بخشی از مقاله
مقدمه
حسینی (1374) در منطقه سیردان طارم سفلی بر روي زونهاي آلتراسیون تحقیقی انجام داده است و با اندازهگیري ایزوتوپهاي پایدار گوگرد، اکسیژن و دتریم، آلونیتهاي منطقه را از منشاء هیدروترمال و از تیپ اسید سولفات میداند. پیروان (1381) با بررسی کانیشناسی و ژئوشیمیایی سنگهاي دگرسانی گستره طارم، فرآیند حاکم بر آلتراسیون منطقه را از نوع اپیترمال و با زونینگ مشخص پروپیلیتی، آرژیلی، آلونیتی و سیلیسی دانسته است. دگرسانی پروپیلیتی در قاعده زون آلتراسیون به وسیله گسترش کانیهاي کلسیم و منیزیم دار در سنگهاي آذرین ایجاد شده است. کانیهاي ضروري این دگرسانی، کلریت، اپیدوت و کلسیت میباشد. ضمنًا این دگرسانی با مجموعه کانیشناسی اپیدوت، کلسیت، سریسیت و کلریت 1966)، (Greasy، اپیدوت، کلریت، آلبیت، سپتاکلریت و کلسیت 1967)، Meyer & (Hemley، اپیدوت و کلریت 1970)، (Lowell & Guilbert و اپیدوت، کلریت، کلسیت، آلبیت(1970، (Rose شناسایی شده است.
دگرسانی پروپیلیتی به وسیله کلریتی شدن بیوتیت، آلبیتی شدن پلاژیوکلاز و تشکیل اپیدوت مشخص میگردد 1979)، Scott & Lambert به نقل از منبع (8، اپیدوت از جانشینی هورنبلند و کلسیت از دگرسانی پلاژیوکلاز و هورنبلند ایجاد میشود 1984)، Hunstman به نقل از منبع .(8 پتاسیم آزاد شده به وسیله کلریتی شدن بیوتیت به صورت سریسیت ظاهر میگردد. در پارهاي از ذخایر مس پورفیري، چرخش سیال با حرارت کم 330-270) درجه سانتیگراد) و غنی از Ca با منشأء جوي باعث ایجاد
428
مجموعه مقالات نهمین همایش انجمن زمین شناسی ایران، دانشگاه تربیت معلم تهران، 1384
دگرسانی پروپیلیتی میگردد 1997)، Stefanini Norman et.al به نقل از منبع .(8 در این نوع دگرسانی، اکسیدهاي آهن ، سریسیت و کائولن به مقدار جزئی یافت میشوند. کانیهاي فلزي مشاهده شده در دگرسانی پروپیلیتیک عمدتًا منیتیت بوده و به ندرت از نوع پیریت میباشد. سازندههاي اصلی زون آرژیلیک متوسط عبارتند از: دیکیت، کائولینیت، هالویزیت، آلوفان و مونتموریونیت و سازنده فرعی آن سریسیت میباشد. به نظر Cox و همکاران وي (1973)، کانیهاي کائولینیت، کوارتز و پیریت از فراوان ترین کانیهاي زون دگرسانی رسی میباشند.
فلدسپات ها به طور عمده به کانی هاي رسی تبدیل میشوند. بیوتیت به رنگ سبز تا قهوهاي یافت میشود. پلاژیوکلاز به طور کامل دگرسان میشود در صورتی که پتاسیم فلدسپات به مقدار جزئی تبدیل شدگی نشان میدهد. این دگرسانی به واسطه جانشینی پلاژیوکلاز به وسیله کانیهاي رسی، سریسیت و کوارتز مشخص میگردد 1992) ، Frezzatti etal به نقل از منبع (8، که همراه با آبشویی همه کاتیونهاي قلیایی میباشد. اگر در دگرسانی رسی که همراه با آبشویی همه کاتیون هاي قلیایی میباشد، شرایط اسیدي رخ دهد، باعث تشکیل کائولینیت، دیکیت و پیروفیلیت میگردد. چنانجه این فازها همراه با دیاسپور، کوارتز، سیلیس آمورف ، آندالوزیت و یا به طور نادري کرندوم باشد، این مجموعه نشان دهنده دگرسانی رسی پیشرفته((Advanced Argillic Alteration میباشد. گاهی اوقات تحت شرایط بسیار اسیدي و اکتیویته بالاي سولفات، آلونیت تشکیل میشود 1977)، Knight به نقل از منبع .(8 در سنگهاي آتشفشانی که حالت احیاء دارند، وجود آلونیت بیانگر فعالیت بالاي H2S میباشد. به این ترتیب سیالات زاینده آلونیت باعث ایجاد کانیزاییبالاي سولفور در عمق میگردند. از نظر شیمیایی، آلتراسیون آرژیلیک پیشرفته در شرایط اسیدیته نسبتًا بالا (نسبت پایین اکتیویته /H+ کاتیون ) و حضور حجم زیادي از آب در محیط تشکیل میشود 1981)،.(Beane & Titley این دگرسانی هنگامی توسعه مییابد که شرایط محیط، بویژه PH براي تحرك Al چندان مناسب نیست. اگر در طی دگرسانی رسی پیشرفته، فزون بر لیچینگK، Mg ، Ca ، Na ، عنصر Al نیز شسته شود، این دگرسانی به سیلیسی شدن تبدیل میگردد(1981،,.(Beane & Titley با افزایش سریسیت در این مجموعه به تدریج به دگرسانی سریسیتی تبدیل میشود.
Meyer و(1967) Hemley کانیهاي مشخصه دگرسانی رسی پیشرفته را دیکیت و پیروفیلیت میدانند.
بهنظر Beane و (1981 ) Titley علاوه بر کانیهاي دیکیت و پیروفیلیت، در مواردي، آلونیت، دیاسپور، آندالوزیت و کروندم نیز در پاراژنز کانیشناسی این نوع دگرسانی وجود دارد. کانیهاي سولفوري (از نوع هیپوژن ) همراه این نوع دگرسانی، از نظر فراوانی ممکن است بین مقادیر کم تا زیاد تغییر کند ولی در هر حال نسبت کل فلز/ گوگرد درهمه آنها بالا است. براي مثال به جاي کالکوپیریت و تنانتیت، کانیهایی مثل کولیت، دیژنیت، پیریت و انارژیت غالب میباشند. اگر در طی دگرسانی رسی پیشرفته، در شرایط فیزیکوشیمیایی ویژه محیط خصوصًا pH ، آلومینیوم فزون برMg , K ، Ca و Na داراي تحرك شیمیایی گشته و از محیط خارج شود، دگرسانی رسی به دگرسانی سیلیسی ختم میشود(Beane 1981 .(& Titley, بر خلاف تشکیل کوارتز همراه با دگرسانی فیلیک و رسی، سیلیسی شدن نیاز به متاسوماتیزم سیلیس و آبشویی کاتیون ها در حد کافی براي برداشت نه فقط قلیائیها بلکه آلومینیم نیز دارد 1978)،
.(Hollister
429
ردهبندي کانی شناسی و ژئوشیمیایی سنگهاي دگرسانی منطقهي طارم
رده بندي واحدهاي مختلف آلتراسیون بر مبناي ترکیب شیمیایی توسط محققین ارائه شده است. La. (1968 ) Roche بر مبناي میلی کاتیون عناصر فعال Na و K و غیر فعال Al ، سنگهاي دگرسانشده را از سنگهاي سالم و تازه تفکیک نموده است. (1989 ) Cuney بر مبناي میزان میلی کاتیون عناصر فعال
K، Na، Ca و غیر فعال Al نیز طبقه بندي سنگهاي دگرسانشده را ارائه و دو فرآیند متاسوماتیزم پتاسیمی و سدیمی را نیز از هم تفکیک نموده است. (1989 ) Cuney دو عنصر پر تحرك Na و K را در تفکیک واحدهاي دگرسانی مؤئر دانسته و بر اساس میزان تغییرات این دو عنصر چهار نوع دگرسانی رسی ( Argilization )، متاسوماتیزم سدیمی (Na- Metasomatism)، متاسوماتیزم پتاسیمی ( K-(Metasomatism و کوارتززدائی (Dequartzification) را تشخیص و از هم تفکیک نموده است.
مواد و روشها
حدود و موقعیت جغرافیایی
گستره مورد مطالعه در شمال غربی ایران در محدودهاي به مختصات جغرافیایی 48º 20´ تا 49º 30´
طول شرقی و36º تا 37º 30´ عرض شمالی واقع شده و منطقه اي به وسعت بیش از 000،20
کیلومترمربع را در بر میگیرد. ازشمال به سد منجیل و مسیر رودخانه قزل اوزون سفلی، از جنوب به جاده (ابهر - زنجان)، از شرق به کوهین قزوین و از غرب به روستاي پاوهرود در دره قزلاوزن محدود است. به عبارت دیگر منطقه طرح چند ضلعی غیرمنظمی است که گوشههاي آن از تاکستان، کوهین، منجیل، زاجکان، زنجان و ابهر عبور مینماید و شامل ارتفاعات کوههاي طارم شرقی و غربی است. این منطقه در نقشههاي توپوگرافی 1:250000 زنجان و قزوین و به طور عمده در نقشه زمینشناسی
1:250000 زنجان قرار دارد و بخشی از جنوب غرب نقشه زمین شناسی 1:250000 چهارگوش
((قزوین - رشت)) را نیز دربر میگیرد. این منطقه از نظر جغرافیاي سیاسی تابع استان زنجان و قزوین میباشد.منطقه مورد مطالعه از نظر آب و هوایی جزء مناطق نیمه خشک تا خشک محسوب میگردد که داراي تابستان هاي ملایم و زمستانهاي سرد است.
ویژگی هاي زمین شناسی گسترة طرح
محدودة مورد مطالعه بخشی از ارتفاعات تارم سفلی و علیا در زون البرز مرکزي است. بطور عمده از سنگهاي آذرآواري و گدازههاي ائوسن- الیگوسن و نیز تودههاي نفوذي و سنگهاي نیمهعمیق تشکیل شده که در بخشهاي کم ارتفاع آن، رسوبات قارهاي قرمز رنگ نئوژن رخنمون دارند که گاه بوسیله گدازههاي جوانتر پوشیده شدهاند.
