بخشی از مقاله
چکیده
مناطق آزاد کشور ما بعنوان مناطق جذب گردشگران خارجی داخلی می تواند مورد توجه جدي قرار گرفته و براساس نیاز، ساختارهاي تازه اي در آنها فراهم گردد. هم اکنون در بسیاري از این مناطق امکانات و نیازهاي اولیه مربوط به گردشگري فراهم شده است اما همه آنها ، چیزي نیست که با تکیه برآن بتوان به جذب گردشگران خارجی امیدوار بود و بالطبع در این زمینه باید توانایی ها، امکانات و تسهیلات خود ر ا بسیار بالاتر از آنچه که امروز هست افزایش دهیم. چابهار با بهره گیري از مزیت مناطق ساحلی در زمینه حمل و نقل مستقیم و غیر مستقیم و به لحاظ قرار گرفتن در مسیر کشتی رانی بین المللی و با دارا بودن سواحل عمیق و امکانات بالقوه براي تبدیل شدن به یک مرکز توریستی و تجاري، منطقه اي واجد امتیازات ویژه اي است .در این مقاله به بررسی تطبیقی عوامل موثر در جذب گردشگران داخلی وخارجی در منطقه آزاد چابهار و منطقه آزاد جبل علی پرداخته شده است. روش بررسی توصیفی تحلیلی می باشد، که اطلاعات و داده هاي مورد نیاز از طریق اسنادي و میدانی بدست آمده است. نتایج بدست آمده حاکی از آن است که جذب گردشگر در مناطق آزاد به عواملی از قبیل کیفیت ، امنیت، تبلیغات وبازار یابی،استفاده از شیوه هاي مدرن ، ایجاد امکانات رفاهی پزشکی، ایجاد شکل هاي مختلف گردشگري مطابق با سلیقه گردشگران و... وابسته است، که این عوامل در منطقه آزاد جبل علی به خوبی وجود داشته و نقش مهمی در جذب گردشگران از نقاط مختلف جهان داشته است. درحالی که تقریبا هیچ یک از این عوامل در منطقه آزاد چابهار یا وجود نداشته است و یا در پایین ترین حد خود می باشد، و در ادامه راهکارهایی درجهت جذب توریسم در منطقه آزاد چابهار ارائه گردیده است تا این منطقه بتواند در توسعه منطقه اي و ملی نقش خود را به خوبی ایفا نماید.
واژگان کلیدي: مناطق آزاد، منطقه آزاد جبل علی، توسعه توریسم
مقدمه :
مناطق آزاد یکی از مقاصد مهم گردشگري می باشد و باید بستر سازي مناسب براي جذب گردشگر فراهم گردد. در بیشتر مواقع گردشگري به عنوان وسیله اي براي توسعه اقتصادي در مناطق مرزي ودیگر مکان هاي حاشیه اي مد نظر بوده است
(Husband,W.1981). این مناطق را نباید صرفا به عنوان مبادي ورود کالا محسوب کرد چرا که این مناطق با امکانات و تسهیلاتی که دارند، با یک مدیریت صحیح می تواند در زمینه گسترش جذب گردشگر مؤثر باشند. مناطق آزاد ایران به ویژه کیش، قشم و چابهار در حال حاضر می توانند به منظور تحقق اهداف اقتصادي، آنچنان که در قانون مناطق آزاد و هم چنین در برنامه اقتصادي و اجتماعی و فرهنگی کشور آمده است، به صنعت توریسم و جذب گردشگر اهتمام ویژه اي داشته باشند
.هر یک از این مناطق داراي ویژگیهاي منحصر به فردي هستند که براي تحقق اهداف در این زمینه کاملا مناسب است. ایران اکنون حدود7 صدم تا9صدم از بازار گردشگري را به خود اختصاص داده است که این رقم در برنامه ریزي که براي سال
٢٢٤
ھما ش م ی ی زی و ا ؛ چا ش و ر یا
30 و 31 فروردین - 1391 دانشگاه سیستان و بلوچستان
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012
1404 شده حدود2 درصد در نظر گرفته شده است که باید رقم گردشگران ورودي به ایران 20 میلیون نفر باشد تا به اهداف مورد نظر رسید که این امر بدون برنامه ریزي دقیق و سرمایه گذاري در زیر ساختهاي مرتبط با گردشگري قابل دسترسی نخواهد بود.( کرمی،(3 :1387 که یکی از مکانهایی که می تواند در این زمینه مورد توجه قرار گیرد منطقه آزاد چابهار است و با توجه به موقعیت و شرایط یکسان دبی با الگو برداري صحیح می توان کارهاي موفق آنها را به اجرا گذاشت. همچنین گردشگري در مناطق مرزي به دلیل وجود برخی از بکر ترین مناظر طبیعی و خلق تصاویر اسطوره اي جذاب براي گردشگران توسعه می یابد((Butler,1996 و مناطق آزاد از محبوبیت زیادي در بین گردشگران برخوردارند زیرا آنها می توانند از مزایاي حاصل در یک کشور بیگانه بدون هرگونه اجبار در رعایت مقررات رسمی بهره ببرند.((Timothy, 1996
پیشینه تحقیق:
در زمینه توریسم در جهان وکشور کارهاي متعددي انجام گرفته است. آقاسی زاده 1387 در پایان نامه دوره کارشناسی ارشد خود به بررسی نقش منطقه آزاد چابهار بر توریسم منطقه اي پرداخته است و نشان داده که منطقه آزاد چابهار نقش مثبتی در توریسم داشته است. ابراهیم زاده و همکاران((1388 به تحلیل و بررسی عوامل موثر بر گردشگري منطقه ساحلی چابهار با استفاده از مدل swot پرداخته است. ابراهیم زاده و همکاران (1390) با استفاده از مدل رگرسیون و آزمون T-test تاثیر منطقه ي آزاد چابهار بر توسعه گردشگري و حوزه نفوذ آن را بررسی کرده است. فرزین و همکاران((1390 عوامل موثر بر مزیت رقابتی مقصد هاي گردشگري در چابهار را در مقایسه با دیگر مناطق همسایه تحلیل نموده است.
دیدگاههاي نظري و کارکردهاي گردشگري مناطق آزاد
در شروع قرن بیست ویکم گردشگري به یکی از پردرآمد ترین فعالیت ها در دنیا تبدیل شده است. بر اساس یک پیش بینی انجام شده توسط سازمان جهانی جهانگردي در سال 2020 حدود یک میلیارد و شصد میلیون نفر به گردشگري خواهند پرداخت و درآمدهاي ناشی از گردشگري بین المللی در این سال به یک و نیم تریلون دلار خواهد رسید(.(www.unwto.org گردشگري به کشورهاي در حال توسعه در حل مشکلاتی نظیر بیکاري و فقر با تحرك بخشی به پتانسیل هاي این کشورها کمک خواهند کرد. این در حالی است که گردشگري فعالیتی پاك است که به طبیعت ضرري نمی رساند و در حفط طبیعت نیز براي نسل هاي آیتده کمک می کند(.(holjevac, 2003: 2
در واقع گردشگري آمیزه اي از فعالیت هاي مختلف است که به صورت زنجیره اي در جهت خدمات رسانی به گردشگران انجام می گیرد. بنابر این گردشگري شامل تمامی پدیدها و روابط حاصل از تعامل گردشگران، عرضه کنندگان و فروشندگان محصولات گردشگري، دولت ها وجوامع میزبان، در فرآیند جذب و پذیرایی از گردشگران می باشد((mcintosh, 1995: 9
. در واقع گردشگري به عنوان فعالیتی که در دنیاي امروزي توان اثرگذاري بر فرآیند توسعه متوازن و خرد ورزانه را درتمامی دنیا به نمایش گذارده، مورد توجه طیف وسیعی از سیاست گذاران و برنامه ریزان نظام هاي سیاسی و مدیریت اجرایی در تمامی کشورها دنیا قرار گرفته است. ( ابراهیم زاده و همکاران، .(267 :1386 لویس ترنر گردشگري را امید بخش ترین و پیچیده ترین فعالیتی می داند که که جهان سوم با آن روبه روست و معتقد است گردشگري بیشترین قابلیت را براي جانشینی دیگر فعالت عاي درآمد زا در این کشور دارد ( لی، .(1 :1378 بدین جهت شناخت گردشگري و آثار آن می تواند براي بهره برداري بهتر از این منابع گسترده ي طبیعی و تاریخی است،کمک شایانی نمود. به طور کلی شاید بتوان اهداف ایجاد مناطق آزاد را این گونه بیان کرد که؛ پس از عدم توفیق نسبی استراتژي هاي توسعه مبتنی بر جایگزینی واردات، بسیاري از کشورهاي در حال توسعه، استراتژي مبتنی بر صادرات را تعقیب نموندندبه دنبال آت ارزانی و نازاد نیروي کار در کشورهاي در حال توسعه و بالا بودن سطح دستمزدها در کشورهاي صنعتی باعث گردید تا کشورهاي خارجی گرایش یابند که فعالیت هاي
٢٢٥
ھما ش م ی ی زی و ا ؛ چا ش و ر یا
30 و 31 فروردین - 1391 دانشگاه سیستان و بلوچستان
National Congress on Border Cities and Security; Challenges and Strategies – CBCS 2012
تولیدي کاربر خود را به کشورهاي در حال توسعه انتقال دهند واین کشورها نیز جهت کاهش مشکل بیکاري در کشورهایشان از این انر استقبال نمایند، در عین حال افزایش محدودیت هاي تجاري نیز باعث گردیده تا شرکت هاي چن ملیتی جهت حفظ و گشترش بازارهاي خود به سرمایه گذاري در این مناطق بپردازند. کسب درآمدهاي ارزي، انتقال تکنولوژي و ایجاد ارتباطات پیش رو در برخی موارد در تاسیس مناطق پردازش صادرات، توسعه یک منطقه ي خاص بیش از ایجاد اشتغال و کسب درآمدهاي ارزي مورد توجه قرارگرفت، بالاخره وجود زیربناهاي لازم در این مناطق، معافیت هاي گمرکی موجود و مشوق هاي مالی و عدم وجود بوروکراسی در آنها از دیگر عوامل ایجاد مناطق بوده است( رفعتی، .(4-6 : 1369
عنواین وتعاریف مناطق آزاد
الف:عناوین
امروزه،عناوین متعددي براي اشاره به مناطقی از کشورهاي جهان که براي توسعه سریعتر بازرگانی و صنعتی راه اندازي می شوند به کار برده می شود. این مناطق با عناوین گوناگون از لحاظ ماهیت،شکل،اهداف و عملکرد با یکدیگر تفاوت هایی دارند، که نمونه هایی از این عناوین را فهرست می کنیم. منطقه آزاد، منطقه آزاد تجاري، منطقه آزاد تجاري - صنعتی، منطقه پردازش صادرات، منطقه ویژه اقتصادي، منطقه آزاد واردات، منطقه آزاد صادرات، منطقه تجارت خارجی، منطقه صادرات ساز، منطقه آزاد تولید، منطقه آزاد از حقوق گمرکی، منطقه توسعه سرمایه گذاري ( دانشیار، (32 :1378
