بخشی از مقاله
چکیده:
افزایش جمعیت شهری، توسعه صـنعت، تغییـر الگـوی مصـرف، تمایـل بـه رفـاه طلبـی وبسـیاری از عوامـل و شاخصهای دیگر سبب شده تا شاهد رونـد رو بـه رشـد آلـودگی هـای زیسـت محیطـی و عـوارض ناشـی از آن باشیم.در کلان شهر تهران با داشتن جمعیتی بالغ بر ده میلیون نفر روزانه بیش از هفت هزار تن پسماند یا زباله شهری تولید می شود که می تواند موجب بهم خوردن تعادل اکولوژیکی واکوسیستمی ایـن شـهر گردد.چراکـه پسماندهایی نظیر باتری خانگی وباتری اتومبیل بعلت داشتن فلزات سنگین، لامپ های فلورسنت بعلت داشـتن جیوه و...بسیار سمی هستند.دفع غیر اصولی آن ها به همراه سایر زباله ها ویا ریختن آن ها در مجاری فاضـلاب وآبهای سطحی ، آلودگی های زیست محیطی را افزایش داده و بدنبال آن تهدیدی جدی برای سـلامتی انسـان بشمار میرود.مدیریت پسماند شهری یک مجموعه مقـررات منسـجم و سیسـتماتیک راجـع بـه کنتـرل تولیـد، ذخیره، جمع آوری، حمل و نقل و پروسه دفع پسماندها منطبق بر بهتـرین اصـول بهداشـتی عمـومی، اقتصـاد، حفاظت از منابع، زیباشناختی و سایر ملزومات زیسـت محیطـی وآنچـه بـرای عمـوم مـورد توجـه اسـت، مـی باشد.دراین تحقیق سعی بر آن است تا با شناسایی وضعیت فعلی مدیریت پسـماندهای خطرنـاک خـانگی شـهر تهران و شناخت ترکیب این گونه پسماندها و امکانات و زیرساختهای موجـود، نسـبت بـه ارائـه راهکارهـایی در خصوص مدیریت بهینه پسماند خطرناک تولید شده در خانوارهای این شهر اقدام گردد. نتایج مطالعه حـاکی از آن است که به دلیل عدم برخورداری شهر تهران از روشهای مناسب نگهداری، تصفیه، دفع و بازیافت مواد زائـد خطرناک خانگی و به منظور اعمال کنترل و مدیریت صحیح این مواد، میبایست تولید مـواد مـذکور را بـا ارائـه برنامه مدیریتی مناسب در راستای افزایش مشارکت مردمی تا حد امکان کاهش داده و نسبت به ایجاد سیسـتم صحیح مدیریت مواد زائد خطرناک در این شهر کوشید.
کلمات کلیدی: پسماند، مدیریت پسماند، دفع، مواد زائد خطرناک، بازیافت
1
مقدمه:
رشد جمعیت جهان، افزایش شهرنشینی، بالا رفتن معیارهای زندگی و پیشرفت سریع فناوری در نیمه دوم قرن بیسـتم موجب افزایش مقدار و تنوع مواد زائد تولیدی توسط صنایع، مصارف خانگی دیگر فعالیتها شده است که خود متأثر از افـزایش تعداد و تنوع محصولات تولیدی می باشـد. در میـان ایـن محصـولات متعـدد و متنـوع تولیـداتی بـه چشـم مـیخورنـد کـه در ترکیباتشان موادی که برای سلامت انسان و محیط زیست زیانآور و خطرناک هستند بکار برده شده اسـت. بـرای درک مفهـوم مواد زائد و اینکه به چه موادی زائد و زائد خطرناک اطلاق میشود میبایست تعریف دقیقی از این مواد ارائه شود.
مواد زائد (پسماند) به مواد یا موضوعاتی که غیرقابل توجه و آنچنان مورد نیاز برای اشخاص، مؤسسات یا صنایع نیستند می توان اطلاق نمود که چگونگی دفع آنها نیاز به بحث دارد. مواد زائد شامل مواد جامد و مایع (غیر از فاضـلاب) مـیباشـد کـه بطور مستقیم و غیرمستقیم حاصل فعالیت انسان است و از نظر تولید کننده زائد تلقی میشود. انواع پسماند، بصورت:
.1نخاله های ساختمانی .2مواد زائد (پسماند های) حجیم .3پسـماند هـای پزشـکی (بیمارسـتانی) .4پسـماند هـای ویـژه (خطرناک) .5مواد زائد (پسماندهای) خدماتی .6پسماندهای (مواد زائد جامد) کشاورزی میباشد.[3]
مواد زائد خطرناک موادی هستند که شامل ترکیبات زیان آور برای سلامت انسان و محیط زیست میباشند که علاوه بـر این دارای خواصی همچون »سمیت، انفجار، خورندگی، اشتعال، بیماری زایی، احتراق، عفونـت زایـی، اکوتوکسـیک بـودن« نیـز میباشند.
میزان خطرناک بودن این مواد بستگی به نوع مواد تشکیل دهندهی آن و نیز حجم و وضعیت آنها دارد.[2] براساس الحاقیه شماره 3 کنوانسیون بازل، مواد زائد خطرناک به سه دسته تقسیم بندی میشوند:
.1مواد آلی خطرناک، شامل ترکیبات هیدوکرنهای حلقوی، آروماتیک و … .2فلزات سنگین، شامل ترکیبات جیوه، وانادیوم، کادمیوم و … .3باکتریها و ویروسهای خطرناک.
مدیریت پسماند شهری: یک مجموعه مقررات منسجم و سیستماتیک راجع به کنترل تولید، ذخیره، جمعآوری، حمل و نقل و پروسه دفع پسماند ها، منطبق بر بهترین اصول بهداشت عمومی، اقتصاد، حفاظت از منابع، زیباشناختی و سـایر ملزومـات زیست محیطی، و آنچه برای عموم مورد توجه است.
اجزای مدیریت پسماند:
تولید: فعالیت هایی است که در آن مواد غیرقابل استفاده و بیارزش شناخته شده که یا باید دور ریخته شوند و یـا بـرای دفع جمعآوری گردند .
ذخیره در محل: پسماند ها در جایی تولید می شوند که انسان ها زندگی می کنند و با یـک ترکیـب نـاهمگون همـواره در معرض دید قرار دارند و معمولاً فضای محدودی برای ذخیره آنها وجود دارد. این مواد در محدوده زندگی افراد برای مدت زیادی قابل تحمل نبوده و چون تجزیه پذیر هستند باید در زمان معقولی از محل تولید دور شوند.
جمع آوری: عبارتست از جمع آوری و انتقال مواد به محل تخلیه، این محل میتواند ایسـتگاه موقـت پسـماند، ایسـتگاه پروسه و یا محل دفن پسماند باشد .[1]
با رشد صنایع، دفع غیربهداشتی مواد زائد صنعتی به وقوع حوادث زیست محیطی منجـر مـیگـردد، وقـایع و حـوادثی بعضاً به مرگ دسته جمعی مردم منجر شد. ژاپن اولین کشوری بود که بعد از حادثه شهر مینا ماتا، که بسیاری از مـردم در اثـر
2
خوردن ماهیهای آلوده به متیل جیوه تخلیه شده در دریا توسط یک کارخانه شیمیایی، جان خود را از دست دادنـد و حادثـه ای مشابه درنیگاتا، کنترل مواد زائد خطرناک را در دهه 1960 مورد توجه قرارداد. در ایالت متحده آمریکا قانون دفع مـواد زائـد در 1965 وضع گردید و در سال 1970 تحت عنوان قانون عمومی، اصلاحیه ای برآن نوشته شد. در سال 1976 آژانـس حفاظـت از محیط زیست (EPA) تاسیس گشت و در این سال یک سیستم کنترل شدید برای دفع مواد زائد خطرناک بوجود آمـد. قـانون تصفیه مواد زائد خطرناک، توسط EPA در 1976 بوسیله قانون حفاظت بازیافت منابع (RCRA)، تنظیم و در 1980 به اجـرا درآمد.
در ایران نیز مطالعه ای تحت عنوان پروژه مدیریت مواد زائد خطرنـاک بـا همکـاری سـازمان حفاظـت محـیط زیسـت و دانشگاه علوم پزشکی ایران به انجام رسیده و توانسته است وضعیت مواد زائد خطرناک را در استانهای تهران و اصـفهان نمایـان سازد. در این پروژه به منظور جمع آوری اطلاعات از پرسشنامه استفاده شده است، اما تـاکنون هیچگونـه بررسـی در خصـوص طبقه بندی مواد زائد خطرناک جهت کنترل و مدیریت صحیح این مواد و رفع کمبودها در این زمینه انجام نگرفته است.[4]
مواد وروش تحقیق:
عمل تحقیق فعالیتی است مداوم که برای استخراج حقیقت و کشف روابط علت ومعلولی یک مسئله انجام می پذیرد. در این تحقیق روشهای مورد استفاده شامل کاوش های کتابخانه ای، اینترنتی، مطالعه میدانی و اخذ آمار و اطلاعات از سازمان های متولی مدیریت پسماند است. در این تحقیق با مراجعه به کتابخانه ها ومطالعه گزارش ها و مطالب مربوط به امور پسماند در جهت شناخت و چگونگی مدیریت پسماند اطلاعات گردآوری گردید.در مطالعات میدانی نیز با حضور در مرکز بازیافت و تبدیل مواد شهرداری های تهران در خصوص وضعیت پردازش اولیه پسماندهای خشک و جداسازی آن ها اطلاعات حاصل گردید.
افزایش جمعیت شهری، توسعه صنعت، تغییر الگوی مصرف، تمایل به رفاه طلبـی و بسـیاری از عوامـل و شـاخصهـای دیگر سبب شده تا شاهد روند رو به رشد آلودگیهای زیست محیطی و عوارض ناشی از آن بصـورت مسـتقیم و غیرمسـتقیم در زندگی انسان باشیم.[1]
برخی از این آلودگی های زیست محیطی بهداشتی و یا عواقب و عوارض ناشی از آن مـیتـوان جبـران ناپـذیر باشـد. در کلان شهر تهران با داشتن جمعیتی بالغ بر 10میلیون نفر روزانه بیش از 7000تن پسماند یا زباله شـهری تولیـد مـیشـود کـه می تواند موجب بهم خوردن تعادل اکولوژیکی و اکوسیتمی این شهر می گردد. به منظور مقابله با این حجم عظیم از پسماند ها و رفع معضلات زیست محیطی ناشی از آنها، شناسایی ترکیب آنها و بهره مندی از سیستم های نـوین مـدیریت مـواد زائـد جامـد شهری و بکارگیری شیوه ها و فناوری متناسب با نوع میزان پسماندها، با رویکردهای کاهش تولیـد، تفکیـک در مبـدأ و افـزایش ظرفیت پردازش و بازیافت امری اجتناب ناپذیر می نماید. در حال حاضر ترکیب پسماند های شهر تهـران بصـورت بـیش از %60 پسماند تر و %40 باقیمانده پسماند های خشک است. (سازمان بازیافت و تبدیل مواد، سـال 1388، آنـالیز فیزیکـی و شـیمیایی پسماند شهر تهران). در این میان، بحث آن دسته از بقایای محصـولات خـانگی کـه بـدلیل دارا بـودن حـداقل یکـی از خـواص خطرناک خانگی شناخته می شوند نیز بسیار حائز اهمیت است. با توجه به آنالیز فیزیکی زباله انجـام شـده در سـال 87 توسـط سازمان بازیافت و تبدیل مواد شهرداری تهران و سهم %2 این پسماند ها از کل پسماند های شهری مناطق تهران می توان اذعـان داشت که سالانه در حدود 4670 تن پسماند خطرناک خانگی توسط شهروندان به همراه سـایر زبالـه هـای خـانگی دور ریختـه
