دانلود مقاله سوالات چند گزینه‌ای ( خصوصیات – نحوه طراحی – نحوه پاسخگویی )

بخشی از مقاله

سوالات چند گزينه‌اي (خصوصيات – نحوه طراحي – نحوه پاسخگويي)
نام درس: سنجش و اندازه گيري
عنوان درس: سئوالات چند گزينه اي
هدف كلي: آشنايي دانشجويان با سوالات چند گزينه اي

مقدمه: پرسشها بهترين راه انگيزش افكار و فعاليت هاي فراگيران است و براي تحريك و برانگيختن فكر، سنجش ميزان اطلاعات آموخته شده و وادار كردن فراگيران به فعاليت هاي بيشتر بكار مي روند. يكي از انواع آزمون و پرسش ها، آزمون هاي چند گزينه اي است. ابتكار و مهارت در گنجاندن مفاهيم در يك مسئله خاص در سوالات چند گزينه اي به گونه اي كه طراحي اين نوع سوالات را نيازمند به دقت و اطلاع كافي از خصوصيات و چگونگي طراحي مي‎كند.
اهداف رفتاري: پس از پايان اين درس دانشجو بايد قادر باشد:
1. ساختار سئوالات چند گزينه اي را توصيف كند.

2. چگونگي طراحي يك سئوال چند گزينه اي را تشريح كند.
3. خصوصيات تنه (stem) در سوالات چند گزينه اي را توضيح دهد.
4. خصوصيات گزينه ها در سوالات چند گزينه اي را توضيح دهد.
5. قراردادن محل پاسخ صحيح (در گزينه ها) را مورد بحث قرار دهد.
6. ارزيابي سطوح مختلف يادگيري توسط سوالات چند گزينه اي را توضيح دهد
7. راه حل هاي پيشنهادي جهت كاهش احتمال حدس زدن پاسخ صحيح در سوالات چند گزينه اي را مورد بحث قرار دهد.

8. نحوه نمره گزاري در سوالات چند گزينه اي را توضيح دهد.
9. امتيازات سوالات چند گزينه اي را بر شمارد
10. معايب سوالات چندگزينه اي را بنويسد.
11. ميزان اعتبار سوالات چند گزينه اي را مورد بحث قرار دهد.
12. راههاي سنجش روايي سوالات چند گزينه اي را توضيح دهد.
13. درجه دشواري يك سوال چند گزينه اي را تعيين كند.
14. درجه تميز يك سوال چند گزينه را مشخص كند.
نحوه تدريس: تدريس اين درس بصورت سخنراني، بحث و پرسش و پاسخ و به مدت 90 دقيقه و با استفاده از وسائل سمعي وبصري (اورهد) انجام خواهد شد.
تكاليف فراگيران: مشاركت فعال در بحث و پرسش حين تدريس، همچنين در جمع بندي و ارزشيابي پايان كلاس
نحوه ارزشيابي: امتحان پايان ترم + حضور و غياب (حضور ذهني و فيزيكي فراگير)
منابع :
1. ثراندايك رابرت؛ «روان سنجي كاربردي»؛ هومن حيدر علي؛ دانشگاه تهران؛ چاپ سوم
2. جاسبي عبدالله؛ «روش تدريس و فن كلاس داري» ؛ چاپ دوم؛ تهران؛ دفتر پژوهش و تدوين تاريخ انقلاب اسلامي؛ 1382

3. خورشيدي عباس؛ «روشها و فنون تدريس» ؛ چاپ اول؛ تهران؛ يسطرون؛‌1381
4. رهبار دار شكسته حميد؛ «ارزشيابي در آموزش و پروش»؛ رشد معلم ؛ دوره نوزدهم؛ شماره 7؛‌فروردين 1380
5. شريفي حسن پاشا؛ «اصول روان سنجي و روان آزمايي»؛‌چاپ چهارم؛ تهران؛ انتشارات رشد، پاييز 1375
6. Attali. yigal , Bar- hillel. maya; "guess where: the position of correct answer in multiple- choice test items as a psychometric variable" ; jem, washington ; summer 2003; vol.40 , iss 2; pg 109.
7. Delgado. Ana. R ; prieto . Gerardo; "the effect of item feedback on multiple - choice test responses"; British Journal of psychology; london; feb 2003; vol 94. Part 1; pg73.
8. Higgins, Edwina; Tatham. Laura; "Assessing by multiple choice question (mcQ) tests" ; university of warwick; 23 october 2003.
9. Paxton. Morgan; "assessment and evaluation in higher education" ; Bath ; jun 2000. Vol.25 ; iss.2 ; pg.109, 11 pgs.
10. Tanner. David E; "multiple choice items: pariah, panacea or neither of the above?"; American secondary Education; spring 2003. Vol 31 , ISS ; pg 27.

مقدمه:
پرسش يكي از قابل انعطاف ترين تدابير آموزش است هنگامي كه در آموزش از پرسش ها به شيوه اي ماهرانه استفاده شود، وسيله رسيدن به بسياري از هدف هاي آموزش قرار مي‎گيرد و نتيجه بخش خواهد بود. پرسشها بهترين راه انگيزش افكار و فعاليتهاي شاگردان اند و براي تحريك و برانگيختن فكر، سنجش ميزان اطلاعات آموخته شده و وادار كردن شاگردان به فعاليت هاي بيشتر بكار مي روند. گفته شده است كه خوب پرسش كردن، خوب درس دادن است. (2) هدف از سنجش و ارزيابي تعيين آثار برنامه آموزشي و تعيين تغييراتي است كه براثر آموزش در شاگران به وجود آمده است.(4)
معلمان در فرآيند آموزش، از آزمون ها بهره مي گيرند.
تعريف آزمون: آزمون وسيله اي است عيني و استاندارد شده كه براي اندازه گيري رفتار يا خصايص آدمي بكار مي رود.
دراين تعريف، منظور از عيني آن است كه روش اجرا، نمره دادن و تعبير و تفسير نتايج آزمون براساس قواعد معين و مشخص صورت مي‎گيرد و قضاوت و نظر شخص در آنها بي تاثيراست. (5)
هر يك از پرسش هاي آزمون، يكي از هدف هاي يادگيري را در رابطه با محتواي مواد آموزشي اندازه مي‎گيرد و آزموني كه ساخته مي‎شود نمونه اي از تمامي هدف هاي آموزشي درس مورد نظر را ارزشيابي مي‎كند و آنچه كه مهم است تعريف دقيق حيطه مورد ارزشيابي است.
• هرآزمون كتبي يا شفاهي از سوالات مختلفي تشكيل شده است:
1. پاسخ صحيح را از بين جواب هاي داده شده به اين سوالها انتخاب كنند كه اين نوع سوالات را آزمون هاي انتخاب كردني گويند.
2. براي يك سوال معين پاسخ فراهم كنند (سوالات جواب دادني)
• انواع سئوالات انتخاب كردني (گزيده پاسخ يا عيني):
- آزمون هاي چند گزينه اي
- ازمون هاي جور كردني
- آزمون هاي صحيح غلط
سوالات چند گزينه يا mcQ (multiple choice Questioning) چيست؟ بعنوان انتخاب از يك ليست پاسخ هاي احتمالي» تعريف شده است (8)

سوالات چند گزينه اي در چه مواردي كاربرد دارد؟
درصورتيكه سوالات چند گزينه اي خوب تهيه شده باشند. مي‎توانند آزمون مؤثر و كارايي باشند استفاده سوالات تستي چند گزينه اي در موارد زير مناسب اند:
1. منظور ارزيابي عملكرد (perfomance) دانشجويان
2. مي‎تواند براي تمرين و مرور مطالب و self- assessment (خود ارزيابي)
3. در ارزيابي اوليه دانشجو قبل از آموزش مطلب (8)
خصوصيات سئوالات چند گزينه اي:
هر سوال چند گزينه اي از دو قسمت ساخته شده است:
- تنه يا ساقه (stem) كه مسئله را عرضه مي‎كند.
- گزينه ها (obtions)
تنه (stem) سوال به دو شكل نوشته مي‎شود:
- جمله نا تمام
- جمله استفهامي
البته نوشتن سئوالات استفهامي ساده تر است ولي جمله اي كه بصورت ناتمام است درجه دشواري بيشتري دارد.
در اين نوع سئوالات هر پرسش با چند پاسخ (گزينه) پيشنهادي همراه است و معمولاً يك گزينه صحيح است مگر اينكه صحيح ترين پاسخ مد نظر باشد كه مي‎تواند همه گزينه ها به نوعي صحيح باشد و پاسخ سوال گزينه صحيح تر است.
تعداد گزينه ها ممكن است 3، 4، 5 يا 6 گزينه باشد. اما متداولترين نوع پرسشهاي چند گزينه اي پرسش هاي چهارگزينه اي است.
بايد توجه داشت كه پرسشهاي چند گزينه اي هميشه بصورت كلامي نوشته نمي‎شوند بلكه در بعضي موارد (بويژه دردروس رياضي و علوم) مي‎توان از گزينه هاي تصويري نيز استفاده كرد (5)
مثال: در كداميك از تصويرهاي زير خط كش به حال تعادل مي ايستد:
الف)
ب)
ج)
د)
هدف از طرح سئوال:
هدف تست ساز اين است كه امتحان شونده را در پاسخ دادن به سئوالهاي تست به تلاش جدي وا دارد بدون آنكه در وي تشويش و اضطراب بوجود آورد. اين امر مستلزم برقراري نوعي تعادل توام با ظرافت است زيرا افراد مختلف از نظر واكنش نسبت به تست ها به گونه قابل ملاحظه اي متفاوت هستند (1)
قبل از طراحي سئوالات چند گزينه اي به چه نكاتي بايد توجه داشت؟
- سعي در ارزيابي در چه سطحي از يادگيري هستيم، سئوالات چند گزينه اي مي‎تواند سطح دانش را ارزيابي كند و در صورتيكه سوالات به دقت طراحي شود يادگيري در سطح ادراك و كاربرد را نيز مي‎تواند بسنجد ولي مهارت هاي شفاهي و نوشتاري با اين آزمون قابل ارزيابي نيست.

توسط چه كسي سئوالات تصحيح و نمره گذاري مي شود؟ كارمندان- دانشجويان- استادان و …
نمره گذاري آزمون چگونه است؟‌ آيا نمره منفي براي پاسخ غلط در نظر گرفته مي‎شود .
چگونه سئوالات را pilot كنيم؟ pilot كردن سوالات جهت مشخص كردن درجه دشواري و صحت سوالات لازم است و بهتر است سئوالات از نظر مشكل بودن، جامع بودن، خوانا بودن بطور جداگانه و تك تك بررسي شوند.
- قبل از شروع به نوشتن هر سوال آنچه كه سعي داريد بسنجيد (اهداف) را مشخص كنيد.(8)
طراحي آزمون
بطور كلي طرح ريزي آزمون چند مرحله است:
1. تدوين اهداف رفتاري
2. تعيين نوع سئوالات
3. تدوين جدول مشخصات آزمون (مشخص مي‎كند كه از هر هدف رفتاري چند سوال طرح كرده ايم و سئوالاتش در چه سطحي است.)
4. نوشتن پيش نويس سئوالات آزمون
طراحي سئوال چند گزينه اي :
نوشتن سوالهاي تستي بعنوان يك هنر تلقي مي‎شود چرا كه زيركي و فراست در انتخاب مفاهيمي كه بايد مورد آزمون قرار گيرد، ابتكار و مهارت در گنجاندن اين مفاهيم در يك مسئله خاص، قاطعيت در جمله بندي به گونه اي كه مسئله مورد نظر به وضوح بيان شود، همچنين مهارت در توليد گزينه هاي انحرافي (distractors) به گونه اي كه براي افراد ضعيف يا بي اطلاع جالب باشد طراحي اين نوع سئوالات را نيازمند به تجربه و دقت مي‎كند.
پاره اي اوقات پيشنهاد شده است كه سئوالهاي تست بايد بصورت باز پايان (open- ended) به گونه تجربي طراحي شود تا اشتباهات كلي و متداول هر سوال مشخص گردد. اين اشتباهات كلي وقتي سوال بصورت چند گزينه اي مطرح شود بعنوان گزينه هاي آن بكار خواهد رفت. اما اين

پيشنهاد كار پر زحمت و دشوار و مستلزم صرف وقت اضافي براي طرح تجربي سوال است.
روش معمول براي تهيه و انتخاب گزينه هاي نمره ساز در واقع همان روش «اگر من اسب بودم كجا مي رفتم» است كه بستگي به توانايي نويسنده سوال در ايفاي نقش امتحان شونده و تشخيص اشتباهات احتمالي امتحان شوندگان دارد.
گزينه هاي گمراه ساز
بايد با دقت و زيركي تهيه و انتخاب شوند. اين گزينه ها در صورتيكه بسيار پرت و غير موجه و يا قدرت جذب آنها بيش از اندازه باشد و يا توجه افراد گروه قوي را بيشتر به خود جلب كند مناسب نيستند. علاوه براين برخي از گزينه هاي گمراه ساز كه در مورد امتحان شوندگان با سطح بخصوصي از معلومات به خوبي عمل مي كند، ممكن است براي امتحان شوندگان كه در سطح ديگر قرار دارند ضعيف و غيرموثر باشد. اين مطلب با استفاده از نتايج تجربي سوال مقايسه كلامي زير نمايش داده مي‎شود:
گاو به گوساله مثل گوسفند است به :
الف) گله ب) توله ج) آغل د) بره هـ) بز
امتحان شونده براي بدست آوردن پاسخ درست اين سوال بايد تشخيص دهد كه معني واژه گوساله يعني بچه گاو و نيز يك گوسفند خردسال بره ناميده مي‎شود. انتخاب گزينه هاي گمراه ساز بر اين اساس صورت گرفته است كه يا با گوسفند ويا (مانند گزينه توله) با حيوان خردسال نوعي رابطه دارد.
درصدهاي انتخاب هر گزينه و نيز همبستگي آن گزينه با نمره كل براي كلاس هاي 4، 6 و 8 در زير نشان داده شده است. اين تجزيه و تحليل بر اساس اجراي سوال روي بيش از 2500 نفر در هر سطح كلاس انجام شده است.
الف ب ج د هـ سفيد
كلاس 4 % 13 4 4 26 39 14
r 04/0 42/0- 27/0- 50/0 2/0- 45/0-
كلاس 6 % 12 4 4 46 33 1
r 01/0- 57/0- 43/0- 58/0 38/0- 52/0-
كلاس 8% 14 1 2 52 31 0
r 08/0- 47/0 34/0- 56/0 50/0- 14/0-

اين مشخصه هاي آماري داراي جنبه هاي آموزنده بسياري است نخست آنكه پاسخ درست براي هر سه سطح كلاس همبستگي قوي و مثبتي را با نمره كل تست نشان داده است بنابراين سوال مذكور در تست مورد نظر تا حد قابل قبول مؤثر بوده است. اما براي هر سه سطح كلاس، اشخاصي كه «گله» (گزينه الف) را انتخاب كرده اند با اشخاصي كه گزينه مزبور را انتخاب نكرده اند از لحاظ توانايي تقريبا در يك سطح بوده اند (همبستگي بين انتخاب و عدم انتخاب اين گزينه تقريبا برابر صفر است) اين گزينه ظاهراً براي همه سطوح توانايي، قدرت جذب يكسان داشته است.

مي‎توان نتيجه گرفت كه گزينه مزبور سهم چنداني در قدرت سوال از لحاظ متمايز ساختن سطوح مختلف توانايي از يكديگر ندارد و مي‎توان آن را با گزينه ديگري جايگزين ساخت. حتي جالب تر از اين نتايج مربوط به گزينه هـ (بز) است . گزينه مزبور بسيار فريبنده بوده است. هم خانواده بودن گوسفند و بز موجب شده است كه در هر سطح كلاس تعداد زيادي از پاسخ دهندگان به انتخاب اين گزينه گرايش پيدا كنند و اين افراد احتمالا آنهايي بوده اند كه نمي دانسته اند گوسفند خردسال «بره» ناميده مي‎شود. اما اين گروه از پاسخ دهندگان در ميان دانش آموزان كلاس چهارم داراي سطح تواناي كمتري بوده اند. پيوند گوسفند - بز براي همه سطوح توانايي در ميان دانش آموزان كلاس چهارم بسياري قوي و جذاب بوده است در حاليكه براي دانش آموزان كلاس هشتم تنها براي افرادي مؤثر بوده است كه داراي توانايي كمتري بوده اند. اين گزينه براي سطوح گوناگون و قدرت جذب تا حد قابل ملاحظه اي با يكديگر تفاوت دارند. (1)
* آزمون هاي چند گزينه اي در صورتيكه به خوبي طراحي شده باشند مي‎توانند يادگيري در سطوح دانش ادراك و كاربرد را ارزيابي كند:
سئوالات knowledge- based در MCQ :
- استفاده از نقطه چين به جاي معني كلمه، نام، عدد، مناسب تر است بطور مثال: كدام جمله بهترين معني كلمه … مي‎باشد.
- مي‎توان سئوالات را با سئوالات كاربردي و ادراكي تركيب كرد.
- استفاده از سئوالات دانشي و پايه بعنوان سئوالات مقدمه در آزمون هاي چهارگزينه اي مفيد است

- سوال مي‎تواند از نظر درجه دشواري متفاوت باشد ولي بهتر است از سئوالات مشكل دانشي اجتناب كرد.
سئوالات ادراكي در MCQ :
- جهت ارزيابي قدرت درك و جمع بندي اوليه مفيد است
- براي تشويق دانشجويان براي تشخيص مواد مؤثر است
- stem سوال مي‎تواند بصورتي طراحي شود كه توانايي مقايسه و تمايز قائل شدن موضوع را ارزيابي كند
سئوالات كاربردي در MCQ:
- جهت ارزيابي توانايي دانشجو در كاربرد دانش مفيد مي‎باشد
- مي‎تواند نتيجه اي از يك مسئله يا پيچيدگي بيشتر باشد
- مي‎تواند درجات پيچيدگي مختلفي از حالت هاي مقايسه اي تا پيچيده داشته باشد (8)
خصوصيات سئوالات چند گزينه اي:
• ساقه سئوال معمولاً يك گزاره گسترده خواهد بود و اين مطلب مهم است كه گزاره مزبور روشن و صريح باشد. سئوالهاي تست از لحاظ مسائلي كه مطرح مي سازد ممكن است كاملاً متنوع و گوناگون باشد بنابراين مساله مورد نظر بايد براي امتحان شونده كاملاً روشن بيان شود.
• براي آنكه اطمينان حاصل شود كه ساقه سوال مساله مورد بحث را بطور كامل عرضه مي‎كند يك روش آن است كه بايد بتوان ساقه سوال را بصورت يك پرسش كامل بيان نمود.
• بعنوان يك روش كلي، قسمت عمده مطالب مربوط به سوال بايد در ساقه آن گنجانيده شود و گزينه هاي آن نيز بايد هر چه ممكن است كوتاه تر باشد. بنابراين هر جمله يا عبارتي كه لازم باشد در همه گزينه ها تكرار شود بايد در ساقه سوال يعني جائي كه تنها يكبار نياز به خواندن دارد ادغام گردد.
• درعين حال ساقه سوال نبايد با مطالب غير لازم و غيرضروري پرشود زيرا اين عمل علاوه بر اينكه ممكن است پرسش را مبهم كند طول آنرا نيز افزايش مي‎دهد ساقه سئوال بايد مساله مورد نظر را به روشني و در نهايت اختصار تا حدي كه اين اختصار با كامل بودن آن هماهنگ شود عرضه كند.
• ساقه سوال معمولاً بايد بصورت يك عبارت مثبت بيان شود خواندن گزاره هاي منفي احتمالا دشوارتر است و گزاره هاي با منفي مضاعف بسيار دشوارتر خواهد بود. در صورتيكه مجبور به قرار دادن كلمات نفي در تنه سوال بوديم بايد زير آنرا خط بكشيم. زيرا دانشجويان كه پرسش را به سرعت مي خوانند ممكن است متوجه منفي بودن آن نشوند.
خصوصيات گزينه ها در سئوالات چند گزينه اي:
• طول پاسخ صحيح بايد تقريبا با طول ساير گزينه ها برابر باشد تا طولاني بودن جواب كمكي به نماياندن آن نكند.
• از بكار بردن واژه هاي «همه» يا «هيچ» در گزينه هاي نادرست بايد بندرت استفاده شود. زيرا اين توصيف كننده به گونه غيرمستقيم مي رساند كه گزينه مورد نظر در واقع نادرست است .

• همه گزينه ها بايد از لحاظ دستوري درست و از لحاظ شكل تا حد ممكن موازي باشند.
• از تكرار واژه مهمي از ساقه سوال در پاسخ درست بايد پرهيز شود زيرا اين امر ممكن است به گونه غيرمستقيم نشان دهد كه گزينه مزبور پاسخ درست سوال است.
• «هيچ يك از موارد بالا» تنها موقعي بايد بعنوان يك گزينه بكار رود كه براي سوال مورد نظر يك جواب قاطع كاملاً درست و بدون ابهام (نه بهترين پاسخ) وجود داشته باشد.
• «همه موارد بالا» گزينه نسبتاً ضعيفي است زيرا موقعي كه از آن استفاده مي‎شود در بيشتر مواد احتمالا بعنوان پاسخ درست بكار مي رود. تست سازان معمولاً موقعي متوسل به اين گزينه مي‎شوند كه پديده اي داراي چندين علت چندين نشانه يا چندين نتيجه باشد.

• تعدادي از گزينه ها بايد به اندازه كافي خوش ظاهر و گول زننده باشد تا نظر امتحان شوندگان كه يادگيري كاملي نداشته اند را به خود جلب نمايد.
• پرسش را به گونه اي روشن و دور از هر گونه ابهام بنويسيد و از بكار بردن كلمات و عبارات دشوار و دو پهلو در متن پرسش يا گزينه هاي آن بپرهيزيد گاهي ابهام در پرسش و يا بكاربردن كلمات و عبارات دشوار سبب مي‎شود كه حتي دانش آموزي كه مطلب را آموخته است نتواند به آن پاسخ صحيح بدهد.
• سعي شود بخش اعظم اطلاعات در متن پرسش گنجانده شود تا گزينه ها مختصر و كوتاه بوده و از تكرار عبارت يكسان در آنها خودداري شود.
مثال: آزمونهاي استاندارد شده را:
الف- از اين نظر عيني گويند كه سوالهاي آن با هدف هاي سنجش هماهنگ است.
ب- از اين نظر عيني گويند كه سوالهاي آن با دقت انتخاب شده است.
ج- از اين نظر عيني گويند كه قبلا در مورد گروه نمونه اي آزمايش شده است.
د- از اين نظر عيني گويند كه نمره گذاري آن مستقل از نظر مصحح است.

• در هر پرسش بيش از يك مطلب نگنجانيد. زيرا اگر دانشجويي نتواند پاسخ را پيدا كند معلوم نمي‎شود كه آيا همه مطالب را نمي دانسته يا يكي از آنها را و اگر يكي از مطالب را نياموخته است آن مطلب كدام بوده است اشكال ديگر اينگونه پرسشهاي آن است كه هرگاه آزمودني پاسخ قسمتي از پرسش را بداند بدون آگاهي از مطالب ديگر احتمالا پاسخ درست را پيدا خواهد كرد.