بخشی از مقاله
مقايسه تطبيقي گروه هاي موسيقي از قاجار تاكنون
اين مقاله با هدف نشان دادن تاثير حوادث سياسي و وقايع اجتماعي و بروز تفكرات و ايدئولوژي ها مختلف در آثار هنرمندان (كه در اين مقاله هنرمندان رشته موسيقي موردبحث است) و شيوه ارائه آثار آنها نوشته شده دوران مورد بحث از زمان قاجار تا زمان حاضر است كه همانطور كه مي دانيم حوادث سياسي فراواني مانند انقلاب مشروطه و انقلاب اسلامي و ده‌ها تحول ديگر در اين دوران جامعه ايران را در نورديده كه تاثيرات شگرف اين حوادث در هنر موسيقي بر همگان روشن است . برخي از اين تاثيرات مثبت بوده و باعث تعالي موسيقي ايران شده برخي ديگر اين هنر را از مسير اصلي خود منحرف كرده .
نوشتن در اين زمينه براي خواننده اي كه شناخت كافي از واژه هاي مورد استفاده در موسيقي ندارد كاريست غيرممكن بنابراين سعي شده تا در چند سطر پايين به طور مختصر واژه هاي مورد استفاده در اين مقاله را تعريف كنيم تا با داشتن زباني مشترك منظور خود را به طور رساتري به خواننده القا كنيم .
اولين واژه‌يي كه تعريف آن ضروري است واژه مد است .
مد در موسيقي به معني يك سري از صداهاست كه با فاصله هاي معيني نسبت به هم و نسبت به اولين نت (تنيك) قرار دارند كه مجموع آنها باعث بوجود آمدن نوع خاصي از موسيقي مي شود كه اگر نسبت اين فاصله ها تغيير كند آنوقت نوع موسيقي نير عوض خواهد شد .
براي مثال شور كه يكي از مدهاي مهم موسيقي ايران است نسبت فواصلش به اين ترتيب است . نت اول تا دوم سه ربع پرده - نت دوم تا سوم سه ربع پرده - نت سوم تا نت چهارم يك پرده - نت چهارم تا نت پنجم يك پرده - نت پنجم تا نت ششم نيم‌پرده - نت ششم تا نت هفتم يك پرده و نت هفتم تا نت هشتم يك پرده هر مد از 8 نت تشكيل مي‌شود كه اگر با فواصل بالا نسبت به هم چيده شوند . نغمه حاصل آن چيزي است كه ما به عنوان شور مي شناسيم و مي توان با تغيير اين فواصل نسبت به هم به مقام ها و مدهاي ديگر رسيد .
دومين واژه ، واژه موسيقي سنتي است . واژه موسيقي سنتي را معمولاً در مقابل موسيقي جهاني به كار مي برند . يعني يك نوع موسيقي كه همه مردم جهان قادر به درك و فهم آن باشند موسيقي سنتي هر كشوري بر اساس حوادث تاريخي ، سياسي ، اجتماعي و موقعيت جغرافيايي آن كشور بوجود مي آيد . مردم هر كشوري نسبت فاصله نت ها را طوري انتخاب مي كنند كه نوع خاصي از موسيقي متناسب با شرايط ذكر شده در بالا بوجود مي‌آيد . موسيقي كلاسيك اروپايي از دو مد ماژور و مينور تشكيل شده (البته مدهاي ديگري در اين موسيقي وجود دارد كه امروزه مورد استفاده نيست) موسيقي سنتي ايران از 7 مد تشكيل شده است .
دستگاه : دستگاه به مجموع نغمه هايي كه در يك مد ساخته مي شود اطلاق مي‌شود اين نغمه ها بدين صورت ساخته مي شوند كه هر بار روي يكي از 8 نت گام تكيه مي شود كه به آن نت شاهد گفته مي شود به ترتيب شاهد قرار دادن نت ها و نغمه هاي حاصل از آن را رديف گويند و مجموعه رديف يك دستگاه را تشكيل مي‌دهد .
دستگاه هاي موسيقي ايراني عبارتند از ماهور - سه گاه - چهار گاه - همايون - شور ، نوا و راست پنجگاه كه اين دستگاه ها زير مجموعه هايي به نام نغمه دارند كه عبارتند از اصفهان - دشتي - ابوعطا - بيات ترك - افشاري .
واژه هاي ديگر كه تعريف آنها ضروري است عبارتند از هارموني - كنترپوان - اركستراسيون و فرم در موسيقي .
هارموني علمي است كه در مورد ارتباط عمودي نت ها بحث مي كند ارتباط عمودي نت ها يعني نت هايي كه به طور همزمان به صدا در مي آيند كه هر تركيب از نت هاي همزمان فضايي خاص در موسيقي پديد مي آورد كنتريوان علمي است كه ارتباط افقي نت‌ها را بررسي مي كند . يعني رابطه نت هايي كه پي در پي و پشت سر هم مي آيند .
اركستراسيون : اركستراسيون يك اثر موسيقي را مي توان با رنگ آميزي در يك تابلوي نقاشي مقايسه كرد . آهنگساز با بهره گيري از سازهاي مختلف و رنگ صوتي هر يك و تركيب آنها نقش ها و رنگ هاي بديعي را در اثر خود مي آفريند . فرم در موسيقي يعني ساختار كلي يك قطعه كه از عوامل و اجزاي مختلف تشكيل شده است. پس از اين مقدمه كه بيان‌آن جهت فهم مطالب اين مقاله ضروري به نظر مي رسيد به بررسي موضوع مورد بحث مي پردازيم .
دوران قاجار :
در اين دوره موسيقي وارث افولي كه از دوره صفويه كه آن را در موسيقي دوره سكوت ناميده اند بود . خصوصيات موسيقي دوره قاجار مانند ساير هنرها مثل نقاشي خصوصياتي كاملاً شرقي و سنتي بود زيرا هنوز درهاي تمدن اروپايي به روي ايران باز نشده بود .
بهتر است براي بيان خصوصيات موسيقي ، آن را با نقاشي مقايسه كنيم زيرا به خاطر ماهيت انتزاعي موسيقي صحبت در مورد آن مشكل تر است . نقاشي‌هاي دوره قاجار مخصوصاً تا قبل از دوران ناصرالدين شاه شامل مينياتور و نقاشي هاي قهوه خانه اي بود كه در هيچ يك عمق وجود نداشت ، همين طور از عامل نور استفاده چنداني در اين نقاشي ها نمي شد . در موسيقي حالت هاي بالا بوسيله هارموني ، كنترپوان و اركستراسيون بوجود مي آيد كه هيچ يك از اين عوامل در موسيقي دوره قاجار خبري نبود موسيقي مبتني بر تك نوازي و مهارت هاي شخصي يك نوازنده زبردست بود و اگر هم قطعه اي با چند ساز يعني به طور اركسترال اجرا مي شد تك صدايي بود . يعني تمام سازهاي خطي شبيه به هم داشتند .
در زمان سلطنت ناصرالدين شاه در اثر علاقه وي و حمايتش از نوازندگان و خوانندگان نخبه دربار وي محلي شد تا هنرمندان نامي در آن جمع شوند و نوعي موسيقي كه جداي از موسيقي كوچه بازاري و مبتذل آن دوره بود بوجود آيد . خاندان فراهاني كه راويان رديف موسيقي ايراني بودند و با علي اكبرخان فراهاني شروع مي شوند را مي‌توان از اين دسته هنرمندان دانست . كه آنچه مي توانستند از ميراث گذشته موسيقي در سينه خود جا دادند و به نسل‌هاي بعد منتقل نمودند زيرا خطي براي نگاشتن موسيقي در آن زمان وجود نداشت .
با تاسيس دارالفنون و گشايش شعبه موزيك نظامي تعدادي معلمين خارجي به ايران آمدند و دسته هاي موزيك نظامي را تشكيل دادند كه دستاورد مهم اين دوره آشنايي با خط نت بود .
دوره بعدي دوران انقلاب مشروطه است .
نشر روحيات انقلابي و وطن خواهي در اين دوره تاثير شگرفي بر موسيقي نهاد ، تصانيفي كه داراي اشعار مبتذل و بي مايه براي دست انداختن مردم ساخته مي شدند در اين زمان به تصانيف انقلابي چون مرغ سحر ، از خون جوانان وطن عارف و زمن نگارم درويش خان تبديل شدند . اين تصانيف به خاطر ماهيت انقلابي شان از نظر ريتم و نوع ملودي ها با تصانيف قبلي بسيار متفاوت بودند . موسيقي ايران كه بيشتر شامل آواز به همراه ساز با وزن آزاد بود . با توحه به نياز زمان موسيقي داراي غالب‌هاي وزني و مخصوصاً وزن ها مهيج و انقلابي شد .
يكي از فرم هايي كه در اين زمان و در اثر همين تحول در ريتم به موسيقي ايران اضافه شد فرم پيش درآمد است كه مبتكر آن را درويش خان مي دانند و آهنگي است كه قبل از درآمد در غالب هاي وزني چون ¬6¬¬8-24 و غيره در فضاي مدال دستگاه مورد نظر اجرا مي شود .
تحول عظيمي ديگر كه در اين دوره بوجود آمد كنسرت هاي عمومي بود كه از طريق همين كنسرت ها بود كه تصانيف انقلابي به گوش مردم مي رسيد و همين عامل موسيقي را كه منحصر به دربار شاهان بود به هنري مردمي تبديل كرد .
اواخر دوران قاجار و اوايل دوران پهلوي مصادف با هجوم فرهنگ غربي به ايران بود گروه زياد ايرانيان براي تحصيل به فرنگ مي رفتند و جذب شكوه و عظمت تمدن غربي مي‌شدند . يكي از اين ايرانيان علي نقي وزيري بود كه پس از آشنايي با سيستم موسيقي غربي راه تعالي موسيقي ايراني را پايه گذاري اين
موسيقي بر اساس تئوري‌هاي موسيقي كلاسيك غربي دانست . صحبت در مورد درستي يا نادرستي اقدامات وزيري موضوع مورد بحث اين مقاله نيست اما به نظر نگارنده وزيري فردي دلسوز براي موسيقي ايران بوده و حقي بزرگ به گردن اين موسيقي دارد هر چند كه اشتباهاتي را در ثر وقايع سياسي اجتماعي زمان مرتكب شده است .
پس از مرگ غلامرضا خان مين باشيان رياست مدرسه موزيك دارالفنون به علي نقي وزيري سپرده شد . وزيري خصوصيات موسيقي غرب را كه از جمله داشتن هارموني - اكستراسيون - كنترپوان و موسيقي بر اساس سيستم تونال بود را به موسيقي ايران وارد كرد و در هنرستان عالي موسيقي كه در سال 1302 تشكيل شد گروهي شاگردان با اين نوع موسيقي آشنا شدند و نسلي نو در موسيقي ايران پديد آمد.
وزيري موسيقي ايران را چيز با ارزشي مي دانست و سعي داشت تا با بهره گيري از علوم موسيقي كلاسيك‌ان را به تعالي برساند از جمله آثار وي مي توان قطعات بندباز - دخترك ژليده در چهارگاه - و آثار ديگ را نام برد .
هم زمان با اين وقايع سازهاي غربي چون ويلن و كلارينت و سايرسازهاي اركستر سمفونيك وارد ايران شدند و شاگردان هنرستان موسيقي به تعليم آنها پرداختند از آنجا كه افرادي كه بعد از وزيري عهده دار رياست هنرستان موسيقي شدند به اندازه او وسعت نظر نداشتند و موسيقي سنتي ايران را هنري عقب افتاده مي دانستند . آموزش سازهاي سنتي رفته رفته كم رنگ شد و نوازندگاني كه اين گونه سازها را مي‌نواختند مورد تمسخر قرار گرفتند .
و نتيجه اين تحولات آن بود كه در موسيقي ايران سازي چون كلارينت جانشين ساز ني شد و بسياري از سازهاي محلي و سنتي ايراني كنار گذاشته شدند . در كنار اين تحولات فرهنگ صادراتي غرب با اهداف تجاري خود تاثيراتي متفاوت از آنچه در بالا بيان شد نيز در موسيقي ايران به جا گذاشت كه از آن جمله مي توان ورود انواع و اقسام موسيقي پاپ و كاباره اي را به موسيقي ايران دانست كه طرفداران زيادي نيز پيدا كرد .
در سالهاي بعد موسيقي سنتي به شكل تكنوازي اساتيد و موسيقي دانهاي نسل قبل مانندجليل شهناز - پرويز ياحقي ، و غيره در جريان بود كه كار اين اساتيد نيز بي‌تاثير از تحولات زمان نبود .
جريان موسيقي وزيري هم در كنار انواع و اقسام ديگر موسيقي بر حركت خود ادامه مي داد .
