بخشی از مقاله
چکیده:
انسان با ایجاد موقعیت در هر مکانی، که در برخی مواقع ناشی از موقعیت طبیعی آن مکان نیز می باشد، فضای خاصی را بوجود می آورد که ممکن است برای آن مکان مطلوب و یا نامطلوب باشد، کشورها با ایجاد مناطق آزاد اهداف خاصی را دنبال می کنند. این اهداف ممکن است توسعه صادرات، تامین ارز، رشد و توسعه یک منطقه، آزمایش ورود به اقتصاد بین الملل و ... باشد.
رسیدن به این اهداف نیازمند برنامه ریزی ها و راهبردهای خاص می باشد. اکنون هفت منطقه مصوب و عملیاتی شده با قوانین خاص، اداره و از طرفی، نظر ایجابی در مورد افزایش تعداد عددی این نوع مناطق در این دولت مطرح است اما واقعیت این که هنوز بعد از گذشت سه دهه از تصویب قانون و شکل گیری اولین منطقه آزاد در کشور و توجه به صراحت، ماده 1 قانون چگونگی اداره مناطق آزاد تجاری- صنعتی جمهوری اسلامی ایران مصوب 1372 تسریع در انجام امور زیربنایی، عمران و آبادانی، رشد و توسعه اقتصادی، سرمایهگذاری و افزایش درآمد عمومی، ایجاد اشتغال سالم و مولد، تنظیم بازار کار و کالا، حضور فعال در بازارهای جهانی و منطقهای، تولید و صادرات کالاهایصنعتی و تبدیلی و ارائه خدمات عمومی، بیان شده، باید مورد بررسی قرار گیرد،
این تحقیق که مبتنی بر روش توصیفی - تحلیلی با بیان اهداف شکل گیری و الزامات اولیه ایجاد منطقه آزاد در یک محدوده منطقه آزاد ارس - شهر جلفا - و بررسی جایگاه cds در انطباق با شرایط ویژه آن مناطق در بین طرح های دیگر شهری و قوانین خاص مناطق آزاد کشور، درصدد ارائه تصویری روشن برای اجرای طرح استراتژی شهری در مناطق آزاد میباشد. تحقیق حاضر نشان دهنده لزوم بکار گیری طرح استراتژی توسعه در مناطق آزاد برای
رسیدن به اهداف مشخص شده در قانون تشکیل، اداره مناطق و مشارکت دادن تمام شهروندان و سرمایه گذاران در امر برنامه ریزی بلند مدت و فرایند اجرایی طرحها دارد.
مقدمه:
در تعریف سازمان ملل متحد، مناطق آزاد به عنوان »محرکه« در جهت تشویق صادرات صنعتی تلقی میگردد. همچنین در برداشت جدید از مناطق آزاد - که به منطقه آزاد پردازش صادرات معروف است - به ناحیه صنعتی ویژهای در خارج از مرز گمرکی، که تولیداتش جهتگیری صادراتی دارند، گفته میشود. فلسفه این اصطلاح را میتوان در تغییر استراتژی واردات به استراتژی توسعه صادرات دانست. در این بین استراتژی توسعه شهری راهبردی نوین است که هم اکنون در بسیاری از کشورهای جهان مخصوصا در کشورهای جهان سوم با استقبال روبرو شده است.
هرچند شکل گیری رسمی سازمان - - ائتلاف شهرها - - به سال 1999 برمی گردد، اما این سازمان در سالهای بعد از مشارکت - - بانک جهانی - - و مرکز سکونتگاهای انسانی وابسته به سازمان ملل متحد - - هبیتات - - اسناد رسمی آن منتشر کرده و در حال حاضر نیز تریبون و متولی رسمی اجرای استراتژی توسعه شهری در سطح جهانی بشمار می رود.
برنامه ریزی استراتژیک برنامه ای است که ضمن تحلیل وضع موجود راه حل هایی که مناسب و احتمال رسیدن به هدف را دارد ارائه می دهد. با شکل گیری محدوده های مصوب در ایران و مشکلات پیش روی توسعه موزون و پایدار در مناطق آزاد، خصوصا در محدوده های قشم و ارس به جهت واقع شدن محدوده های سکونتگاهای شهری، در داخل مساحت مصوب و قانونی مسائل زیادی مواجه میباشند.
استراتژی توسعه شهری در واقع برنامه های عملی همچون مشارکت تمام گروه های شهری و سرمایه گذاران در فرآیند برنامه ریزی و اجرا، بومی سازی طرح ها دادن اختیارات بیشتر به نظام های اجرایی شهری و توجه به طرح های فرادست باید در نظام برنامه ریزی های شهری مورد توجه قرار گیرد که این مهم با لحاظ قوانین خاص و اختیارات قانونی پیش بینی شده در نحوه اداره مناطق آزاد قابل بررسی بوده است در این مقاله ضمن لحاظ الزامات شکل گیری منطقه آزاد و بیان شرایط و ویژگیهای اسناد و طرحهای تهیه شده و تشریح لزوم تدوین تهیه طرحهای توسعه استراتژیکی، برای توسعه مناطق آزاد و خصوصا با تاکید بر محدوده شهر جلفا پرداخته میشود.
- روش تحقیق:
روش تحقیق در این پژوهش از نوع توصیفی - تحلیلی است و با توجه به موارد جمع آوری اطلاعات و مطالب مورد نیاز عموما مطالعات کتابخانه ای و اسناد رسمی و مجموعه قوانین مناطق آزاد را شامل می شود و این تحقیق از نظر هدف جزو تحقیقات کاربردی می باشد.
پیش شرط و پیش نیازهای موفقیت مناطق آزاد:
بررسیهای به عمل آمده در مورد مناطق آزاد منتخب نشان می دهد که توفیق منطقه آزاد مستلزم برخورداری مجموعه ای از پیش نیازها و الزامات و عوامل تاثیر گذار است که بدون توجه و فراهم نمودن آنها پیشبرد اهداف و استراتژی های آن منطقه آزاد با موانع جدی روبرو می شود. که از این موارد می توان به برخورداری از صلح و آرامش و روابط بین المللی کم تشنج، ثبات داخلی و تمرکز سیاسی و فراهم آوری وضعیتی سیاسی- اجتماعی جاذب سرمایه ، برخورداری از موقعیت مکانی مناسب، انسجام و قدرت مدیریت متمرکز ، سیستم اداری فاقد جنبه های بوروکراتیک و عاری از دخالت های عوامل خارج از منطقه و پذیرش اصل برخورداری از آزادی نقل و انتقال سرمایه و ارز و ترجیحا نیروی کار خارجی در منطقه آزاد و مواردی از این قبیل اشاره کرد
ایجاد مناطق آزاد نیازمند یک سری پیش شرط های اساسی است که بدون فراهم آوردن آن موارد مناطق آزاد از رسیدن به اهداف خود باز می ماند :
1. پرهیز از دخالتهای سیاسی: اولین پیش شرط، تصمیمات متخذه برای اداره منطقه آزاد باید در حد قابل ملاحظه خارج از دخالت های سیاسی باشد. اهمیت این پیش شرطها که از سوی موسسه تحقیقاتی آدام اسمیت در لندن منتشر شده در آن است که به عنوان مثال تحلیل آنها ما را به این نتیجه می رساند که بندر آزاد هامبورگ با برخوردار بودن از مقررات آزادتر، در مقایسه با کپنهاک و استکهلم به نتایج بهتری دست یافته است. مناطق تجارت ایالات متحده که اکنون تعداد آنها به بیش از 300 واحد رسیده تا سالهای پیش از دهه 80 چندان موفق نبودند، اما از سال 1980 به بعد که در حدود وظایف آنها تغییراتی بوجود آمد رشد چشمگیری از خود نشان داده اند.
2. لغو عوارض گمرکی: دومین پیش شرط ایجاد یک منطقه آزاد آنست که در مورد کالاهای وارد به منطقه هیچ گونه عوارض یا تعرفه ای اعمال نشود به بیان دیگر منطقه آزاد از لحاظ گمرکی به مثابه سرزمینی بیگانه تلقی شود. با آنکه منطقه آزاد سرزمینی خودی است که به یک فرودگاه یا یک بندر متصل است اما از نقطه نظر ورود و خروج کالا به منطقه و از منطقه، به سان سرزمینی خارجی تلقی می شود
