بخشی از مقاله
بررسی منابع و خصوصیات اصلی زائدات صنایع داروسازی و گزینه های مختلف جهت تصفیه و دفع پساب آن ها
چکیده:
با بزرگ شدن شهرها و گسترش صنایع مساله آلودگی محیط زیست روز بروز اهمیت بیشتری پیدا می کند، فاضلابها از عوامل آلودگی محیط زیست هستند. صنعت داروسازی فلزات سنگین چون آهن، کبالت و آرسنیک را به محیط وارد می کند.
در صنایع تولیدات داروسازی منشا زائدات اصلی بقایای گیاهان دارویی، بقایای فیلترهای شفاف سازی دارو و آب حاصل از شستشو در فرآیندها می باشد که از خصوصیات اصلی این زائدات می توان به میزان زیادی مواد آلی محلول و ذرات معلق به همراه انواع ویتامین اشاره کرد. تبخیر و خشک سازی از روش های اصلی تصفیه و دفع در این صنعت می باشند.
بررسی فاضلاب های تولیدی صنایع دارویی حاکی از آن است که میزان COD محلول در این پساب ها معمولا بسیار زیاد بوده و اکثرا از نوع دیرتجزیه پذیر به لحاظ زیستی می باشند. پساب در صنعت داروسازی بخصوص پساب حاصل از ساخته آنتی بیوتیکها بسیار خطرناک میباشد، از مهمترین راههای کنترل آلودگی پساب حاصل از آنتی بیوتیکها چون اسیدی است ابتدا تبدیل به باز و بعد در حوضچه دیگر به خنثی تبدیل میشود و با PH=7 بیرون و هوادهی عمقی میشود، سپس همراه پسابهای انسانی وارد حوضچههای لجن فعال و هوادهی سطحی میشود و در اینجا تصفیه و کلر زنی صورت میگیرد. در ضمن برای کاهش پساب کارخانجات داروسازی می توان 2 خط انتقال برای پساب ایجاد کرد، یکی برای پساب انسانی ودیگری برای پساب صنعتی.
هدف از این مقاله بررسی روشهای نوین جهت تصفیه پساب کارخانه های داروسازی و ارائه راهکارهای مناسب جهت دفع آلودگیهاست.
کلمات کلیدی: صنعت داروسازی، تصفیه پساب، COD، فلزات سنگین، آنتی بیوتیک ها
مقدمه
محیطزیست مجموعه بسیار عظیم و پیچیده ای از عوامل گوناگون است که بر اثر یک روند و تکامل تدریجی موجـودات زنـده و اجرای سازنده سطح زمین شکل گرفته است. این مجموعه که از آب،هوا، خاک و... تشکیل شدهاسـت حیـات طبیعـی کلیـه موجـودات زنده را در برگرفته و ضمن تأثیر گذاری برفعالیتهای آنها از آنان نیز متأثر میشود. مؤثرترین و مهمترین عاملی که محیطزیسـت از آن
متأثر میشود و باعث تغییرات زیست محیطی می گردد، انسان است اما آنچه بدیهی است این است که فعالیتهای انسان که جنبهحیـاتی برای بقای آن دارد را نمی توان محدود کرد بلکه باید متناسب با نیازهای حال و آینده در توسعه و تکامـل آن تـلاش شـود، مشـروط بـر آنکه تخریب و نابودی محیطزیست را به همراه نداشته باشد( دبیری، .(1375
صنعت داروسازی براساس طبقه بندی UNEP، در گروه صنعتی A قرار می گیرد، پسماندهای آلی قابل فسادی که در این صنایع تولید می شود شامل روغن استری شده می باشند، و آن دسته از صنایع دارویی که در گروه صنعتی H قرار می گیرند، پسماندی که تولید می کنند لاشه ی حیوانات است( .(Bhatia, 2001
تقسیم خط فرایند تولید
در بحث دارو می توان به دو صنعت مجزا دارو سازی و صنعت تولید مواداولیه دارو سازی اشاره کرد کـه پسـابهای ایـن دو صـنعت کاملا" با هم متفاوتند.
مواد اولیه به همراه مواد جانبی و طعم دهندهها و نگهدارندهها مقدمهای برای تولید فراوردههای دارویی میباشند که اینها بعد خـود نیاز به شیشه، برچسب، قاشق و..... دارند. به طور کلی این این فرایند را میتوان به صورت زیر تقسیم نمود :
-1 عملیات توزین : در این قسمت به علت سبک و سیال بودن پودرهای دارویی در صـورت نداشـتن فیلتـر مناسـب بـا مشـکل مواجه میشویم.
-2 مراحل پودر سازی : در این حالت پودرها که در قسمت قبل توزین شدهاند کاملا" پودری و نرم میشوند. -3 فرمولاسیون و اختلاط : دراین مرحله مواد نگهدارنده و طعمدهنده و اسانسها را اضافه میکنیم.
-4 پر کردن کپسول یا شربت یا پرس قرص
-5 بستهبندی نهایی (جعبه و کارتن ) .(Frank Woodard, 2009)
ما برآنیم تا دراین مقاله روشهای نوین را جهت تصفیه پساب کارخانه های صنایع داروسازی را بررسی کرده و راهکارهای مناسب جهت دفع آلودگی های این صنعت ارئه دهیم.
روش تحقیق:
در این مقاله با بررسی جهانی و کشوری صنعت داروسازی مشکلات موجود در بحث شستشو مطرح می شود که یک پیچیـدگی خـاص خود را دارد بدین ترتیب که همواره ماشین آلات و دستگاههای مورد مصرف در تولیـد و ظـروف و همچنـین فضـایی کـه در آن پـودر سازی صورت می گیرد را باید با آب و مواد ضد عفونی کننده شست که خود تولید پساب و آلودگی میکنـد. یـک بخـش آلاینـدههـا مربوط به آزمایشگاهها میباشد. در کنار اینها دیگهای بخار و چیلرها آلایندههای مخصوص به خود را تولید میکنند. در بحث انبار هـم یک سری ضایعاتی وجود دارد همچنین خود آدمها نیز به عنوان منبع آلاینده به حساب میآیند و در نهایت بعد از بررسی ایـن آلـودگی های ایجاد شده در صنعت داروسازی به ارائه روشهای کاهش آلودگی می پردازیم.
نتایج و بحث:
فاضلاب صنایع دارویی یکی از انواع فاضلاب های صنعتی خاص می باشد که با توجه به نوع و گستره داروهای تولید در هر کارخانه ماهیت فاضلاب تولیدی نیز متفاوت و متغییر است. همچنین ترکیبات و آلاینده هایی در پساب صنایع دارویی دیده می شود که به طور معمول در سایرپساب های صنعتی وجود ندارد نظیر ترکیبات آنتی بیوتیک و یا ترکیبات آلی خاص که در فرایند تولید به کار می روند. از این رو طراحی و اجرای یک سیستم تصفیه فاضلاب کارامد و بهینه مستلزم شناخت کامل ماده دارویی تولیدی و مشخصات دقیق فاضلاب تولیدی از نظر کمی و کیفی می باشد. با توجه به ماهیت خاص فاضلاب صنایع داروسازی معمولا از روش های تصفیه تلفیقی شیمیایی - بیولوژیکی و همچنین از روش های تصفیه پیشرفته برای این دسته از فاضلاب ها استفاده می شود( .)Lawrence, 2008
کلاً در صنعت دارو سازی بحث شستشو مطرح میشود که یک پیچیدگی خاص خود را دارد بدین ترتیب که همواره ماشینآلات و دستگاههای مورد مصرف در تولید و ظروف و همچنین فضایی که در آن پودر سازی صورت میگیرد را باید با آب و مواد ضد عفونی کننده بشوئیم که خود تولید پساب و آلودگی میکند. یک بخش آلایندهها مربوط به آزمایشگاهها میباشد. در کنار اینها دیگهای بخار و چیلرها آلایندههای مخصوص به خود را تولید میکنند. در بحث انبار هم یک سری ضایعاتی وجود دارد همچنین خود آدمها نیز به عنوان منبع آلاینده به حساب میآیند( حسنی و همکاران، .(1390
پایشهای مراقبتی زیست محیطی:
-1 پایش و اندازهگیری کیفیت آب آشامیدنی
-2 کنترل کیفیت آب دی یونایز -3 پایش و کنترل شاخصهای زیست محیطی و تصفیه پسابهای انسانی و صنعتی
-4 پایش و کنترل شاخصهای زیست محیطی خروجی موتورخانهها -5 پایش و اندازهگیری میزان ذرات معلق خروجی از فیلترهای سالنهای تولید
-6 پایش و کنترل منابع انرژی شامل آب مصرفی، برق، گازوئیل و بازیافت پسابهای صنعتی و انسانی( .(Woodad, 2006
-1 پایش و اندازهگیری کیفیت آب آشامیدنی
به منظور اطمینان از کیفیت آب آشامیدنی مصرفی در شرکتهای داروسازی معتبر، شاخص کیفی آب آشامیدنی را در 3 گروه الف، ب و ج اندارهگیری و نتایج آن با مقادیر مجاز مقایسه میگردد( .(Bhatia, 2001
الف- این شاخصها به صورت یک روز در میان اندازه گیری میشوند.
جدول .1 شاخص های کیفیت آب آشامیدنی با اندازه گیری یک روز در میان(.( Bhatia, 2001
ب- هر سه ماه یکبار اندازه گیری میشوند.
جدول .2 شاخص های کیفیت آب آشامیدنی با اندازه گیری هر سه ماه یکبار(.( Bhatia, 2001
ج- شامل اندازه گیری فلزات سنگین میباشد و در هر سال در دو مرحله اندازه گیری میشود.
جدول .3 شاخص های اندازه گیری فلزات سنگین در آب آشامیدنی با اندازه گیری سالی، دو مرحله(.( Bhatia, 2001
-2 کنترل کیفیت آب دیونایز:
بر اساس استانداردهای تعریف شده برای تهیه فرآوردههای دارویی و یا شستشوی ماشین آلات و قطعات و غیره میبایستی از آب خالص((Purified water استفاده گردد.
-3 پایش و کنترل شاخصهای زیست محیطی تصفیه پسابها(انسانی و صنعتی)
بدین منظور شاخصهای مربوطه در 3 گروه الف، ب و ج دسته بندی و در دوره زمانی منظم اندازه گیری میگردند: الف- شاخصهای گروه الف به صورت یک درمیان اندازه گیری میشود:
