بخشی از مقاله
چکيده :
نوارهاي ساحلي به عنوان يکي از مناطق استراتژيک و پر اهميت هر کشور محسوب ميگردد. همواره سواحل محل اجتماعات بشري بوده است .کشور ايران نيز با توجه به داشتن مرز آبي وسيع در شمال و جنوب از اين قاعده مستثني نمي باشد. بندر چابهار بنا بر موقعيت استراتژيک در منطقه و دارا بودن بستر فرهنگي و اجتماعي و اقتصادي مناسب يکي از نواحي ساحلي جنوبي ايران ميباشد که از دير باز توسعه نوار ساحلي آن دستخوش تغييراتي بوده تا پاسخ گوي نيازهاي شهري، توريستي، حمل و نقل و غيره بندر چابهار باشد. توسعه ي فعاليت هاي گردشگري در مناطق آزاد، يکي از راهبردهاي مهم جهت توسعه پايدار منطقه مي باشد. اين پژوهش ازنوع توصيفي – کتابخانه اي مي باشد. نتايج تحقيق حاکي از آن است که منطقه چابهار با توجه به موقعيت استراتژيکي و با دارا بودن پتانسيل هاي بالقوه و به خصوص اينکه جزو مناطق آزاد ميباشد در رشد و شکوفا شدن اقتصاد منطقه تاثير بسزايي دارد و همچنين استعدادهاي آشکار و نهاني را در جذب گردشگر و توسعه گردشگري و تبديل به يک قطب اقتصادي را دارا مي باشد.
واژگان کليدي: گردشگري، پتانسيل هاي گردشگري، مناطق آزاد، بندر چابهار
مقدمه :
طي سال هاي اخير، گردشگري رشد و تنوع زيادي داشته و به صنعتي تبديل شده که بيشترين رشد را در جهـان تجربـه مـي- کند(٢٠١٣ ,UNWTO). صنعتي پاک و درآمدي که به خوبي با درآمد صنايعي نظير نفت و خودرو سازي، که جزو صنايع پر درآمد دنيا هستند، رقابت ميکند. رشد اين صنعت به عنوان اقتصاد اول جهاني و مسافرت هاي بـين المللـي بـه سـرعت ادامـه دارد(٢٠٠٦ ,UNWTO). گردشگري در سال ٢٠١٢ بيش از 3/1 تريليون دلار درآمد براي کشورها داشته است (,UNWTO ٢٠١٣). چنين درآمد و اثرات مثبت از جمله اشتغال زايي موجود در اين صنعت باعث شده رقابـت تنگـاتنگي بـين قـدرت هـاي بزرگ جهانگردي براي به دست آوردن سهم بيشتري از بازار وجود داشته باشـد. بـدين منظـور کشـورها راهبردهـاي منسـجم ، اجرايي و مؤثري براي توسعه گردشگري تدوين ميکنند(گي، ١٣٨٦). سفر به سواحل و اسـتفاده از خورشـيد و تفريحـات آبـي همچون شنا در دريا، ماهيگيري و ورزش هاي ساحلي از علائق اکثر گردشگران دريايي محسوب ميشود(سقايي ١٣٨١: ١٧).
گردشگري با ويژگيهاي خاص خود، ميتواند به عنوان يکي از اصلي ترين گزينه هاي مناطق آزاد در جهت ايجاد اشتغال ، کسب درآمد ارزي و توسعه -ي منطقه اي باشد، لذا سرمايه گذاري در اين فعاليت در تمام کشورهاي داراي جاذبه هاي گردشـگري و از جمله در ايران رو به افزايش است . در واقع گردشگري براي کشورهاي داراي جاذبه هـاي گردشـگري نظيـر ايـران مـيتوانـد بـه مهمترين منبع کسب درآمد ارزي تبديل شود، مشروط بر اينکه برنامه ريزي صحيح و همه جانبه توأم با آينده نگري براي بهـره - برداري منطقي و عملي آن تنظيم و اجرا گردد. در راستاي اجراي برنامه هـاي فـوق الـذکر اسـتراتژي توسـعه ي گردشـگري در مناطق آزاد با دو هدف تبيين شده که عبارتند از:
- گسترش و توسعه ي گردشگري بر اسـاس جلـب مشـارکت و فعاليـت سـرمايه و تخصـص داخلـي و خـارجي در زمينـه هـاي گردشگري دريايي، طبيعي، علمي و فرهنگي، خانوادگي و بوم گرا، از طريق ايجاد بسـترهاي لازم بـراي طـرح هـاي گردشـگري مناسب ، بهسـازي و سـالم سـازي محـيط و توسـعه ي امکانـات و زيرسـاخت هـا در منـاطق آزاد بـه منظـور تحقـق آن (زيـدي، برقي،١٣٩٢).
- تأکيد و توصيه و برنامه ريزي به منظور جذب و افزايش گردشگران علمي و فرهنگـي از کشـورهاي توسـعه يافتـه ، گردشـگران خانوادگي، ايرانيان مقيم ساير کشورها و توسعه ي گردشگري داخلي در مناطق آزاد(شوراي عالي منـاطق آزاد تجـاري- صـنعتي ايران ، ١٣٨٦). اين مقاله در نظر دارد با توجه به اهداف اوليه ي منطقه آزاد چابهار مانند: توسعه ي صادرات ، کسب درآمد ارزي و جذب گردشگر داخلي و خارجي به بررسي عملکرد اين منطقه ي آزاد در زمينه ي توسعه گردشگري در اين منطقه بپردازد تـا از اين رهگذر علاوه بر شناسايي تنگناها و موانع موجود و همين طور شناخت نقاط قوت و فرصت ها به اين راهکارهاي مناسـب در توسعه آن بپردازد.
مباني نظري:
مفهوم توسعه پايدار
توسعه پايدار عبارت است از توسعه اي که نيازهاي کنوني جهان را بدون آنکه توانايي نسلهاي آتي را در بر آوردن نيازهاي خود به مخاطره بيفکند تامين ميکند. برخي براي توسعه پايدار سه رکن اساسي متصور شده اند : پايداري زيست محيطي (اکولوژيکي) ، پايداري اقتصادي و پايداري اجتماعي(٢٠٠٢ , Shriber). کارآمدي هر سيستمي به لحاظ کردن هر سه بعد پايداري (اکولوژيکي، اقتصادي و اجتماعي) است .
اصل عدالت بين نسلي، اصل عدالت اجتماعي (عدالت دوران نسلي)، اصل مسئوليت فرامرزي، اصل وابستگي متقابل انسان و طبيعت ، اصل زندگي ملايم در زمين و حفظ تنوع زيستي ، اصل مشارکت اثر بخش تمام افراد و گروهها در تصميم گيريهايي که زندگي آنها را زير تاثير قرار ميدهد، توجه به فرهنگ و دانش بومي، برابري جنسيتي، صلح و امنيت دسترسي به اطلاعات معتبر را به عنوان اصول فرايند توسعه پايدار معرفي ميکنند. برنامه هاي توسعه اقتصادي براي جوامع جهان سوم که از اواسط دهه ١٩٥٠ به اين طرف از سوي قدرتهاي بزرگ سرمايه داري، به ويژه آمريکا، پياده شدند در عمل نتوانستند رشد اقتصادي قابل توجهي را دربسياري از کشورهاي مزبور به وجود آورند(٢٠٠١, Duffield). کشورهاي در حال توسعه براي دستيابي به توسعه پايدار، بايستي بر اساس شرايط و موقعيت جامعه خود برنامه اي تدوين کنند که بتواند در يک فرايند مشخص و استفاده از همه ظرفيت هاي ملي با نگرش اقتضايي گام بردارند. با تکيه بر وجود منابع داخلي و يا استفاده از نسخه هاي تجويز شده ، بدون توجه به شرايط محيطي، نمي توان به توسعه اي پايدار دست يافت .
چگونگي توزيع مناطق آزاد اقتصادي در جهان
آمارهاي موجود نشان مي دهد که جمهوري اسلامي ايران با هفت منطقه آزاد اقتصادي- در صورت احتساب منطقه آزاد ماکو - در ميان سي و شش کشور داراي منطقه آزاد اقتصادي رتبه هشتم را در اختيار داشته و اين در حالي است که کشورهاي ترکيه و امارات متحده عربي، هر کدام با تعداد بيست و يک منطقه آزاد اقتصادي در جايگاه اول قرار گرفته اند.
جدول (١)به تشريح نحوه توزيع مناطق آزاد اقتصادي در جهان ميپردازد.
تاثير مناطق آزاد اقتصادي بر اقتصاد و گردشگري منطقه :
کارکردهاي گردشگري مناطق آزاد:
در حال حاضر تعداد کثيري از مناطق آزاد اقتصادي در سراسر جهان به بهره برداري رسيده و يا فرآيند برنامه ريزي جهت بهره برداري از آنها انجام يافته است . باور عمومي بر اين است که احداث مناطق آزاد اقتصادي منجر به جذب سرمايه گذاري خارجي، ارتقاي صادرات ، افزايش عايدات ناشي از سرمايه گذاري هاي خارجي و ايجاد فرصت هاي شغلي مناسب براي نيروي کار و جذب گردشگر در منطقه خواهد گرديد. بديهي است که برآورده شدن موارد ياد شده تاثيرات مثبتي بر اقتصاد کشور ميزبان بر جاي گذارده و به بهبود استاندارد زندگي مردم خواهد انجاميد. بنابراين توسعه اقتصادي نيازمند سرمايه گذاري در بخشها و فعاليتهاي مختلف اقتصادي است . بدون سرمايه گذاري در طرحهاي زيربنايي و روبنايي نميتوان انتظار گسترش اشتغال ، توليد و رفاه اقتصادي را داشت . امروزه بسياري از کشورهاي جهان ، تمايل شديدي به جذب سرمايه هاي خارجي پيدا کرده اند. يکي از راههاي مفيد و مناسب بدين منظور ايجاد«مناطق پردازش صادرات » يا مناطق آزاد تجاري-صنعتي است (شاکري، سليمي، :٩٥).
نقش مناطق آزاد در کمک به رشد و بالندگي اقتصادي کشور و تحقق اهداف جهاد اقتصادي موضوع غير قابل انکاري است .
جذب سرمايه گذاران خارجي به مناطق آزاد، يکي از مهمترين اهداف مناطق آزاد و ويژه اقتصادي است که در طول سال گذشته مورد نظر تمام مديران اين مناطق بوده و نتايج بسيار مطلوبي نيز با خود به همراه داشت .در منطقه چابهار از اين مورد ميتوان در پروژه هاي گردشگري سود عالي را بدست آورد زيرا اين منطقه جاذبه هاي گردشگري فراواني را در خود جاي داده است ، فقط نيازمند آن است که تسهيلات و اعتبارات لازم را دريافت کند. حضور هزاران مسافر نوروزي و گردشگران در تمام مناطق آزاد کشور در سال هاي جاري، نشان داد که اين مناطق نه تنها مراکزي براي جذب سرمايه گذاران حوزه صنعت و تجارت هستند بلکه ميتوانند به عنوان مقاصد گردشگري در ايران و ساير کشورها مطرح شوند.
توسعه مناطق آزاد اقتصادي قابليت هاي فراواني را براي کشورهاي ميزبان ايجاد نموده و قادر است کشورهاي در حال توسعه را در پيمودن فرآيندهاي صنعتي شدن ، هدايت نمايد. با وجودي که کشورهاي مختلف ، اهداف متفاوتي را از برقراري مناطق آزاد اقتصادي دنبال مي نمايند. غالبا" شباهت هاي فراواني ميان اين اهداف مشاهده مي شود.
از يک سو مي توان اهداف کوتاه مدت کشورهاي ميزبان در تشکيل مناطق آزاد اقتصادي را در افزايش صادرات و عايدات ناشي از مبادلات خارجي، توليد فرصت هاي شغلي، تحريک منابع سرمايه گذاري و شتابدهي به توسعه منطقه اي و جذب گردشگري دانست . از سوي ديگر اهداف بلند مدت پياده سازي چنين طرح هايي را ميتوان در انتقال فن آوري، اکتساب و ارتقاي مهارت هاي مديريتي و بهبود ارتباطات اقتصاد کشور ميزبان با ساير اقتصادها در عرصه بين المللي جستجو کرد.
جذب سرمايه گذاريهاي خارجي (جريانات سرمايه )
تشريک مساعي با سرمايه گذاران خارجي، به عنوان يکي از روش هاي مرسوم اقتصادهاي درحال توسعه بمنظور بهبود صادرات و توسعه ارتباطات سازماندهي شده با بازارهاي بين المللي برشمرده مي شود. نقش سرمايه گذاران خارجي تنها به وارد نمودن جريانات سرمايه به مناطق آزاد اقتصادي خلاصه نمي شود، بلکه پرورش مهارت هاي مديريتي و تسهيل در بازاريابي نيز مي - تواند جزء کارکردهاي ايشان قلمداد شود. پس مديريت مناسب و تعهد به آزادي مبادلات ، همراه با مشوق هاي هدفمند و زيرساخت هاي کارآمد مناطق آزاد اقتصادي را به فضايي جذاب جهت سرمايه گذاري مبدل خواهد ساخت .سرمايه گذاري خارجي ميتواند توسعه گردشگري را سرعت بخشيده ، معيارهاي اقتصادي را ارتقا دهد، و ايده ها، فناوري و بازارهاي جديدي را به ارمغان آورد. سرمايه گذاريهاي گردشگري در کشورها باقي خواهد ماند. هتلها، رستوران ها و غيره را نميتوان مانند کالاهاي منقول جابه جا کرد(جيمز، اليوت ،١٣٧٩)
ارتقاي صادرات و عايدات ناشي از مبادلات بين المللي
در واقع افزايش ميزان صادرات و مبادلات در بازارهاي بين المللي به عنوان دليل اصلي وجود مناطق آزاد اقتصادي مطرح مي گردد. پياده سازي استراتژي هاي صنعتي شدن در کشورهاي در حال توسعه از يک سو و محدوديت کشش بازارهاي داخلي از سوي ديگر، اين کشورها را مجبور به ورود در عرصه هاي بين المللي از طريق افزايش صادرات نموده است . از اين رو راه اندازي مناطق آزاد اقتصادي يکي از مهمترين روش هاي دستيابي به بازارهاي بين المللي جهت صادر نمودن توليدات خارجي است .
