كوتاه قدي تغذيه اي نيز در روستاها دو برابر از شهرهاست. در مقياس كشوري، ميزان شيوع كوتاه قدي تغذيه اي بين دختر و پسر اختلاف ندارد (3).
بطور كلي اين مطالعه نشان مي دهد كه در حال حاضر 800 هزار كودك زير 5 سال در كشور دچار كوتاه قدي متوسط و شديد هستند كه نشان از سوء تغذيه مزمن و طولاني مدت دارد. 540 هزار كودك زير 5 سال دچار كم وزني متوسط شديد هستند اين كودكان مبتلا به سوء تغذيه زمان حال و گذشته مي باشند.
كمبود ريزمغذيها:
الف) آهن:
بررسي كشوري سال 1374 در زنان سنين باروري (49-15 ساله) مناطق شهري و روستايي كشور نشان داد (6) كه بر اساس شاخص فريتين سرم كه نشان دهنده ذخاير آهن بدن است در حدود 50% زنان به درجات خفيف تا شديد كمبود آهن دچارند و كمبود آهن شديد در 5/34% آنان وجود دارد كه به معناي تخليه شديد ذخاير آهن بدن مي باشد. بر اساس اين بررسي، شيوع كمبود آهن در دختران نوجوان 19-15 ساله بيشتر از ساير گروههاي سني است و كم خوني بر اساس شاخص هموگلوبين در 33% زنان سنين باروري وجود دارد و اين ميزان در دختران نوجوان برابر با 31% مي باشد. اين بررسي حاكي از آن است

كه در حدود نيمي از زنان 15 تا 49 ساله در كشور با ذخاير تخليه شده آهن وارد دوران بارداري مي شوند و همين امر، شيوع و شدت كم خوني را در زنان باردار افزايش مي دهد. اين مطالعه شيوع كم خوني در زنان باردار را معادل 40% و كمبود آهن بر اساس فريتين سرم را تا 51% نشان داده است. هر چند اين نتايج به دليل كم بودن تعداد نمونه از نظر آماري قابل تعميم نيست اما نتايج مطالعاتي را كه طي ساليان متمادي در نقاط مختلف كشور انجام شده است را تاييد مي كند. با توجه به شيوع كمبود آهن و كم خوني در دختران نوجوان كه طي اين مطالعه كشوري نشان داده شده است برنامه هاي پيشگيري از كم خوني فقر آهن در زنان از دوران قبل از ازدواج حائز اهميت است.

آخرين بررسي كشوري انجام شده در سال 1381 به منظور تعيين وسعت كمبود آهن، روي، ويتامين A و D در گروههاي سني مختلف در كشور نشان داده است كه در حدود 20% كودكان 15 تا 23 مـاهـه، 30% كــودكــان 6 ساله، 21% زنان باردار و 18% نوجوانان دختر و پسر از كم خوني رنج مي برند و كمبود آهن شديــد بر اساس فريتين سرم در 30 تا 40 درصد گروههاي فوق مشاهده مي شود و گزارش مشروح اين بررسي در دست تهيه است. (7)
چندين عامل در بروز مشكل كمبود آهن و كم خوني در كشور نقش دارند. اين عوامل عبارتند از كمبود دريافت آهن از رژيم غذايي، قابليت جذب كم آهن، عادات و الگوهاي نامناسب غذاي كودك، آلودگي هاي انگلي بويژه در كودكان، ابتلا مكرر به بيماريهاي عفوني مانند اسهال و عفونت هاي تنفسي. قابل توجه است كه مهمترين منبع تامين آهن در رژيم هاي غذايي مردم كشور منابع گياهي بويژه غلات است.
در زمينه قابليت جذب آهن از رژيم غذايي در مناطق مختلف كشور اطلاعاتي در دسترس نيست اين موضوع نيز نياز به تحقيق دارد با توجه به اينكه دريافت آهن كمبودي را نشان نمي دهد به احتمال زياد زيست دسترسي آهن (Bioavailability) با توجه به تركيب رژيم هاي غذايي مختلف بسيار پايين است و يا اينكه براي تعيين دريافت واقعي آهن روزانه خانوارها نياز به تحقيق دقيق تري است.
عادات نامناسب غذايي مانند مصرف چاي بلافاصله پس از صرف غذا و دادن چاي به كودكان زير

5 سال يكي ديگر از علل كاهش جذب آهن رژيم غذايي در مناطق مختلف كشور است. مطالعات نشــــان مي دهد كه در حدود 80 تا 90% آهن دريافتي مردم از منابع گياهي است كه به شدت تحت تاثير كاهش دهنده هاي جذب آهن در برنامه دريافتي مردم از منابع گياهي است كه به شدت تحت تاثـــير كاهش دهنـــده هاي جذب آهن در برنامه غذايي قرار مي گيرد. يكي از مهمترين كاهش دهنده ها تانن ها هستند كه معمولا" در چاي و قهوه وجود دارند (12). بر اساس مدارك و شواهد تانن موجود در چاي جذب آهن رژيم غذايي را تا 95% كاهش مي دهد.
رعايت نكردن اصول صحيح در پخت نان و نانوايي ها و در نتيجه، عدم تخمير نان به علت افـــزودن مــقدار زيادي جوش شيرين كه به منظور سرعت بخشيدن در عمل آوري خمير انجام مي شود موجب باقي ماندن فيتات در نان تهيه شده از خمير ور نيامده مي شود كه خود كاهش شديد جذب آهن را بدنبال دارد.
شروع نكردن به موقع تغذيه تكميلي در كودكان يكي ديگر از دلايل بروز كمبود آهن در كودكان است. براساس بررسي كشوري سال 1374 كه توسط معاونت بهداشتي انجام شده است، 72% كودكان تغذيه تكميلي را به موقع شروع كرده اند اما كيفيت غذاي دريافتي از نظر آهن نياز به مطالعه دارد. در مورد ميزان آهن دريافتي از غذاي كمكي كودكان اطلاعاتي موجود نيست. به دليل عدم اطمينان از دريافت كافي آهن از رژيم غذايي كودكان تجويز قطره آهن همزمان با شروع تغذيه تكميلي تا دو سالگي توصيه شده است. اما با توجه به طعم نامطلوب قطره آهن به نظر مي رسد كه ميزان پذيرش كودكان در زمينه قطره آهن بسيار پايين است. بررسي كشوري ANIS نشان داده است كه در حدود 30% كودكان 6 تا 24 ماهه قطره آهن را مرتب خورده اند.

ب) يد:
كمبود يد و اختلالات ناشي از آن با طيف وسيعي از تظاهرات باليني به عنواني يكي از مشكلات بهداشتي تغذيه اي كشور ايران محسوب مي شده است و از دير باز از نظر اختلالات ناشي از كمبود يد جزو مناطق پر شيوع به حساب آمده است.
گواتر حداقل اختلالي است كه در اثر كمبود يد بوجود مي آيد. فرد مبتلا به گواتر به سرعت خسته مي شود و فعاليت كمتري نسبت به افراد طبيعي دارد. علاوه بر گواتر، كمبود يد عوارض گسترده اي را شامل: عقب ماندگي هاي جسمي و ذهني، اختلالات عصبي و رواني، مرده زايي، افت آموزش پذيري، ناتواني در كسب مهارتهاي پيچيده، لوچي چشم، كر و لالي را در مناطقي كه كمبود يد شديد است به جامعه تحميل مي كند.
مطالعات انجام شده در كشور در طي سالهاي 1362 تا 1368 نشان داد كه حدود 20 ميليون نفر از مردم كشــــور مــا در مـعـــرض كمبود يد قرار دارند و عوارض شديد كمبود يد از جمله عقب ماندگي رشد، اختلال شنوايي و كاهش ضريب هوشي نيز در كودكان ساكن در نواحي كوهستاني مشاهده گرديد.
نتايج اين مطالعات سبب شد كه اختلالات ناشي از كمبود يد يكي از اولويت هاي بهداشتي كشور شناخته شده و كميته كشوري مبارزه با عوارض ناشي از كمبود يد در سال 1368 تشكيل شود.
اين كميته به عنوان اولين اقدام يك بررسي سريع گواتر در كليه استانهاي كشور در گروه سني 18-6 ساله كه مويد هيپرآندميك بودن گواتر در 8 استان و آندميك بودن آن در بقيه استانهاي كشور بود را به انجام رساند. بر اساس نتايج اين بررسي استانهاي كشور به سه دسته تقسيم شدند:
1- استانهاي با شيوع بالا (استانهاي هيپرآندميك تا 70%) شامل: اصفهان، تهران، كردستان، كرمانشاه، كهگيلويه و بويراحمد، چهارمحال و بختياري، ايلام و لرستان.
2- استانهاي با شيوع متوسط (تا 45%) شامل: سمنان، فاس، گيلان، مازندران، همدان، آذربايجان غربي، خوزستان، زنجان و كرمان.
3- استانهاي با شيوع كمتر (تا 35%) شامل: آذربايجان شرقي، خراسان، مركزي، بوشهر، هرمزگان، سيستان وبلوچستان و يزد (8).
آخرين بررسي هاي كشوري كه به منظور تعيين شيوع گواتر انجام شده است نشان مي دهد كه شيوع گواتر در جمعيت دانش آموزان 10-8 ساله كشور در سال 1380 در حدود 10 درصد مي باشد (9).

اقدامات انجام شده در طي 10 سال منجر به كاهش شيوع گواتر در كشور شده است و دستيابي به اهداف تعيين شده تا سال 2000 يعني مصرف نمك يددار در حداقل 90% خانوارهاي كشور با اجراي برنامه غني سازي و يددار كردن كليه نمكهاي خوراكي و ادغام برنامه پيشگيري و كنترل اختلالات ناشي از كمبود يد تحقق يافته است اما آنچه كه از اين به بعد حائز اهميت است پايش بــرنامه و كنـــــترل نمكهاي خوراكي از نظر ميزان يد و حفظ شاخص هاي بدست آمده مي باشد. گزارشات موجود از كشورهايي كه برنامه پيشگيري و كنترل اختلالات ناشي از كمبود يد را با يددار كردن نمكهاي مصرفي اجرا كرده اند نشان مي دهد كه عدم پايش و ارزيابي دقيق برنامه منجر به افت شاخص هاي بدست آمده و برگشت مشكل شده است.
ج) ويتامين A:
نتايج آخرين برآورد سازمان جهاني بهداشت نشان مي دهد كه 250 ميليون كودك در سنين قبل از مدرسه از كمبود تحت باليني ويتامين A رنج مي برند و سه ميليون كودك دچار گزروفتـــالــمي مي باشند. تقريبا»" 50 درصد اين كودكان در كشورهاي در حال توسعه به سر مي برند. از سوي ديگر در هر سال تقريبا" ده ميليون زن باردار از كمبود ويتامين A رنج برده و 5 ميليون دچار شبكوري مي شوند (13).
در ايران نتايج بررسي كشوري سلامت و بيماري كه در سال 1378 انجام شد نشان داده است كه 5/2 درصد جمعيت 2 سال به بالا در كل كشور مبتلا به شبكوري هستند. اين بررسي شيوع شبكوري در كودكان 5-2 سال پسر 1/1 درصد و در دختران 8/0 درصد گزارش كرده است (14) و اين در حالي است كه بر اساس اعلام WHO، در جامعه اي كه 1% كودكان 5-2 سال آن دچار شبكوري مي باشند، كمبود ويتامـــين A بعـــنوان يـــك مشكل بهداشتي در آن جامعه محسوب مي شود (15).
آسيب پذيرترين گروه جمعيتي در ارتباط با كمبود ويتامين A كودكان 6-0 سال مي باشند. بطــور مثال در مطالعه اي كه در كردستان انجام شد 21 درصد افراد مورد بررسي لكه بيتو داشته اند (16).
همچنين در مطالعه اي كه در سال 1356 بر روي دانش آموزان 7 ساله در نقاط مختلف شهر تهران، اصفهان، زاهدان و روستاهاي زابل انجام شد، سطح ويتامين A سرم (كمتر از 20 ميكروگرم در دسي ليتر) در حدود 27% دانش آموزان تهراني، 25% دانش آموزان اصفهاني گزارش شد (16).
در مطالعه ديگري كه در سال 1375 در استانهاي كرمان، چهارمحال و بختياري، كهگيلويه و بويراحمد، هرمزگان، بوشهر، همدان، يزد، آذربايجان غربي، مازندران و سمنان بر روي كودكان 7 ساله انجام شده سطح رتينول سرم در 19 درصد افراد مورد بررسي پايين تر از 20 ميكروگرم در دسي ليتر گـــزارش شد (16). در استان كهگيلويه و بويراحمد مطالعه اي كه بر روي 95 نفر فرد 17-7 ساله انجام شد نشان داد كه در 23 درصد پسران سطح رتينول سرم پايين تر از 20 ميكروگرم در دسي ليتر بود (16).

در مطالعه اي كه در سال 1379 بر روي كودكان دبستاني منطقه 7 آموزش و پرورش تهران انجام شد 6/5 درصد از كودكان مورد مطالعه سطح رتينول سرم پايين تر از 20 ميكروگرم در دسي ليتر داشتند (17).
كمبـــود ويتامين A با عوارض متعددي از جمله عوارض چشمي مانند خشكي غشاء ملتحمه، لكه بيتو، خشكي و زخم قرنيه و كوري، افزايش خطر ابتلا به انواع عفونتها، اختلال در رشد و اختلال در سيستم خونسازي همراه است.
از علل عمده بروز كمبود ويتامين A، دريافت ناكافي از رژيم غذايي، قابليت جذب كم ويتامين A، افزايش نياز بعلت رشد، تغذيه تكميلي نامناسب، ابتلا مكرر به بيماريهاي عفوني و انگلي را مي توان نام برد.

د) روي
تحقيقات در اواخر دهه 1950 و اوايل دهه 1960 نشان داد كه تعويق رشد، ضايعات پوستي، نارسائي بلوغ جنسي در نوجوانان پسر ايراني و مصري مربوط به كمبود روي است (18). علت كمبود روي در اين جوامع را به دريافت بالاي نانهاي حاوي فيتات كه مانع از جذب روي مي شود ارتباط داده اند. مهمترين منابع روي با قابليت جذب بالا در گوشت حيوانات بخصوص گوشت قرمز است كه معمولا" دريافت اين نوع ماده غذايي در بين كودكان پيش دبستاني پايين است. علت اين امر را عدم علاقه يا وضعيت نامناسب اقتصادي دانسته اند.
- در مطالعه اي كه در سال 1370 بر روي كودكان 60-24 ماهه روستاهاي كرمان انجام شده 5/15 درصد كودكان مورد مطالعه از نظر وضع روي پلاسما مبتلا به كمبود روي بودند (19).
- در مطالعه اي كه در سال 1376 بر روي نوجوانان تهراني انجام شد، 1/22 درصد از افراد مورد مطالعه مبتلا به كمبود روي بودند، همچنين 50 درصد از افراد مورد مطالعه كمتر از 50 درصد مقدار مورد نياز روي دريافت كرده بودند (20).
- بررسي وضعيت روي در كودكان كوتاه قد ضروري به نظر مي رسد.
مجموعه اطلاعات موجود حاكي از آن است كه كمبود روي در مناطق مختلف كشور وجود دارد. بررسي ملي وضعيت كمبود ريزمغذيهاي آهن، روي، ويتامين A و D نشان داده است كه در حدود 20 درصد كودكان 23-15 ماهه و در حدود 30% كودكان 6 ساله و 44% زنان باردار در كشور دچار كمبود روي هستد (7). نتايج اين بررسي حاكي از آن است كه كمبود روي در كشور به عنوان يك مشكل عمده مطرح است و برنامه هاي مداخله اي از جلمه غني سازي مواد غذايي با روي براي كاهش شيوع مشكل بايد طراحي و به مورد اجرا گذاشته شود.

بيماريهاي مزمن مرتبط با تغذيه
چاقي:
بدنبال صنعتي شدن و زندگي ماشيني در بسياري از جوامع پيشرفته، بتدريج اضافه وزن و چاقي از مشكلات اصلي بهداشتي – درماني كشورها قلمداد مي شود. اين افراد در معرض خطر ابتلا به پرفشاري خون، ديابت نوع 2، بيماريهاي عروق قلب، سكته مغزي، بيماري كيسه صفرا، استئوارتريت، اختلال هاي تنفسي و برخي انواع سرطانها هستند.
بررسي ملي در سال 78 ميزان شيوع اضافه وزن و چاقي را بر اساس BMI (شاخص توده بدني). در جمعيت 15 تا 39 سال زن در حدود 35% و در مردان در حدود 25% نشان داده است. در جمعيت 40 تا 69 ساله شيوع اضافه وزن و چاقي در مردان در حدود 35% و در زنان در حدود 55% نشان داده است (14).
در مطالعه قند و ليپيد تهران (منطقه 13) شيوع افزايش وزن و چاقي در 70% زنان و 60% مردان، گزارش شد. تقريبا" دو سوم مردان و چهار پنجم زنان بالاتر از 45 سال دچار اضافه وزن و چاقي هستند (21).
مطالعه هاي اخير در كشور ما نشان داده اند كه افزايش وزن و چاقي در جوامع شهري و روستايي ايران از شيوع بالايي برخوردار است. در افراد 30 سال به بالا در نواحي شهرنشيني اين عارضه تا 82% و در روستائيان تهران تا 72% و در روستاهاي دور افتاده كه هنوز عوامل شهرنشيني نفوذ زيادي ندارند تا 44% افراد اضافه وزن دارند و يا مبتلا به چاقي هستند (22)

بيماريهاي قلب و عروق:
براساس تحقيق سازمان ملل متوسط طول عمر در سال 2000، در اغلب كشورهاي در حال توسعه به حداقل 60 سال مي رسد كه مسن تر شدن جمعيت يكي از عوامل افزايش شيوع بيماريهاي قلبي – عروقي است.
بيماريهاي قلبي – عروقي يكي از علل عمده (40%) مرگ و مير در ايران مي باشد و يك چهارم تمام مرگها به علت بيماريهاي عروق كرونر است. تحقيقات متعدد نشان مي دهد كه نحوه تغذيه در ارتباط مستقيم با اين بيماري است. آمارهاي موجود نشان مي دهد از افرادي كه دچار سكته قلبي مي شوند و جان سالم بدر مي برند. دو سوم بهبودي كامل پيدا نمي كنند. در كشورهاي صنعتي علت 50% تمام مرگها در زير 65 سالگي به علت بيماريهاي عروق كرونر است. علت مرگ و مير 37% مردان و 29% زنان زير 55 سال از بيماريهاي عروق كرونر است. در آسيا مرگ با علل قلبي 5/1 برابر بيشتر از علل عفوني است (22).
در سال 1342 تا 1369 در كشور، ميزان مرگ و مير ناشي از بيماريهاي قلبي – عروقي (بر اساس گواهي فوت) 20 درصد افزايش داشته است (22).
طرح قلب سالم (1376) افراد 35 تا 65 ساله شهر تهران را از نظر شيوع عوامل خطر مورد بررسي قرار داده اســـت. بـــر اساس نتايج اين طرح، كلسترول بالا (mg/dl200 يا بالاتر) در 62%، تري گليسيريد بالا (mg/dl200 يا بالاتر) در 32% افراد ديده مي شود. علاوه بر اين، متوسط سطح كلسترول تام در اين مطالعه mg/dl215 گزارش شده است كه مي تواند نشانگر افزايش قابل توجه سطح كلسترول نسبت به يافته هاي سال 1369 در گروه سني مشابه باشد (22).

در مرحله اول مطالعه قند و ليپيد تهران (18) كه در سال 1377 تا 1379 بر روي 15005 نفر از ساكنان 30 تا 69 ساله منطقه 13 تهران انجام شد، شيوع پرفشاري خون در يك پنجم افراد بالاي 20 سال و شيوع آنژين صدري در 7/12% زنان و 2/9% مردان گزارش شد. همچنين 55% بزرگسالان 20 سال به بالا كلسترول بالاتر از حد مطلوب داشتند.
به غير از سرطان ريه كه با ترك سيگار قابل پيشگيري است، بيماريهاي قلبي – عروقي قابل پيشگيري ترين بيماري غير قابل انتقال (مزمن) انسان به شمار مي روند.
بررسي ملي سلامت و بيماري در سال 1378 نيز نشان داده است كه 5/28 درصد مردان 39-15 ساله و 51 درصد مردان 69-40 ساله شهري از كلسترول بال (بالاي 200 ميلي گرم) برخوردارند. اين ارقام در روستا به ترتيب 32 و 50 درصد است. در زنان 39-15 ساله شهري، 31 درصد و در زنان 69-40 ساله شهر 57 درصد كلسترول بالا وجود دارد. اين ارقام در روستا براي زنان به ترتيب 37 و 53 درصد مي باشد (14).
ديابت:
شايع ترين بيماري ناشي از اختلالات متابوليسم و پنجمين علت مرگ در جوامع غربي، ديابت است. بر اساس مطالعات اپيدميولوژي در 75 جامعه از 32 كشور عضو سازمان ملل متحد كه در سال 1998 منتشر گرديد. جمعيت بالغ جهان (بالاي 20 سال) از سال 1995 تا 2025 به ميزان 64% افزايش مي يابد و شيوع ديابت هم از 4% در سال 1995 به 4/5% در سال 2025 خواهد رسيد و كل تعداد افراد مبتلا به ديابت 123% افزايش خواهد يافت. بدين معني كه از 135 ميليون نفر در سال 1995 به 300 ميليون نفر در سال 2025 خواهد رسيد. در اين افزايش سهم كشورهاي در حال توسعه بيشتر خواهد بود. بطوري كه كشورهاي پيشرفته شاهد 42% افزايش در تعداد افراد مبتلا به ديابت خواهند بود. در حالي كه كشورهاي در حال توسعه با 170% افزايش تعداد افراد ديابتي از 84 ميليون به 228 ميليون نفر خواهد رسيد. بنابراين در سال 2025 بيش از 75% كل جمعيت ديابتي ها در كشورهاي در حال توسعه قرار مي گيرند (در مقايسه با 62% در سال 1995) (22).
مطالعه اي روي 28000 تهراني بالاي 30 سال در سال 1374، شيوع ديابت و IGT را 5/15 درصد نشان داد.
مرحله اول مطالعه قند و ليپيد تهران در سالهاي 1377 تا 1379 در 15005 نفر از ساكنان 30 تا 69 ساله منطقه 13 تهران انجام شد. در اين مطالعه شيوع ديابت و اختلال تحمل گلوكز (IGT) در 23% افراد نشان داده است (21).

در افراد بالاي 30 سال شيوع ديابت و IGT در شهر 25/15 تا 27 درصد و در روستاها 4 درصد است. لذا در افراد بالاي 30 سال ازهر 5 نفر يك نفر دچار اختلالات متابوليسم كربوهيدراتهاست (23).
بررسي ملي سلامت و بيماري در سال 1378 شيوع بيماري ديابت را در كل كشور 3/2% نشان مي دهد. با توجه به مجموعه اطلاعات در ايران، آمار دقيقي از مبتلايان به ديابت وجود ندارد ولي برآورد مي شود در حدود 2 ميليون نفر ديابتي در ايران وجود داشته باشد و در عين حال، در حدود 12 درصد مردم كشور دچار ديابت نهفته هستند كه بيماري آنها در مقطعي از زندگي بروز خواهد كرد.
سرطان:
بيماري سرطان مجموعه اي پيچيده از بيماريهاست و سرطانزايي تبديل يك سلول طبيعي به يك سلول سرطاني – فرآيندي پيچيده و چند مرحله اي است كه ناشي از تظاهر و تجلي غير طبيعي ژن مي باشد.
پيش بيني مي شود كه ميزان بروز سرطان تقريبا" در تمام نقاط جهان افزايش خواهد يافت و علت آن بيشتر مربوط به افزايش اميد زندگي و دگرگوني هاي شيوه زندگي و تغييرات محيط زيست است. بطوري كه شواهد نشان مي دهد 52% از موارد بروز سرطان مربوط به كشورهاي در حال توسعه بوده و در سال 1996 طبق گزارش آژانس بين المللي تحقيق سرطان بيش از 10 ميليون مورد جديد و 7 ميليون مرگ در اثر سرطان به وقوع پيوست و پيش بيني مي شود اين رقم در سال 2015 ميلادي به 15 ميليون مورد جديد و 9 ميليون مرگ برسد.

در حال حاضر سرطان ها يكي از مسايل مهم و اصلي بهداشت و درمان در ايران و در تمام دنــيا مي بـــاشند. در كشور ما اهميت اين بيماري در حال افزايش است و به عنوان سومين علت مرگ و مير و دومين گروه بزرگ از بيماريهاي مزمن و غير قابل انتقال به شمار مي آيد. مطالعه ها و مشاهده هاي متعدد نشان داده اند كه سرطان هاي پوست، سيستم لنفاوي، قسمت فوقاني دستگاه گوارش و سرطان پستان در زنان، در كشور ما شايع و ميزان بروز موارد جديد اين نوع بيماريها روبه افزايش است (21). گسترش سريع مصرف سيگار در بين نوجوانان و جوانان و ساير اقشار، تغيير عادات غذايي و شيوه زندگي، آلودگي هاي زيست محيطي و شرايط نامساعد در محيط هاي زيست انساني، رواج ابتلا به بعضي از بيماريهاي مسري مانند هپاتيت هاي ويروسي C, B در زمره ساير دلايل كلان منتهي به افزايش سرطان در جامعه ما محسوب مي شوند (22).
شـــواهدي موجود است كه رژيم غذايي را با انواع متعددي از سرطانهاي انساني در ارتباط مي داند.

در ايران با وجود عدم دسترسي فعلي به آمار جامع، بر اساس مطالعات انجام شده تا زمان حاضر تفاوتهاي بارزي در نحوه بروز سرطان و ميزان آن در مناطق مختلف جغرافيايي كشور مشاهده شده است. اين تفاوتها در مورد سرطان هاي قسمت فوقاني دستگاه گوارش و به ويژه سرطان مري در مطالعه هاي قبلي بيشتر مورد تاكيد قرار گرفته است. نشان داده شده است كه سرطان مري نه تنها در حاشيه درياي خزر بلكه در نيمه شمالي ايران فراوان است. در همين مطالعه بر فراواني موارد سرطان معده نيز در نيمه شمالي كشور تاكيد گرديد. به طور كلي وفور سرطان در مناطق شمالي و شمال غربي كشور بالاتر از مناطق جنوبي و جنوب شرقي است. در مناطق مركزي كشور نيز بروز موارد جديد بيماري سرطان نسبت به مناطق شمالي و غربي كمتر است. دلايل اصلي تفاوت در ميزان بروز انواع سرطان در كشور ما نيز هنوز به خوبي روشن نشده و مانند اصل موضوع در پرده ابهام باقي است. در بررسي اين دلايل مي بايد به دو گروه عمده از علل منتهي به سرطان در كشورمان توجه كافي معطوف و در زمينه هاي ذيل مطالعه هايي صورت پذيرد .
الف) ميزان اهميت و علل توارثي سرطان در ايران
ب) ميزان اهميت و علل محيطي سرطان در ايران

روش كار (طرحها و برنامه هاي در دست اجرا):

1- اجراي پايلوت پروژه تغذيه سيبك: اين طرح از سال 1373 تا 1374 در روستاي سيبك در شهرستان بروجن از استان چهار محال و بختياري به منظور كاهش سوء تغذيه كودكان زير 5 سال در يك منطقه روستايي و در قالب طرح سلامت براي همه تا سال 2000 به اجرا درآمد. مداخلات تغذيه اي شامل آموزش مادران به روش عملي در زمينه تغذيه كودك، تقويت پايش رشد، ترويج باغچه هاي خانگي سبزيجات، بهسازي محيط، سالم سازي آب آشاميدني و درمان كودكان دچار آلودگي هاي انگلي به اجرا در آمد. اندازه گيري قد و وزن كودكان قبل و پس از اجراي مداخله نشان داده است كه شيوع سوء تغذيه (بر اساس وزن براي قد) از 5/6% به 8/1% كاهش يافت (24).
2- اجراي طرح مداخله اي كاهش سوء تغذيه كودكان در مناطق روستايي سه استان ايلام، بوشهر و كرمان طي سالهاي 1375 تا 1378 با محوريت استاندار و همكاري جهاد كشاورزي، آموزش و پرورش، نهضت سواد آموزي، بهزيستي، كميته امداد امام و ساير بخش هاي ذيربط. در اين طرح مجموعه اي از اقدامات تحت عنوان مشكات سلامت شامل بهسازي محيط، تغذيه با شير مادر، استفاده از كارت رشد، آموزش تغذيه تكميلي، تنظيم خانواده، آموزش تنوع و تعادل در برنامه غذايي و مصرف سبزي، ميوه و لبنيات و ترويج باغچه هاي سبزيكاري در منازل به مورد اجرا گذاشته شد. سه سال پس از اجراي مداخله، مقايسه شيوع سوء تغذيه در كودكان زير 3 سال قبل و پس از اجراي مداخله نشان داد كه ميزان كم وزني و كوتاه قدي تغذيه اي متوسط و شديد تا حدود 50% كاهش يافته است (25).
3- با اجراي بررسي كشوري تعيين شيوع سوء تغذيه در كودكان زير 5 سال (بررسي ANIS) در سال 1377، براي اولين بار اطلاعات پايه از شيوع سوء تغذيه به تفكيك استانهاي مختلف كشور بدست آمد. در اين بررسي با روش نمونه گيري خوشه اي در هر استان 600 كودك در 50 خوشه شهري و 600 كودك در 50 خوشه روستايي مورد مطالعه قرار گرفتند (3).

بر اساس نتايج اين بررسي و بدست آمدن الگوي مداخله بين بخشي، طرح مشاركتي كاهش سوء تغذيه كودكان در حال حاضر در حداقل يك شهرستان از 32 دانشگاه علوم پزشكي با محوريت استاندار در دست اجراست.

4- طرح حمايتي كودكان مبتلا به سوء تغذيه در خانوارهاي نيازمند با مشاركت كميته امداد امام در 12 شهرستان از 12 استان كشور به مورد اجرا گذاشته شده است. در اين طرح، كودكاني كه بدليل فقر دچار سوء تغذيه شده اند از طريق مركز بهداشت استان به كميته امداد امام معرفي مي شوند و تحت پوشش برنامه كمك غذايي و درماني بطور رايگان قرار مي گيرند.
5- آموزش پزشكان عمومي، متخصصين كودكان و هيئت علمي دانشگاهها در زمينه تغذيه ورشد كودكان زير 5 سال با برگزاري كارگاههاي كشوري و تربيت Master Trainers 5 دوره كارگاه كشوري برگزار شده و مقدمات و اعتبار مورد نياز كارگاههاي استاني در قالب پروژه مشترك تغذيه با بانك جهاني تامين شده است.
6- اجراي بررسي ملي تعيين وضعيت كمبود ريزمغذيهاي آهن، روي، ويتامين A و D در گروههاي سني 23-15 ماهه، كودكان 6 ساله، دختران و پسران 20-14 ساله، زنان باردار، زنان و مردان 60-40 ساله به تفكيك 11 اقليم كشور در سال 1381 با تهيه نمونه خون از حدود 34000 نفر در سطح كشور انجام شد. بر اساس گزارش اين بررسي كه بزودي منتشر مي شود مداخلات مناسب براي پيشگيري و كنترل كمبود ريزمغذيها بايد طراحي و به مورد اجرا گذاشته شود (7).
7- اجراي طرح آهن ياري هفتگي دختران دانش آموز دبيرستاني:
با توجه به شيوع بالاي كمبود آهن و كم خوني در دختران سنين بلوغ و توصيه سازمان جهاني بهداشت در مورد آهن ياري هفتگي و اثربخشي بودن آن بر ذخاير آهن بدن (29)، در سال 1380 دفتر بهبود تغذيه جامعه طرح آهن ياري هفتگي را در دختران دانش آموز دبيرستاني در منطقه ساوجبلاغ در استان تهران به مورد اجرا گذاشت. در اين طرح، آهن ياري هفتگي به ميزان يك قرص سولفات فرو يكبار در هفته به مدت 16 و 20 هفته در مدارس اجرا شد و با نظارت مسئولين مدرسه دانش آموزان دختر يك قرص آهن در هفته مصرف كردند. اندازه گيري شاخص هاي آهن خون قبل و بعد از اجراي بررسي نشان داد كه ميزان شيوع كمبود آهن از حدود 57% به6/5 درصد در دختران مورد مطالعه كاهش يافت (26). بر اساس نتايج اين بررسي و اثربخشي بودن آهن ياري هفتگي به مدت 16 هفته، اين طرح در حداقل يك شهرستان از دانشگاههاي علوم پزشكي كشور و با همكاري مركز امور مشاركت زنان و وزارت آموزش و پرورش در دست اجراست. طي اجراي اين طرح علاوه بر آهن ياري در مدرسه، برنامه آموزش تغذيه با استفاده از كتاب تغذيه در سنين مدرسه كه توسط دفتر بهبود تغذيه جامعه تهيه و چاپ شده است به مورد اجرا گذاشته شده است. دستورالعمل اجرايي اين طرح و كتب آموزشي مرتبط به كليه مراكز بهداشت استانها ارسال شده است.
8- آهن ياري زنان باردار از پايان ماه چهارم بارداري تا سه ماه پس از زايمان به ميزان روزانه يك قـــرص ســـولفات فرو (حاوي 60-50 ميلي گرم آهن المنتال) و كودكان از پايان ماه ششم (180 روزه گي) و يا همزمان با شروع تغذيه تكميلي تا 24 ماهگي به ميزان روزانه 15 قطره سولفات فرو در شبكه هاي بهداشتي درماني كشور اجرا مي شود. عليرغم اجراي اين برنامه از حداقل 15 سال پيش، هنوز كم خوني فقر آهن دركودكان زير 2 سال و زنان باردار از مشكلات شايع بشمار مي رود و يكي از دلايل آن عدم مصرف مكمل ها بدليل ضعف آموزش ها، عوارض جانبي ناشي از مصرف مكمل، عدم تامين و توزيع بموقع مي باشد. براي ساير گروههاي سني، برنامه جامع آهن ياري تدوين و به كليه دانشگاههاي علوم پزشكي كشور ارسال شده است (27).

9- طرح ساخت مكملهاي جديد (Sprinkle) كه قابليت پذيرش بهتري دارد بشكل بسته هاي پودري براي مصرف روزانه كودكان توسط دفتر بهبود تغذيه جامعه در دست اجرا است.
10- طرح غني سازي آرد با آهن و اسيد فوليك، غني سازي بيسكويت و كلوچه با آهن و ويتامين A براي تغذيه رايگان مدارس، غني سازي ماكاروني با آهن و ويتامين هاي گروه B از راهكارهاي عمده ديگر براي مقابله با كمبود آهن و ساير ريزمغذيها است كه بصورت پايلوت به مورد اجرا گذاشته شده است.
11- طرح غني سازي شير با ويتامين D بعنوان يك راهكار اساسي براي پيشگيري و كنترل كمبود ويتامين D بصورت پايلوت، طراحي و به مورد اجرا گذاشته شده است. براساس نتايج اين مطالعه، مقدار ويتامين D مورد نياز براي افزودن به شير، مكانيسم اجرايي و روش هاي كنترل كيفيت شير غني شده بدست آمده است و بر اين اساس مي توان برنامه غني سازي شير با ويتامين D را در كشور به اجرا گذاشت.
12- طرح غني سازي روغن خوراكي با ويتامين A بصورت پايلوت در استان سيستان و بلوچستان كه از شيوع بالاي كمبود ويتامين A برخوردار است طراحي و در دست اجراست. افزودن ويتامين A به روغن مصرفي خانوارها در بسياري از كشورهاي جهان بعنوان يك اقدام عمده براي كاهش كمبود ويتامين A به اجرا گذاشته شده است.
13- پايش يد ادرار دانش آموزان 10-8 ساله ساليانه يكبار در كليه دانشگاههاي علوم پزشكي كشور به منظور حصول اطمينان از كفايت دريافت يد در منطقه به مورد اجرا گذاشته شده است. در اين طرح، هر سال از هر دانشگاه 240 نمونه ادرار جمع آوري و براي اندازه گيري ميزان يد در ادرار به 20 آزمايشگاه منتخب در سطح كشور ارسال مي گردد (28).
14- ارزيابي نمك هاي مصرفي در سطح توليد، توزيع و مصرف (مراكز عمومي و خانوارها) به منظور كنترل ميزان يد در نمكهاي خوراكي و همچنين كنترل كيفيت نمك بر اساس دستورالعمل در كليه دانشگاههاي علوم پزشكي كشور اجرا مي شود (25).
15- آموزش و بازآموزي كاركنان (كارشناسان تغذيه، بهداشت محيط، اداره نظارت بر مواد غذايي، آزمايشگاه مواد غذايي استان) در زمينه پايش و ارزيابي اختلالات ناشي از كمبود يد از طريق آموزش و تربيت Master Trainers در سطح ملي در سال 1381 اجرا شده و دانشگاههاي علوم پزشكي كشور اين دوره ها را در سطح استان و شهرستان بايد به مورد اجرا گذارند.
16- مكمل ياري ويتامين A و D براي كودكان زير 2 سال از روز پانزدهم پس از تولد تا 24 ماهگي به ميزان روزانه 1500 واحـــد بيـن الـملــلي ويتامين A و 400 واحد بين المللي ويتامين D از طريق شبكه هاي بهداشتي درماني كشور انجام مي شود. مطالعه ANIS نشان داده است كه فقط 35% كودكان در سطح كشور قطره A+D يا مولتي ويتامين را بطور مرتب خورده اند، از اين رو، تاكيد بر آموزش كاركنان بهداشتي درماني و مادران در زمينه اهميت مصرف قطره A+D يا مولتي ويتامين يكي از اقدامات اساسي است كه در سطح دانشگاه بايد به آن توجه خاص بشود.

17- آموزش همگاني تغذيه با اجراي برنامه هاي بسيج آموزش همگاني به منظور اصلاح الگوي مصرف غذا، كاهش مصرف مواد قندي، چربي و نمك با همكاري دانشگاههاي علوم پزشكي كشور، رسانه هاي گروهي و راديو و تلويزيون استان يكي از اقدامات اساسي است كه با تدوين برنامه مدون و زمان بندي همه ساله بايد به مورد اجرا گذاشته شود.