بخشی از مقاله
مقدمه:
داروهـای گیاهـی طی قرون متمادی تنها منبع قابل دسترس جهـت درمـان دردهـا و آلام بـوده اند(.(1 در عصر حاضر با وجود پیشرفت و توسعه چشمگیر کاربرد داروهای سنتزی، هنوز گیاهان دارویـی و اشـکال دارویـی حاصل از آنها در مقیاس وسیعی مورد اسـتفاده قـرار مـی گـیرند، بطوریکـه در برخـی کشـورها از اجزاء لاینفک سیستم دارودرمانی محسوب می شوند و بازار تجارت آنها نیز در مقایسه با سایر داروهای شیمیایی رونق افزونتری دارد .(1)
سـازمان بهداشـت جهانی (WHO)1 بعنوان مرکز سیاستگزاری و نظـارت جهانـی در امـر بهداشت، برای اولین بار در سال 1978 با صدور اعلامیه آلما آتا خاطر نشان نمود که هنوز بخش عمده ای از جامعـه بشـری بـه داروهـای گیاهـی اعـتقاد دارند و جهت تأمین سـلامت عمومـی خـود از آنها استفاده می کنند .(1) به این ترتیب کاربـرد داروهـای گیاهـی و بطور کلی طب سنتی، بعنوان یکی از
1 - World Health Organization
اهـداف WHO در برنامه »بهداست برای همگان تا سال «2000
مـنظور گـردید .(2) بـنابر ایـن WHO بـا ارائه راهکارها و خطوط راهـنمای کلـی، اسـتفاده از طـب سنتی و همچنین درج داروهای گیاهی را در سیاستها و برنامه های اجرایی کشورهای عضو بعنوان بخشـی از سیاسـتهای دارویـی ملـی2 توصیه نموده است(.(2 این سازمان یکی از اقدامات و راهکارهای ثمر بخش کشورهای عضو را جهـت سـاماندهی و بهره برداری از توانمندیهای خود در عرصه گـیاهان دارویـی و صـنایع وابسـته، تدوین فارماکوپه گیاهی ملی منطـبق بـا اصـول و موازین ارائه شده در کنگره ها و کارگاههای آموزشی می داند که تا کنون از سوی WHO برگزار گردیده است.
WHO طـی دهه های اخیر دستورالمعل ها و رهنمودهای ارزشمند در زمیـنه طب سنتی و بویژه داروهای گیاهی را از دفاتر منطقه ای خـود در اختـیار کشورهای عضو قرار داده است که در آنها علاوه بـر ارائـه راهکارهایـی جهت طراحی و تعیین سیاست های ملی و
2 - natinal drug policies
دکتر نصراله قاسمی دهکردی و همکاران
منطقه ای و همچنین چگونگی اجرای مقررات و ضوابط مربوط به تولـید و کاربـرد داروهـای گیاهـی، به موارد حائز اهمیت دیگری چـون ایمنـی مصـرف، اثربخشـی و روشهای کنترل کیفیت و ...
اشاره شده است 1)و3و.(4 مجموعه تلاش های فوق سبب گردیده تا هم اکنون در برخی کشورهای پیشرفته و درحال توسعه توجه و علاقـه روزافـزون به استفاده از فرآورده های گیاهی کاملاً مشهود باشـد. بـرای مـثال طـی سـال 1989 فروش داروهای گیاهی در آلمـان بـه رقـم 1/7 میلـیارد دلار رسید که معادل 10 درصد کل فروش بازار دارویی آلمان در این سال می باشد، درحالیکه این رقم در سـال 1995 به 4/7 میلیارد مارک افزایش یافت 1)و.(5 علاوه بـر ایـن عرضـه گسترده داروهای گیاهی سنتی در هند نیز جالب توجـه می باشد. بطوریکه در سال های اخیر عرضه داروهای مزبور سالیانه به حدود 300 میلیون دلار رسیده است .(1)
بهـره مندی از پوشش گیاهی متنوع و همچنین وجود فرهنگ و علاقه باطنی عمومی ایرانیان به کاربرد داروهای گیاهی، صرف نظـر از گسترش روز افزون صنایع دارویی گیاهی و توانمندی های بالقوه موجود، طی سالیان اخیر فقدان یک منبع و مرجع استاندارد ملـی در زمیـنه داروهـای گیاهـی بیش از پیش نمود یافته است.
بنابرایـن بـا بررسـی امکانـات، تجهـیزات و نـیز تعـدد تحقـیقات ارزشـمندی کـه در چند دهه اخیر توسط کلیه پژوهشگران محترم در مراکـز علمـی- تحقیقاتـی کشـور انجـام گرفته است لذا طرح تدوین اولین فارماکوپه گیاهی ایران مدنظر قرار گرفت.
روشکار:
پس از تصویب طرح تدوین فارماکوپه گیاهی از سوی معاونت پژوهشی وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی در سال 1375
در نخسـتین گام از اجرای طرح نمایندگانی از دانشگاههای سراسر کشور جهت تشکیل کمیته اجرایی دعوت گردیدند. کمیته اجرایی طـرح متشـکل از جمعـی از متخصصـین و همکاران عضو هیئت علمـی اسـت کـه همـه آنهـا دارای تجربـیات ارزشـمند در زمینه تحقـیقات فارماکوگـنوزی، فیتوشیمی، گیاه درمانی و فرمولاسیون داروهـای گیاهـی می باشند. کمیته مزبور با تشکیل جلسات متعدد نسبت به انجام امور ذیل اقدام نمودند.
-1 تهیه و تدوین الگوی تکنگارهای فارماکوپه گیاهی
-2 تعریف و تبیین عناوین موجود در الگوی نمونه
-3 تهـیه و ارائه فهرست گیاهان داریی مورد نظر جهت درج آنها در فارماکوپه
-4 دعـوت بـه همکـاری و مشـارکت اعضای محترم هیئت علمـی دانشـگاههای سراسـر کشـور کـه دارای تجارب
65
علمـی و عملـی ارزنـده ای در رابطـه با گیاهان دارویی، فرمولاسـیون داروهـای گیاهـی، مطالعه بالینی و بررسی اثربخشی آنها میباشند.
-5 تقسـیم بـندی گیاهان دارویی مورد نظر بر حسب تجارب همکاران علاقمند به شرکت در طرح
-6 ارسـال مصوبات و تصمیمات اخذ شده در کمیته اجرایی جهت همکاران شرکت کننده در طرح
-7 بررســی نظــرات و پیشــنهادهای ارائــه شــده از ســوی همکاران و متخصصین جهت افزایش کیفیت و محتوای علمی تکنگارهای فارماکوپه
-8 ارائـه تـک نگارهـای آمـاده جهت داوری و اظهار نظر به داورانی که از سوی کمیته اجرایی تعیین میشوند.
یافتهها:
پـس از جلسـات متعدد با همکاران طرح، الگوی نمونه جهت نگـارش و تدوین تک نگارهای مندرج در فارماکوپه تهیه و تنظیم گـردید. الگـوی نهایی که به تصویب اعضای کمیته اجرایی طرح رسیده است مشتمل بر عناوین ذیل میباشد:
-1 تعـریف و تعییـن استاندارد گیاه بر حسب مهمترین ماده موجود در آن.
-2 نـام هـای گـیاه (شـامل اسـامی علمـی (لاتین)، فارسی، عربی، انگلیسی، آلمانی و فرانسوی)
-3 خصوصــیات گــیاهشناســی شــامل 2 زیــر عــنوان ریختشناسی1 و اندام دارویی گیاه
-4 زمان جمعآوری
-5 دامنه انتشار
-6 خردهنگاری
-7 مواد متشکله
-8 مـوارد اسـتعمال شـامل 4 زیـر عنوان: موارد مصرف در پزشـکی گذشـته، مـیزان مصـرف، عوارض جانبی و موارد احتیاط مصرف
-9 آثار فارماکولوژی
