بخشی از مقاله
چکیده
با توجّه به اهمیّت مناطق آزاد تجاری-صنعتی در اقتصاد کشورهای توسعه یافته و برخی کشورهای در حال توسعه، بررسی دلایل ناکامی مناطق آزاد ایران ضروری به نظر میرسد.برای این منظور نگاهی به جایگاه مناطق آزاد در برنامهریزی منطقهای ایران میتواند مفید واقع شود. اصلی ترین هدف مناطق آزاد در جهان و بخصوص در کشور های در حال توسعه ایجاد پیوند ملی با اقتصاد جهانی و بازار های بین الملل در ورای مقررات و قوانین درون مرزی کشور هاست.
در این مقاله پس از طرح مساله ابتدا مبانی نظری مرتبط با این مساله مورد بررسی قرار میگیرد و پس از مروری بر تغییر دیدگاه برنامه ریزان داخلی نسبت حضور گردشگر در مناطق آزاد تجاری در ایران وچگونگی تاثیر این تغییرات در بعضی معیار های مهم پیشرفت مناطق آزاد مورد بحث و بررسی قرار خواهد گرفت سپس موانع و تنگنا های مناطق آزاد ایران مطرح و در نهایت به راهکارها و پیشنهاد هایی برای رشد و شکوفایی مناطق اشاره خواهد شد.
مقدمه
امروزه مناطق آزاد تجاری بعنوان یکی از پایههای اقتصادی در افزایش صادرات و جذب سرمایهگذاری و گردشگر خارجی سهم بزرگی از اقتصاد کشورهای پیشرفته را تشکیل میدهند.امّا اینکه منطقه خاصی بعنوان منطقه آزاد نامگذاری شده و صرفا اهداف و فعّالیت خاصی برای آن منظور شود، منجر به رشد اقتصادی و تحول مثبت در منطقه نخواهد شد.آنچه باید مورد اهمیّت قرار گیرد، نحوه برنامهریزی و اتّخاذ سلسله تصمیمات متوالی و متناسب با زمان است که بتوندا با توجّه به قابلیتهای منطقه، امکان حصول اهداف مورد نظر منطقه را فراهم آورد.از این رو بررسی جایگاه مناطق آزاد در نظام برنامهریزی کشور در راستای ارزیابی عملکرد این مناطق امری ضروری به نظر میرسد.
تعریف برخی واژگان و بررسی برخی دیدگاهها از مناطق آزاد همراه با تاریخچه مناطق و اهداف آنها گرچه بدیهی است اما به بیان آن میپردازیم . روش تحقیقی برگزیده در این باره روش مقایسه تحلیلی میباشد این روش بر تحلیل و توصیف مفاهیم اساسی و عوامل اساسی و موثر بر موضوع و مفروضات و یافته های تحقیقاتی انجام شده مرتبط با مسئله و موضوع عنوان شده میباشد در این روش سعی بر ان است که موضوعی با یک روند منطقی به اجزای تشکیل دهنده ان تجزیه شده و عوامل موثر بر ان شناسایی شده و نهایتا از طریق تجزیه و تحلیل این عوامل و بررسی تحلیل های تاثیر گذار انها به موضوع مورد نظر و پیشنهادات دست یابیم .
بیان مسئله :
مناطق آزاد تجاری با داشتن قابلیت هایی همچون افزایش صادرات،اشتغال زایی، جذب سرمایه گذاری خارجی،جذب گردشگران داخلی و خارجی و غیره ، میتواند نقش مهمی را در اقتصاد کشورها بخصوص کشور های در حال توسعه همچون ایران ایفا کنند اما با گذشت بیش از سه دهه از ایجاد اولین منطقه آزاد تجاری در ایران این منطقه هنوز نتوانسته از جایگاه مناسبی در اقتصاد ایران برخوردار شود انچه می تواند منجر به حصول اهداف مناطق آزاد شود نحوه برنامه ریزی و اتخاذ تصمیمات مناسب با در نظر گرفتن قابلیت های منطقه است.
از این رو نگاهی بر جایگاه مناطق آزاد در برنامه ریزی منطقه ای ایران می توان در راستای شناخت دلایل عدم موفقیت این مناطق مفید شود. در این مقاله سعی میشود تا پس از بیان جایگاه مناطق آزاد تجاری در نظام برنامه ریزی ایران با تاکید بر حضور گردشگر در این مناطق و تاثیر ان در رشد و پیشرفت این مناطق و تحلیل اطلاعات موجود به بیان پاره ای از مشکلات و دلایل ناکامی این مناطق پرداخته شود.
تفاوت کیش با سایر فضاهای غیر جزیره ای تا حدودی وجود شرایط و ویژگی های خاصی می باشد منجمله اینکه این جزیره بر اساس قوانین اداری خاص و مدیریتی نسبتا مستقل می باشد و همچنین به دلیل فقدان مراکز با اهمیت اقتصادی و جمعیتی در اطراف آن محیطی نسبتا منفرد از نظر فضایی به شمار میرود بر همین اساس به عنوان منطقه آزاد دارای مشکلاتی همچون نبود ثبات قوانین و سیاست ها در سرمایه گذاری خارجی عدم امکانات لازم در جلب گردشگر بخصوص خارجی میباشد ارزیابی کارکرد مناطق آزاد تجاری صنعتی از نظر انطباق با اهداف اولیه و رسیدن به مکانی مناسب برای جایگاه مناطق آزاد و همچنین ایجاد راهکارهایی برای جذب گردشگر خارجی و داخلی در این مناطق در نظر یکی از مهمترین اهداف ای مناطق به شمار میرود.
مبانی نظری
منطقه آزاد تجاری قلمرو معینی است که غالبا در محدوده داخل یک بندر و یا در مجاورت آن قرار گرفته ودران تجارت آزاد با سایر نقاط جهان مجاز شمرده میشود.چنانکه کالا ها را میتوان بدون پرداخت حقوق و عوارض گمرکی از این مناطق صادر کرد یا به این مناطق وارد نمود - لطیفی،1387، - 2
تاریخچه و اهداف مناطق آزادجهان
نخستین مناطق آزاد جهان، در حقیقت، مناطق محصوری با دیوارهای دفاعی بودند که در بنادر »چالیس« و »پیرائوس«یونان بنا شده بودند .اولین منطقه آزاد تجاری که هدف تاسیسآن تا حدی با هدفهای مناطق آزاد به مفهوم جدیدآن تطابق دارد، در سال 1888 میلادی در بندر »هامبورگ« ایجاد شد. در ایالات متحده امریکا، تا تصویب لایحه مناطق تجارت، درسال 1934، منطقه تجارت آزاد وجود نداشت اما تا سال 1982 در این کشور 68 منطقه آزاد تجاری فعال ایجاد گردیده بود؛.مناطق آزاد سابقه کمی در ایران دارد و تجربه های سایر کشور ها نیز در این رابطه به علت تفاوت شرایط اقتصادی فرهنگی سیاسی ویژگی های جغرافیایی و ماهیت متفاوت این مناطق را نمی توان الگوی مناسبی برای استفاده دانست. - سایت مقالات شهرسازان ایران -
تاریخچه و اهداف مناطق آزاد ایران
اندیشه تاسیس و راه اندازی مناطق آزاد در ایران در سال های اولیه دهه 1330 شکل گرفت. در آن سال ها با به وجود آمدن مشکلات ناشی از فقدان تسهیلات بندری و تاسیسات مورد نیاز برای نگهداری کالاهای وارده به کشور، در بنادربازرگانی بزرگ جنوب - همچون خرمشهر، بوشهر و بندرعباس - ضرورت چنین کاری احساس می شد.
