بخشی از مقاله
چیکده
در دنیای رقابتی امروز دستیابی به مقاصد راهبردی بدون داشتن ساختار سازمانی مناسب امکانپذیر نیست سازمانها باید ساختارهایی را طراحی کنند که در رقابت روزافزون امروزه انعطاف پذیر و جوابگوی نیازهای سازمان باشد. هدف از این پژوهش بررسی مقایسه تطبیقی ساختار سازمانی شرکت نفت اهواز با شرکت نفت امارات متحده عربی میباشد، روش پژوهش توصیفی از نوع پیمایشی و تحلیلی میباشد. تعداد نمونه برای هر دو شرکت 100 نفر در نظر گرفته شده است نتایج پژوهش نشان داد که ابعاد ساختار سازمانی (پیچیدگی، رسمیت و تمرکز) در شرکت نفت اهواز کمی زیادتر از شرکت نفت امارات متحده عربی میباشد.
کلید واژه: ساختار سازمانی، پیچیدگی، رسمیت، تمرکز
مقدمه
از آنجا که شرط بقا و تداوم حیات هر سازمانی در محیط متلاطم و آشفته امروزی ارتقا بهرهوری است و آنچه که در افزایش بهرهوری به احتمال زیاد نقش بسزایی دارد، ساختار سازمانی است، بدیهی است که ساختار، با توجه به ویژگیهای محتوایی، ابعادی و محیطی خود اثر قابل ملاحظهای بر توسعه سازمان دارد، و در واقع آنچه سازمانهای خلاق و بهرهور را از سایر سازمانها متمایز مییازد، همین خصوصیات ساختاری واستفاده مناسب موقعیت و جایگاه آن است. بهرحال کوشش در جهت ارتقا بهرهوری سازمان، با توجه به ساختار و تشکیلات سازمان امکان کشف نارسائیهای ساختاری نهفته در آن را فراهم ساخته و کارکنان را برای انجام موثر وظایف و اداره بهتر امور آماده میسازد.
همواره بخش نفت در اقتصاد کشور، نقش مسلط را ایفا کرده و شواهد بیانگر آن است که در آینده قابل پیشبینی نیز، این بخش هم چنان به تسلط خود در عملکرد اقتصاد کشور ادامه دهد. ارزیابی نقش بخش نفت در اقتصاد ایران، از طریق سهم آن در تولید ناخالص داخلی (به طور متوسط در حدود 16 درصد، طی 20 سال گذشته)، می تواند منجر به ایجاد خطای ذهنی در جهت کوچکنمایی باشد. مهمترین نقش بخش نفت، تامین بیش از 85 درصد از درآمدهای
ارزی کشور و در نتیجه اتکای انکارناپذیر بخشهای مختلف اقتصادی برای تامین نیازهای وارداتی خود به درآمدهای حاصل از صادرات نفت از یک سو و تامین حدود 98 درصد از انرژی مورد نیاز کشور از سوی دیگر است.
بررسی ویژگیهای ساختاری سازمان نفت و تناسب این ساختارها با اهداف و فعالیتهای انها و موضوعاتی از این قبیل کمتر مورد توجه پژوهشگران قرار گرفته است است.
سازمانها به منظور تحقق اهداف شان از چهارچوبی برای هدایت و کنترل رفتار اعضای خود استفاده میکنند و بر اساس آن با ایجاد قوانین و مقررات و دستورالعملها، اعطای اختیار و سرپرستی به برخی اعضا جهت کنترل اعضای دیگر، تدوین شرح شغل و ... یک ساختار سیستماتیک بنا مینهند (میرسپاسی، .(1384
در واقع ساختار سازمانی فراگردی مهم در کسب هدفهای سازمان میباشد و نبود ساختار منسجم تشکیلاتی مهمترین عامل کمبود کارامدی سازمان است، که موجب نبود روشهای صحیح انجام کار میگردد (موغلی، .(1371
در یک تقسیمبندی نوع ساختار سازمانهای دارای محیط ثابت با نوع ساختارهای سازمانهای با محیط پویا را کاملا متفاوت و به ترتیب تحت عنوان ساختار مکانیکی (پیچیدگی، رسمیت و تمرکز حداکثر) و ساختار ارگانیکی (پیچیدگی، رسمیت و تمرکز حداقل) نامگذاری نمودند (برنز و استاکر، .(1991 ساختار مکانیکی در یک محیط با ثبات و ساختار ارگانیکی در یک محیط متلاطم و دارای تغییر بیشترین کارایی را دارند (پروو، .(1967 به عبارت دیگر این محیط سازمانی است که مشخص مینماید کدام ساختار مناسب بود و بایستی مورد استفاده قرار گیرد (میرسپاسی، .(1384
تحمل ابهامات در فرایند سازمانی با ساختار مکانیکی وجود ندارد و این امر موجب دلسردی کارکنان در ارتباطدهی و تصمیمگیری میشود خطاهای کارکنان مورد سرزنش و عتاب قرار میگیرد و در نتیجه در مقابل تغییر مقاومت میکنند (فایول، .(1992 وظایف قابل انطباق، آئین نامههای کم، اختیار تصمیمگیری غیرمتمرکز، ارتباطات مطلوب، انعطافپذیری و تاثیر مثبت بر نواوری و خلاقیت از ویژکیهای ساختار ارگانیکی است (رابینز، 1991؛ اونیل و بیوواز و شول1، .(2005
با توجه به مطالعه و بررسی نظرات مختلف دانشمندان علم سازمان و مدیریت، عواملی چون استراتژی، اندازه یا بزرگی سازمان، تکنولوژی و محیط تعیین کننده نوع ساختار سازمان هستند و پیچیدگی، رسمیت و تمرکز نمایانگر ارکان اصلی ساختاراند (کورنا و همکاران2، .(1998
ابعاد ساختاری بیانگر ویژگیهای درونی یک سازماناند و مبنایی به دست میدهند که میتوان به وسیله آن سازمانها را اندازهگیری و ویژگیهای ساختاری آنها رابا هم مقایسه کرد (اعرابی، .(1379 ابعاد محتوایی نیز معرف کل سازمان هستند. ابعاد ساختاری اصلی که در ایجاد ساختار سازمانی و اداره موثر و اثربخش سازمان نقش مهمی دارند از سه عنصر پیچیدگی، رسمیت و تمرکز تشکیل شده است.
- پیچیدگی حدود تفکیک سازمان را نشان میدهد، همچنین به میزان تخصصگرایی، تقسیم کار و تعداد سطح و سلسله مراتب و محدوده و پراکندگی جغرافیای واحدهای سازمانی اشاره دارد. تفکیک افقی، تفکیک عمودی، و تفکیک جغرافیایی، سه عنصر مهم در تعریف پیچیدگی هستند. تفکیک افقی بر درجهای از تفکیک بین واحدها براساس افراد کاری که انجام میدهند، تحصیلات و آموزشی که دارند دلالت میکند. وقتی سازمان به دانش و مهارتهای زیادی نیاز دارد، پیچیدگی افزایش مییابد و ارتباطات و هماهنگی مشکل میشود. تفکیک عمودی به عمق یا
1 O’Neil, J, Beauvais, L, Scholl, R 2 Caruana et al
ارتفاع ساختار سازمان اشاره دارد. افزایش این نوع تفکیک باعث افزایش تعداد سطوح سلسله مراتب، فاصله بین مدیریت عالی و عملیاتی و همچنین کندی و دشواری ارتباطات و هماهنگیها میشود. منظور از تفکیک جغرافیایی پراکندگی ادارات و دوایر و کارکنان سازمان در مناطق جغرافیایی است. تفکیک جغرافیایی، تفکیک افقی وعمودی را نیز افزایش میدهد (رابینز، .(1383 با افزایش پیچیدگی مسئولیت مدیران برای حصول اطمینان از اینکه فعالیتهای پراکنده و تفکیک شده درون سازمان به طور یکنواخت و هماهنگ در جهت تحقق اهداف پیش میرود بیشتر میشود و مستلزم توجه قابل ملاحظهای به مسائل مربوط به ارتباطات، هماهنگی و کنترل است.
