بخشی از مقاله
خلاصه:
کشاورزی بنیان اقتصادی بسیاری از کشورهای جهان را تشکیل می دهد. در سالهای اخیر پژوهش درباره استفاده از ضایعات و پسماندهای محصولات کشاورزی، فرآوری آنها و کاربرد آنها در تغذیه طیور به طور قابل توجهی افزایش یافته است.در مقاله حاضر به نقش پس ماندهای گیاهی در تهیه غذای طیور وهمچنین اهمیت آن در توسعه پایدار کشاورزی مورد بحث قرار خواهد گرفت. به کارگیری این پسماندها می تواند مشکلات ناشی از آلایندگی آنها رادر محیط زیست کاهش دهد.یکی از اهداف توسعه پایدار کشاورزی، محیط زیست و منابع پایه کشور می باشد. استفاده از پسماندها باعث استفاده بهینه محصولات کشاورزی بدون افزایش سطح زیر کشت محصولات می گردد که این امر فشار کمتر به محیط زیست را در پی خواهد داشت. از طرفی یکی دیگر از معیارهای توسعه پایدار کشاورزی، امنیت غذایی، مقابله با فقر و تامین نیازهای غذایی بیشتر حاضر و آینده می باشد. با استفاده از پس ماندهای کشاورزی به عنوان یک منبع جایگزین در تهیه غذای طیور می توان در میزان استفاده از اقلام خوراکی پایه مانند ذرت، گندم و سویا کاهش به وجود آورد. زیرا این مواد توسط انسان مصرف می گردند و با کاهش رقابت انسان ها و طیور بر سر غذا به کاهش فقر و گرسنگی کمک خواهد شد. به علاوه استفاده از پس ماندها می تواند صنعت و بازار جدیدی را ایجاد نماید که باعث ایجاد شغل و درآمد برای کسانی گردد که در فرایند تولید محصولات کشاورزی فعالیت دارند.
کلمات کلیدی: کشاورزی ، صنعت طیور، توسعه پایدار
مقدمه
کشاورزی پایدار سیستمی است که حین مدیریت پیچیده و استفاده از منابع برای تامین نیازهای بشر، باعث حفظ کیفیت محیط زیست و منابع پایه نیز گردد.برخی از معیارهای توسعه پایدار کشاورزی عبارت است از:
-تامین نیازهای غذایی انسانی نسل حاضر و آینده از نظر کمی و کیفی
-حفظ و ارتقای ظرفیت تولیدی منابع طبیعی پایه و منابع تجدید نشونده بدون ایجاد اختلال در عملکرد چرخه های انسانی بوم شناختی و تعادل طبیعی
-ایجاد مشاغل دائمی، درآمد کافی و شرایط مناسب زندگی و کار برای کسانی که در فرآیند تولیدات کشاورزی اشتغال دارند.
-کاهش آسیب پذیری بخش کشاورزی نسبت به عوامل طبیعی، اقتصادی، اجتماعی و دیگر تهدیدها و تقویت خوداتکایی این مبحث
از نظر سازمان خواروبار و کشاورزی ملل متحد - فائو - ، توسعه پایدار کشاورزی، الگویی از توسعه است که زمین، آب و منابع ژنتیکی گیاهی و جانوری را حفظ کنند، از لحاظ زیست محیطی بدون تخریب، از نظر فنی مناسب و به جا واز نظر اقتصادی معقول و معتبر و از نظر اجتماعی مقبول باشد. کمیته توسعه پایدار سازمان ملل، شاخص های توسعه پایدار را به گروههای اجتماعی، اقتصادی و حفاظت از محیط زیست تقسیم بندی کرده است.کشاورزی بنیان اقتصادی بسیاری از کشورهای جهان را تشکیل می دهد. در ایران نیز سهم عمده ای از نیروی کار انسانی در بخش کشاورزی مشغول به فعالیت بوده و درصد زیادی از تولید ناخالص داخل را رقم می زنند.
از سوی دیگر سهم سرمایه گذاری انجام شده در بخش کشاورزی در کشور بسیار زیاد می باشد. با این وجود میزان تولید ضایعات و پسماندهای محصولات کشاورزی - چه در مرحله تولید و چه در مرحله مصرف محصولات - در کشور بسیار بالا بوده که این امر چالش هایی را در زمینه آلایندگی این محصولات ایجاد کرده است.در اقتصادهای توسعه یافته، بسیاری از موادخوراکی جدید به عنوان بخشی از جیره غذایی دام و طیور در نظر گرفته شده است.در سالهای اخیر پژوهش درباره ی استفاده از ضایعات و پسماندهای محصولات کشاورزی، فراوری آنها و کاربرد آنها در تهیه غذای طیور به طور شایان توجهی افزایش یافته است.در خصوص استفاده از پسماندها و توسعه پایدار کشاورزی چند نکته قابل بحث می باشد:
الف - کاهش آلایندگی ضایعات و پسماندها: با توجه به شرایط مناسب کشت و برداشت محصولات کشاورزی در کشور، میزان ضایعات و پسماندهای این محصولات نیز بسیار بالا می باشد. از طرف دیگر بسیاری از صنایع تبدیلی و کارخانجات موجود در کشور پس از فراوری محصولات کشاورزی، پسماندها و ضایعاتی را تولید می کنند. بهره برداری و فراوری مناسب این پسماندها در زمینه تولید خوراک طیور می تواند مشکلات ناشی از آلایندگی آنها را در محیط زیست کاهش می دهد.
ب - کاهش فشار کمتر به محیط زیست و کمک به فقط منابع پایه کشور: در حال حاضر رشد روز افزون صنعت طیور کشور، موجب نیاز بشر به مواد غذایی از جمله غلات جهت تامین جیره غذایی طیور گردیده است. این عوامل موجب گسترش تولیدات کشاورزی و تاثیر سوء به خاک و منابع پایه شده است. استفاده از کود و سموم دفع آفات علاوه بر آلوده سازی خاک و منابع آبهای سطحی و زیرزمینی، باعث فرسایش ژنتیکی و انقراض گونه های جانوری و گیاهی نیز می گردد. این فرایندها، تعادل های زیست محیطی و بومی را به تدریج بر هم می زنند و پیامدهای خطرناکی را در پی خواهد داشت. استفاده از پسماندهای کشاورزی باعث استفاده بهینه از محصولات کشاورزی بدون افزایش سطح زیرکشت محصولات می گردد که این امر فشار کمتر به محیط زیست را در پی خواهد داشت.
ج - امنیت غذایی و مقابله با فقر: امروزه رشد روزافزون جمعیت انسانی، موجب نیاز بشر به مواد غذایی گردیده است. یکی از معیارهای توسعه پایدار کشاورزی، ایجاد امنیت غذایی، مقابله با فقر و تامین نیازهای غذایی بشر می باشد. در اقتصادهای در حال توسعه، بخش عظیمی از جمعیت های انسانی از سوء تغذیه رنج می برند. از طرف دیگر در بخش صنعت طیور،به منظور تامین غذای مورد نیاز پرنده از اقلام پایه ای مانند ذرت، گندم، سویا و ....استفاده می گردد که این مواد غذایی توسط انسان نیز مصرف می گردند. استفاده از پسماندها، پس از فراوری به عنوان یک خوراک طیور مناسب، می تواند جایگزین بخشی از اقلام پایه جیره گردد و با کاهش رقابت بین انسان ها و طیور بر سر غذا، به کاهش گرسنگی و مقابله با فقر کمک خواهد کرد.
د - ایجاد مشاغل دائمی و درآمد کافی: یکی از معیارهای توسعه پایدار کشاورزی، ایجاد شغل و درآمد برای اشخاص می باشد. استفاده از پسماندهای کشاورزی، ایجاد کارگاه ها و کارخانه های فراوری و همچنین فروش آنها می توانند صنعت و بازار جدیدی را ایجاد نماید که علاوه بر ایجاد شغل و درآمد کافی می تواند باعث بهبود شرایط زندگی برای کسانی گردد که در زمینه محصولات کشاورزی اشتغال دارند.
پسماندهای میوه و سبزیجات
پسماندهای میوه و سبزیجات پس از فراوری این محصولات حاصل می شوند.
پسماندهای گوجه فرنگی:
گوجه فرنگی به میوه تیره تاجریزی تعلق دارد. دور ریزی پسماندهای گوجه فرنگی در کارخانجات فراوری، هنوز در بسیاری از کشورها مشکل بزرگی به شمار می رود. پسماندهای گوجه فرنگی شامل بذر گوجه فرنگی و پوست می باشند. این محصولات شامل: پروتئین - 15-20 درصد - ، چربی - 17-25 درصد - ، فیبر - 13-22 درصد - ، اسیدهای آمینه - سیستئین، ترپیتوفان، آرژینین، لیزین، هیستیدین - و همچنین رنگدانه - کاروتنوئید - ، ویتامین، کلسیم، فسفر می باشند.تفاله گوجه فرنگی را می توان به میزان 11/6 درصد بدون هیچ آثار جانبی مضر و با خوشخوراکی قابل قبول در جیره جوجه های گوشتی 2 تا 6 هفته اضافه نمود. تحقیقات نشان داده که اضافه وزن 33 گرم را نسبت به جوجه های شاهد نشان داد.در مرغان تخمگذار نیز تأثیر پسماندهای گوجه فرنگی بر روی تولید تخم مرغ، وزن تخم مرغ و رنگ زرده مورد ارزیابی قرار گرفت. این تحقیقات نشان دادند که جایگزین کردن بخشی از جیره با پسمانده گوجه فرنگی از نظر تولید تخم مرغ، مصرف خوراک، جوجه درآوری و رنگ زرده تخم مرغ سبب بهبود بازدهی می گردد.
تفاله مرکبات:
میوه های مرکبات به تیره سداب تعلق دارند. فراورده های جانبی مرکبات بسیار زیاد می باشند. پسمانده های تولید شده فراوری مرکبات نیز بسیار زیاد می باشند. اغلب این پسمانده ها را طی فرایند کنسروسازی، آب گیری و.... ایجاد می گردند که شامل تفاله مرکبات، ملاس و.... می باشند. تفاله مرکبات اصولأ به عنوان یک منبع کربوهیدرات مورد استفاده قرار می گیرد. به علاوه دارای پروتئین - - %5-6، انرژی قابل سوخت و ساز - 4000-6000 j/ kg - ، چربی - 3-5 % - ، فیبر خام - - %10-15، کلسیم، فسفر و اسیدهای آمینه ضروری می باشند. برخی تحقیقات نشان داده اند که مصرف تفاله مرکبات
