بخشی از مقاله
چکیده:
بررسی موجود در راستای وظایف بانک ژن و اهداف فوق به مدت یک سال در مزرعه تحقیقاتی مرکز تحقیقات کشاورزی و منابع طبیعی استان آذربایجان غربی طبق دستورالعملهای IPGRI انجام شد، در این تحقیق بذور کتان های زراعی بصورت طرح بلوک های کامل تصادفی کشت و صفات مختلف آنها از جمله عملکرد دانه، درصد روعن مورد ارزیابی قرار گرفت. نتایج بدست آمده نشان داد که بین ژنوتیپ های مختلف کتان از نظر خصوصیات مختلف مرفولوژیکی، از جمله ارتفاع بوته ، میزان روغن و عملکرد دانه از لحاظ آماری اختلاف معنی داری وجود دارد و می توان از این تنوع در جهت سلکسیون و انتخاب ژنوتیپ های برتر در جهت اهداف اصلاحی بهره جست.
مقدمه
کتان از جمله گیاهانی است که علاوه بر اینکه ایران خاستگاه آن می باشد و گونه های وحشی آن در اکثر نقاط ایران پراکنده می باشد. زارعین ایرانی طی سالیان درازی مبادرت به کشت آن نموده اند. کتان 03 تا 54 درصد روغن دارد که این روغن در صنعت رنگسازی، صیقل دادن، ساختن لینولیوم، روکش چوب، تهیه ماده بتونه، چاپ کاغذ، تهیه جوهر، صابون سازی و تثبیت کردن رنگ چرم بکار می رود - لاجوردی، . - 9041 از دانه آن برای تغذیه انسان، پرندگان و دام ها مورد استفاده قرار می گیرد و دارای ارزش اقتصادی زیادی می باشد. کتان علاوه براینکه یک گیاه صنعتی می باشد، یک گیاه دارویی مهم نیز محسوب می شود و ترکیبات تشکیل دهنده آن ضامن سلامتی انسان میباشد Diederichsen and Hammer - 2001 -
در آلمان 30 توده کتان زراعی و 30 توده کتان وحشی را از لحاظ تنوع ژنتیکی، قابلیت توارث ، و همبستگی صفات مختلف مورد بررسی قرار دادند و ملاحظه کردند که کتان های زراعی از لحاظ صفات زایشی تنوع زیادی را نسبت به کتان های وحشی دارند ولی کتان های وحشی از لحاظ صفات رویشی تنوع ژنتیکی زیادی را دارا می باشند. آنان از بین 91 صفت مورد بررسی ساقه دهی، ارتفاع، وزن بذر، عرض دمبرگ و برگ را برای بیان تفاوت بین توده ها مناسب گزارش کرده و تاثیر محیط را بر قابلیت توارث توده ها و صفات با اهمیت ذکر کردند. تا کنون هیچگونه ارزیابی روی توده کتان یا بزرک های بومی کشور صورت نگرفته بود لذا هدف از این مطالعه بررسی تنوع در عملکرد و میزان روغن توده های کتان بومی ایران بود.
مواد و روشها
این تحقیق در سال 9033 و به صورت کشت بهاره انجام شد. کتان مورد کشت ، توده های بومی کتان زراعی بود و کودهای مورد استفاده برای این کتان عبارت بودند از 60kg / ha فسفات آمونیوم، 100kg / ha اوره و 50kg / ha سولفات پتاسیم، نوع و مقدار این کودها بر اساس آزمون خاک و در راستای افزایش حاصلخیزی خاک و فراهم آوردن بستری مناسب برای رشد گیاه بود. پس از آماده نمودن زمین، بذور بصورت طرح بلوک های کامل تصادفی در 5 ردیف به طول 9 متر و فاصله ردیف 03 سانتی متری در 0 تکرارکشت شدند، مبارزه با علف های هرز به صورت دستی و در مواقع لزوم انجام شد.
در این تحقیق ارقام محلی کتان زراعی - . - Linum usitatissimum L مورد کشت قرار گرفتند، این ارقام به طور کلی به دو دسته ی پا بلند و پا کوتاه تقسیم می شدند بذر مورد نظر توسط بانک ژن گیاهی ملی ایران، از نقاط مختلف کشور جمع آوری شده بودند - حسن زاده قورت تپه، - 9034 ، نام و مشخصات جغرافیایی منشا این نمونه ها در جدول 0 نشان داده شده است. در طی فصل رویش خصوصیات فنولوژیکی گیاه از قبیل زمان گلدهی، رنگ گل، زمان رسیدن یادداشت گردید.
در زمان رسیدگی فیزیولوژیکی ویژگی های مرفولوژیک گیاه شامل ارتفاع ساقه ی اصلی، تعداد شاخه فرعی، تعداد کپسول در ساقه اصلی و شاخه های فرعی، وزن بوته، وزن دانه در بوته، وزن و تعداد کپسول در بوته و در ساقه اصلی و شاخه های فرعی، وزن ساقه اصلی و شاخه های فرعی، وزن دانه در ساقه اصلی و شاخه های فرعیو وزن دانه در کپسول با نمونه برداری 3 بوته در هر پلات بر اساس دستورالعمل ذخایر توارثی گیاه کتان IPGRI یادداشت شد.
عملکرد دانه، با برداشت گیاهان موجود در دو خط وسط هر پلات با حذف حاشیه معادل دو متذ مذبع اندازه گیری و به کیلوگرم در هکتار تبدیل گردید. میزان در صد چربی دانه توسط دستگاه سوکسله اندازه گیری گردید. در نهایت صفات اندازه گیری شده و یا محاسبه شده مورد تجزیه واریانس قرار گرفت همچنین نمونه های احیا شده پس از طی مراحل دهگانه آماده سازی در سردخانه بانک ژن گیاهی ملی ایران مورد حفاظت و نگهداری قرار گرفت.
