بخشی از مقاله
واقعـه غـدير و اهـميت آن
سرتاسر حيات طيبه رسول اکرم (صلي الله عليه و آله و سلم) و لحظه به لحظه آن در نزد مسلمانان داراي اهميتي بس شگرف و والاست؛ چرا که نه تنها کلام رسول اکرم به نص صريح آيات قرآن، عاري از هرگونه هوا و هوس و متصل به سرچشمه وحي است(2)، بلکه عمل و فعل آن بزرگوار نيز بر تک تک مسلمانان حجت است و صراط مستقيم را به عالميان مي‌نماياند.(3) اما در اين ميان، مقاطعي خاص از زندگي آن بزرگوار، به جهات گوناگون از اهميتي ويژه برخوردار مي‌باشد که يکي از بارزترين آنها، واقعه غدير خم است. واقعه غدير از ابعاد مختلف و از جهات متفاوت، داراي درخشندگي و تلألؤ خاصي در تاريخ اسلام است. کمتر مقطع تاريخي را مي‌توان در جهان اسلام يافت که از لحاظ سند، اطمينان از اصل وقوع، کثرت راويان و اعتماد بزرگان و علماي مسلمين، قوت و استحکامي نظير اين رويداد مهم داشته باشد.
هنگامي که به راويان حديث غدير مي‌نگريم، در مرتبه نخست نام اهل بيت گرامي رسول خدا (صلي الله عليه و آله) يعني امام علي (عليه السلام)، فاطمه زهرا (سلام الله عليها)، امام حسن (عليه السلام) و امام‌حسين (عليه السلام) ديده مي‌شود و در مرتبه بعدي نام حدود 110 تن از صحابه پيامبر اسلام(4) به چشم مي‌خورد که در اين ميان، نام افرادي شاخص از ميان صحابه همچون:
1- ابوبکر بن ابيقحافه 2- عمر بن الخطاب 3- عثمان بن عفان
4- عايشه بنت ابي‌بکر 5- سلمان فارسي 6- ابوذر غفاري
7- عمار ياسر 8- زبير بن عوام 9- عباس بن عبدالمطلب
10- ام سلمه 11- زيد بن ارقم 12- جابر بن عبدالله انصاري
13- ابوهريره 14- عبدالله بن عمر بن الخطاب
و ... توجه آدمي را به خود جلب مي‌کند که تمامي آنان در محل غدير حاضر بوده‌اند و حديث غدير را بدون واسطه نقل نموده‌اند. سپس در ميان تابعين(5)، حديث غدير از 83 تن از تابعين نقل شده است که از جمله آنان مي‌توان به:
1- اصبغ بن نباته
2- سالم بن عبدالله بن عمر بن الخطاب
3- سعيد بن جبير
4- سليم بن قيس
5- عمر بن عبدالعزيز(خليفه اموي)
و ... اشاره نمود.
پس از تابعين، در ميان علماي اهل تسنن از قرن دوم تا قرن سيزدهم، 360 تن، حديث غدير را در آثار خويش نقل نموده‌اند که 3 تن از صاحبان صحاح سته (صحاح ششگانه)(6) و دو تن از پيشوايان فقهي اهل تسنن(7) نيز در شمار اين بزرگان جاي دارند.(8)
در بين محدثين و علماي شيعه نيز افراد فراواني حديث غدير را در کتب مختلف، روايت نموده‌اند، که تعداد دقيق آنان مشخص نيست. از اين انديشمندان مي‌توان به:
1- شيخ کليني
2- شيخ صدوق
3- شيخ مفيد
4- سيد مرتضي
و ... اشاره نمود.(9)
بنا بر آنچه که ذکر گرديد، در ميان بزرگان و محدثين اهل سنت و به دنبال دقت آنان بر روي راويان و طرق متفاوت نقل حديث غدير، انديشمندان بسياري، حديث غدير را حديثي حسن(10) (11) و عده کثيري روايت غدير را روايتي صحيح(12) دانسته‌اند(13) و حتي در نزد عده‌اي از بزرگترين صاحبنظران اهل تسنن، با توجه به شمار فراوان راويان و طرق متعدد نقل حديث، که روايت غدير دارد، آنرا حديثي متواتر(14) ذکر نموده‌اند.(15) علما، بزرگان و محدثين شيعه نيز بالاتفاق، غدير را حديثي متواتر مي‌دانند.(16) (17)
بر اين اساس و بر طبق آنچه که گذشت، به خوبي آشکار مي‌گردد يکي از مهمترين وقايع تاريخ پرفراز و نشيب اسلام که در بين عامه مسلمانان، واقعه‌اي مسلم، پذيرفته شده و قطعي تلقي مي‌گردد، واقعه غدير خم است.
از منظري ديگر، آنچه که بر گونه غدير، رنگ جاودانگي مي‌زند؛ و اهميت اين واقعه را مضاعف مي‌گرداند، نزول 2 آيه از قرآن‌کريم، يکي آيه 67 سوره مائده(18) و ديگري آيه 3 سوره مائده،(19) در ارتباط با اين رويداد بزرگ است که بر طبق نظر مفسران نام‌آور شيعه و سني، شأن نزول اين آيات، مربوط به واقعه غدير خم مي‌باشد.(20)(21) هنگامي که کمي بيشتر در مقايسه مفاد اين آيات و لحن آنان با ساير آيات قرآن کريم مي‌انديشيم، درمي‌يابيم اگر نگوييم چنين آهنگ کلامي در ميان ساير آيات بي‌نظير است، لااقل کمتر آيه‌اي را مي‌توان يافت که مضامين و لحني شبيه به اين دو آيه داشته باشد. طبيعي است هر مسلمان هنگامي که در تلاوت قرآن بدين دو آيه مي‌رسد، شگفت زده از خويش بپرسد اين چه امر خطيري است که
عدم ابلاغ آن توسط پيامبر اکرم (صلي الله عليه و آله)، زحمات 23 ساله آن حضرت را تباه مي‌گرداند و در اين صورت نبي اکرم ( صلي الله عليه و آله و سلم ) هرگز رسالت خويش را به مردم نرسانده و وظيفه پيامبري را بجاي نياورده است؟ واقعاً اين چه پيامي است كه خداوند متعال به پيامبر خويش وعده داده است تا او را در زمينه ابلاغ آن، حافظ و نگهدار باشد؟ به علاوه، مگر اين موضوع چه اهميتي دارد كه ابلاغ اين پيام به امت و پيروي مردم از آن، سبب کامل شدن دين و تمام شدن نعمت و رضايت پروردگار مي‌گردد؟
پس ديگر جاي هيچ ترديدي باقي نميماند كه روز نزول و ابلاغ اين امر مهم و خطير كه بدين واسطه، روز اکمال دين و رضايت پروردگار محسوب مي‌گردد، داراي اهميت بسزايي در ميان مسلمين خواهد بود.(22)
از آنچه که گذشت، مشخص مي‌گردد علاوه بر مورخان که به تناسب فن خويش (و البته به دليل اثرات و نتايجي که بر پايه اين مطالعه بنا مي‌گردد)، به واقعه غدير نگاهي موشکافانه دارند،(23) غدير از آن جهت که حديثي قطعي و متواتر است و کار يک محدث، شناسايي احاديث معتبر و دقت بر روي مفاهيم آنهاست، مورد توجه محدثين است(24) و داراي جايگاهي ويژه در کتب مختلف حديث مي‌باشد. به خاطر نزول 2 آيه ويژه از قرآن کريم درباره اين واقعه که القاکننده مفهومي منحصر بفرد و داراي لحني کم‌نظير در ميان ساير آيات است، غدير
منشأ بحثهاي گوناگوني در کتب تفسيري مي‌باشد.(25) با تکيه بر مفاهيم اين آيات و اثرات شگرف اعتقادي مترتب بر آن، اين واقعه منظور نظر مخصوص متکلمان واقع گشته است.(26) حتي لغويين نيز توجه خاص خويش را به اين رويداد مهم معطوف داشته‌اند و به هنگام شرح و توضيح کلمه غدير خم (که نام محلي است)، به اصل اين رويداد اشاره نموده‌اند.(27) اديبان و شعراي بسياري در ميان امت اسلامي در طول 14 قرن، از همان لحظه وقوع و در همان صحنه گرفته تا روزگار معاصر، همواره اين واقعه بزرگ را در آثار و اشعار خويش، توصيف و تشريح نموده‌اند.(28)
آنچه که تاکنون ذکر شد، گوشه‌اي از اهميت رويداد غدير خم بود که در حد گنجايش اين مقاله، به آن اشاره گرديد. ما در اين مجال به دنبال جستجو و تحقيق درباره اين رويداد بزرگ اسلامي و اين برهه از حيات رسول اکرم مي‌باشيم تا هرچه بيشتر و البته با رعايت اختصار، بتوانيم زواياي گوناگون آن را بررسي نماييم. لذا در ادامه، ابتدا اصل واقعه را به گونه‌اي که در بين مسلمين مشهور و مورد اتفاق است، نقل نموده، سپس به بررسي مفاد حديث غدير مي‌پردازيم و بر روي مفاهيم آن، هرچه بيشتر تأمل مي‌نماييم و در انتها نيز نتايجي را که به دنبال واقعه غدير جلوه‌گر مي‌گردد و مستلزم توجه ويژه مسلمانان مي‌باشد، بر ميشماريم.
واقعه غدير خم
پيامبر اکرم بنا بر امر الهي، در سال دهم هجرت تصميم به زيارت خانه خدا و بجاآوردن حج نمودند؛ لذا مردم را از اين امر مطلع کردند(29) و حتي براي آگاه نمودن اهالي مناطق مختلف، قاصداني را به آن شهرها گسيل داشتند. فرستادگان حضرت نيز همانگونه که وجود مقدس رسول اکرم خود اعلام نموده بودند، اين پيام را به مردم رساندند که اين آخرين حج رسول خداست و اين سفر داراي اهميت فراواني است. هر کس که توانايي و استطاعت آن را دارد، بر او لازم است که پيامبر اکرم را در اين سفر همراهي نمايد. گرچه رسول اکرم با همراهي عده‌اي از اصحاب خويش پيش از اين، اعمال عمره مفرده را انجام داده بودند،(30) اما اين نخستين بار و تنها مرتبه‌اي در طول حيات طيبه پيامبر اسلام بود که بنا بر امر الهي، حضرت تصميم به بجايآوردن و تعليم مناسک حج گرفتند. پس از اين اعلام، جمعيت کثيري در مدينه جهت همراهي با رسول خدا و بجاي آوردن اعمال حج، مجتمع گشتند. مورخان و صاحبنظران از اين سفر رسول خدا با عنوان حجة‌الوداع(31)، حجةالاسلام، حجة‌البلاغ(32)، حجة الکمال و حجة التمام(33) ياد مينمايند.
رسول اکرم با پاي پياده و در حاليکه غسل نموده بودند، در روز شنبه 24 يا 25 ذيقعده به همراه همراهان خود و اهل‌بيت گراميشان و عامه مهاجرين و انصار و جمعيت کثيري که گرداگرد حضرت اجتماع کرده بودند، به قصد بجاي آوردن مناسک حج از مدينه خارج گشتند. تعداد جمعيتي که به همراه حضرت از مدينه خارج شده بودند را بين 70000 تا 120000 (و حتي برخي بيشتر از 120000) نقل نموده‌اند؛(34) اما افراد بسياري به غير از اين عده، نظير اشخاصي که در مکه مقيم بودند و يا اشخاصي که از شهرهاي ديگر خود به مکه آمده و در آنجا به حضرت ملحق شدند، به همراه پيامبر و با اقتداي به ايشان مناسک حج را در اين سفر بجاي آورده و رسول خدا را همراهي نمودند. امام علي، پيش از تصميم پيامبر براي بجاي آوردن
مناسک حج، از طرف ايشان براي تبليغ اسلام و نشر معارف الهي به جانب يمن فرستاده شده بودند؛ اما هنگامي که از تصميم پيامبر براي سفر حج و لزوم همراهي ساير مسلمين با آن حضرت در اين سفر، آگاه گشتند، به همراه عده‌اي از يمن به سمت مکه حرکت نمودند و در آنجا پيش از آغاز مناسک، به رسول اکرم ملحق شدند.(35)
رسول خدا و همراهيان آن حضرت، در ميقات مسجد شجره مُحرم گشتند و بدين ترتيب اعمال حج را آغاز نمودند. گرچه اصول و کليات مناسک حج قبلا و به هنگام نزول آيات مربوطه، توسط رسول اکرم توضيح داده شده بود، اما در اين سفر، پيامبر اين اعمال را به طور عملي براي مردم آموزش داده و جزئيات را براي آنان تبين نمودند و در مواقف گوناگون، با ايراد خطابه، مردم را نسبت به ساير تکاليف الهي و وظايف شرعيشان آگاهي بخشيدند.
سرانجام اعمال حج، پايان يافت و پيامبر اکرم به همراه جمعيت کثيري که ايشان را همراهي مي‌نمودند، شهر مکه را ترک نمودند و رهسپار مدينه شدند که در بين راه به محل غدير خم رسيدند.
غدير در لغت به معناي آبريز و مسيل،(36) و غدير خم در جغرافيا، نام محلي است که به خاطر وجود برکه‌اي در اين محل، که در آن آب باران جمع ميشده است، به اين نام (غدير خم) شهرت يافته است. غدير در 3 - 4 کيلومتري جحفه واقع شده و جحفه در 64 کيلومتري مکه قرار دارد که يکي از ميقاتهاي پنجگانه مي‌باشد. در جحفه راه اهالي مصر، مدينه، عراق و شام از يکديگر جدا مي‌شود.(37) غدير خم به علت وجود مقداري آب و چندين درخت کهنسال، محل توقف و استراحت کاروانيان واقع مي‌شد اما داراي گرمايي طاقت فرسا و شديد بود.(38)
هنگامي که رسول اکرم در روز 5شنبه 18 ذي‌الحجه به وادي غدير خم رسيدند و پيش از جدايي اهالي شام، مصر و عراق از ميان جمعيت، جبرئيل امين از جانب خداوند بر ايشان نازل گرديد و آيه: « يا ايها الرسول بلغ ما انزل اليک من ربک فان لم تفعل فما بلغت رسالته و الله يعصمک من الناس »(39) را نازل نمود و از جانب حق تعالي، رسول اکرم را امر نمود تا حکم آنچه را که در قبل بر پيامبر درباره امام علي نازل گشته بود، به مردم ابلاغ نمايند. در اين هنگام، پيشتازان کاروان و افرادي که جلوتر حرکت مي‌نمودند، حوالي جحفه رسيده بودند. رسول اکرم پس از نزول آيه، دستور توقف کاروانيان را صادر نمودند و امر فرمودند تا آناني که پيشاپيش حرکت مي‌نمودند، به محل غدير بازگردند و افرادي که در پس قافله، عقب مانده بودند،
سريعتر به کاروان در اين وادي، ملحق شوند.(40) همچنين به چند تن از صحابه دستور دادند تا فضاي زير چند درخت کهنسال را که در آن محل قرار داشتند، آماده نمايند؛ خارها را از زمين برکنند و سنگهاي ناهموار موجود در زير آن درختان را جمع‌آوري نمايند. در اين هنگام، زمان به جاي آوردن نماز ظهر فرارسيد و رسول اکرم فريضه ظهر را در گرماي شديد،(41)(42) به همراه جمعيت کثير حاضر، ادا نمودند. شدت گرما در وادي غدير به حدي بود که اشخاص، گوشه‌اي از ردا و لباس خويش را براي در امان بودن از شدت تابش آفتاب، بر سر مي‌افکندند و مقداري از آنرا براي کاستن از شدت گرماي شنها و سنگها، در زير پاي خويش مي‌گستردند.(43) براي رسول خدا نيز پارچه‌اي بر روي شاخسار آن درختان کهن افکندند تا مانعي در
برابر حرارت موجود و تابش خورشيد، ايجاد نمايند. هنگامي که حضرت از نماز فارغ گشت، از جهاز شتران، در همان محلي که به فرمان رسول خدا توسط صحابه آماده شده بود، منبري ساختند و وجود مقدس پيامبر اکرم بر فراز آن در آمدند و شروع به ايراد خطبه، با صدايي بلند و رسا نمودند؛ در حاليکه جمعيت فراوان همراه پيامبر، بر گرداگرد حضرت جمع گشته بودند و به سخنان نبي‌اکرم گوش فرا مي‌دادند و برخي از افراد نيز براي آنکه همگان از کلام رسول خدا مطلع گردند، سخنان آن حضرت را با صدايي بلند براي افرادي که دورتر قرار داشتند، تکرار مي‌نمودند.
خطابه حضرت در ميان جمعيت بدين گونه ايراد گرديد:
« حمد و ستايش مخصوص خداوند است و از او ياري مي‌خواهيم و به او ايمان داريم و از شرور نفسهايمان و زشتيهاي کردارمان، به او پناه ميبريم؛ خداوندي که هدايتگري وجود ندارد براي کساني که گمراهشان نمايد و گمراه کننده‌اي وجود ندارد براي اشخاصي که او هدايتشان نمايد و شهادت مي‌دهم که جز خدا، معبودي نيست و محمد(صلي الله عليه و آله) بنده و فرستاده اوست و اما بعد؛ اي مردم، خداوند لطيف و خبير (داراي لطف فراوان و بسيار آگاه) مرا خبر داد که من به زودي (به سوي او) فرا خوانده مي‌شوم و (دعوت او را) اجابت خواهم نمود.(44) من مسئول هستم و شما نيز مسئوليد. پس (درباره دعوت و مسئوليت من) چه مي‌گوييد؟ »
حاضران در پاسخ گفتند: « شهادت مي‌دهيم که دعوت خويش را ابلاغ نمودي و نصيحت کردي و کوشش نمودي، پس خداوند شما را جزاي خير دهد.»(45)
سپس رسول خدا فرمودند: « آيا شهادت نمي‌دهيد که معبودي جز خدا نيست و محمد(صلي الله عليه و آله) بنده و فرستاده اوست؟ و (آيا شهادت نمي‌دهيد که) بهشت و دوزخ خداوند، حق است و مرگ، حق است و قيامت مي‌آيد و در آن شکي نيست و خداوند کساني را که در قبرها هستند مبعوث مي‌گرداند؟»
حاضران گفتند: « بله اي رسول خدا، شهادت مي‌دهيم.»
سپس در ادامه، رسول اکرم خداوند را بر اين امر شاهد گرفتند و از مردم پرسيدند: « آيا (کلام مرا) مي‌شنويد؟»
حاضرين گفتند: «بله يا رسول‌الله.»(46)
پس حضرت فرمودند: «من پيش از شما در کنار حوض (کوثر) حاضر مي‌گردم و شما در کنار آن بر من وارد مي‌گرديد و عرض آن به اندازه فاصله مابين بُصري (شهري در حوالي شام) و صَنعا (شهري در يمن) مي‌باشد. در آن قدحهايي به تعداد ستارگان، از جنس نقره است؛ پس بنگريد که پس از من چگونه درباره ثقلين (دو شئ گرانبها) رفتار مي‌نماييد.»
در اين هنگام فردي ندا داد که « ثقلين چه هستند اي رسول خدا؟»
رسول اکرم فرمودند: « ثقل اکبر کتاب خداست. جانبي از آن بدست خداوند و جانب ديگر آن در دستان شماست. پس به آن متمسک شويد. (آنرا گرفته و از هدايت آن بهره بريد.) که اگر به آن تمسک جوييد، گمراه نمي‌شويد و ثقل ديگر و کوچکتر، عترت من هستند. خداوند لطيف خبير مرا خبر داد که اين دو ثقل تا هنگامي که در کنار حوض بر من وارد شوند، از يکديگر جدا نمي‌گردند(47) و من اين را از پروردگارم مسئلت نموده‌ام. پس، از اين دو پيشي نگيريد که هلاک مي‌گرديد و از اين دو، باز نمانيد که هلاک مي‌شويد.(48)»
سپس رسول خدا، دست امام علي را بلند نمود تا همه مردم، ايشان را در کنار رسول خدا مشاهده نمودند.(49) در اين هنگام رسول اکرم از حاضرين پرسيدند: « اي مردم، آيا من از خود شما، بر شما اولي و مقدمتر نيستم؟»(50)(51)
مردم پاسخ دادند: « بله، اي رسول خدا.»(52)
حضرت در ادامه فرمودند: «خداوند ولي من است و من ولي مؤمنين هستم و من نسبت به آنان از خودشان اولي و مقدم مي‌باشم.»(53)
آنگاه فرمودند: « پس هر کس که من مولاي او هستم، علي مولاي اوست.»(54)، رسول خدا 3 بار اين جمله را تکرار نمودند(55) و فرمودند: «خداوندا، دوست بدار و سرپرستي کن، هر کسي که علي را دوست و سرپرست خود بداند و دشمن بدار هر کسي که او را دشمن مي‌دارد(56) و ياري نما هر کسي که او را ياري مينمايد و به حال خود رها کن، هر کس که او را وا ميگذارد.(57)»
سپس خطاب به مردم فرمودند: «اي مردم، حاضرين به غايبين (اين پيام را) برسانند.»(58)
هنوز جمعيت متفرق نگشته بودند که بار ديگر جبرائيل نازل شد و از جانب خداوند، آيه: « اليوم أکملت لکم دينکم و أتممت عليکم نعمتي و رضيت لکم الإسلام دينا»(59) را بر پيامبر فرو فرستاد. هنگامي که اين آيه نازل گرديد، نبي اکرم فرمودند: «الله‌اکبر بر کامل شدن دين و تمام گشتن نعمت و رضايت پروردگار به رسالت من و ولايت علي پس از من.»(60)
در اين موقع، مردم به امير مؤمنان، امام علي(عليه السلام) تهنيت گفتند. از جمله کساني که پيشاپيش ساير صحابه، به امام علي تهنيت گفتند، ابوبکر و عمر بودند. عمر پيوسته خطاب به امير مؤمنان مي‌گفت: « بر تو گوارا باد اي پسر ابيطالب، تو مولاي من و مولاي هر مرد و زن با ايمان گشتي.»(61)
در اين هنگام، حسان بن ثابت که از شعراي زبردست بود از رسول اکرم (صلي الله عليه و آله) اجازه خواست تا آنچه را که در اين موقف درباره امام علي (عليه السلام) از رسول اکرم (صلي الله عليه و آله) شنيده است، در ضمن ابياتي بسرايد. پيامبر اکرم (صلي الله عليه و آله) فرمودند: «به برکت الهي، بگو.» حسان، خطاب به بزرگان قريش گفت: « اي بزرگان قريش، سخن مرا به گواهي و امضاي پيامبر گوش کنيد.» و اين چنين سرود:
«در روز غدير پيامبرشان با بانگ بلند ندايشان در داد، غديري که در سرزمين خم قرار داشت و اي کاش مردم جهان بودند و رسول خدا را در حال ندا مي‌ديدند که مي‌فرمود: آيا من سرپرست و ولي شما نيستم؟
مردم در پاسخ او بدون هيچ پرده پوشي گفتند: معبود تو، مولاي ما و تو ولي ما هستي؛ و تو اي خواننده شعر، اگر در آنجا بودي، حتي يک نفر هم مخالف نمييافتي.
در اين هنگام رو به علي‌بن‌ابيطالب کرد و فرمود: يا علي، برخيز که من تو را براي امامت و هدايت خلق بعد از خود (و از جانب خداوند) شايسته ديدم.»(62)(63)
آنچه ذکر شد، خلاصه جريان غدير بود و همانگونه که در پاورقيها، با تفصيل ذکر گرديد، علماي بزرگ اهل تسنن و تشيع، آنرا نقل نموده‌اند. به ياري و توفيق الهي در ادامه و در مقالهاي مجزا، به بررسي مفاد حديث غدير و دقت هرچه بيشتر در آن خواهيم پرداخت.
________________________________________
پاورقيها:
1- با توجه به کثرت منابعي که حديث غدير را ذکر نموده‌اند و طرق متعدد نقل آن، توجه شما خواننده گرامي را به اين نکته جلب مي‌نماييم که نام آن تعداد از مسانيد، منابع و اشخاصي را که در شمارههاي مختلف پاورقيها مشاهده مي‌نماييد، تنها بخش اندکي از مستندات، مراجع و اشخاصي است که نقل آن قسمت، مستند به آنهاست و به جهت رعايت اختصار، نام تمامي منابع در هر قسمت ذکر نگرديده است.
2- خداوند در آيه 3 و 4 سوره نجم، اين امر را ذکر مينمايد و ميفرمايد: "و ما ينطق عن الهوي(3) ان هو الا وحي يوحي(4)" – "هرگز از روي هواي نفس سخن نميگويد(3) آنچه ميگويد، چيزي جز وحي که بر او نازل شده نيست.(4)"
3- يکي از طرقي که مسلمانان بدان وسيله ميتوانند به حکم الهي دست يابند، مطالعه و بررسي سنت نبوي و سيره رسول خداست؛ که از جايگاه ويژهاي در بين تمامي مسلمانان جهت دستيابي به اوامر الهي برخوردار است. اين مطلب، از آيات مختلف قرآن استفاده مي‌گردد. به عنوان مثال، خداوند در آيه 21 سوره احزاب ميفرمايد:
"لقد کان لکم في رسول الله اسوه حسنه لمن کان يرجوا الله و اليوم الآخر و ذکر الله ذکرا کثيرا"
"مسلماً براى شما در زندگى رسول خدا سرمشق نيكويى بود، براى آنها كه اميد به رحمت خدا و روز رستاخيز دارند و خدا را بسيار ياد مىكنند."
در اين آيه، مسأله اسوه بودن رسول خدا به طور مطلق و بدون قيد و شرط، از جانب پروردگار، مطرح شده است؛ لذا کليه شئون رسول اکرم اعم از گفتار و رفتار آن بزرگوار را شامل مي‌گردد و رفتار و گفتار ايشان در تمامي موارد، براي پيروان آن حضرت، اسوه مي‌باشد و بايد در آن امور به حضرت تأسي نمايند. (مگر آن دسته از اموري که از جانب خداوند معين گرديده است که عمل به آنها از مختصات شخص پيامبر اکرم مي‌باشد و تبعيت در آن امور، بر سايرين لازم نيست؛ نظير وجوب نماز شب بر رسول خدا.)
4- لفظ "صحابه" يا "صحابي" به عده‌اي اطلاق مي‌گردد که لااقل در طول عمر خويش، يکبار رسول اکرم را ملاقات نموده و از محضر پيامبر خدا، استفاده کرده باشند.
5- "تابعين" کساني هستند که محضر رسول خدا را درک ننمودهاند، اما مصاحب و همنشين صحابه بوده‌اند.
6- اين سه تن عبارتند از:
الف) ابو عيسي، محمد بن عيسي ترمذي در صحيح ترمذي
ب) ابو عبدالرحمن، احمد بن شعيب نسائي در سنن نسائي
ج) ابو عبدالله، محمد بن يزيد قزويني (مشهور به ابن ماجه) در سنن ابن ماجه
7- اين دو تن عبارتند از:
الف) ابوعبدالله، احمد بن حنبل شيباني (پيشواي حنابله)
ب) ابو عبدالله، محمد بن ادريس شافعي (پيشواي شافعيه)
8- ما در اين مقاله جهت رعايت اختصار، به ذکر همين مقدار بسنده ميکنيم. براي مطالعه تفصيلي در خصوص راويان حديث غدير در ميان صحابه، تابعين و علماي اهل تسنن، به همراه مدارک و جزئيات بيشتر، ميتوانيد به کتاب گرانقدر الغدير، تأليف علامه اميني، جلد اول، صفحه 159- 14 مراجعه نماييد.
مرحوم علامه اميني پس از نقل راويان حديث غدير، در قسمتهاي بعدي الغدير، نام کتبي را که در ميان اهل تسنن به طور مجزا در خصوص واقعه غدير خم تأليف شده است، برميشمرد و احتجاجات مختلفي را که در طول تاريخ بر اساس رويداد غدير صورت گرفته (از جانب بزرگان صحابه و يا حتي برخي خلفاي اموي و عباسي و ...) نقل مينمايد و سپس بحث دقيقي را در زمينه مفاد حديث غدير و سند آن، طرح مي‌کند. در فصول و مجلدات بعدي اين کتاب ارزشمند نيز علامه اميني، نام شعراي فراواني را که در ميان امت اسلامي از هنگام وقوع رويداد غدير تا کنون، اين رويداد را در ضمن اشعار خويش نقل نموده‌اند (به همراه ذکر آثارشان) بر ميشمرد، تا هرچه بيشتر اين حقيقت تبيين گردد که غدير در ميان امت اسلامي، فراموشناشدني است.
به غير از کتاب گرانقدر الغدير، کتب بيشمار ديگري نيز نظير کتاب شريف عبقات الأنوار، تأليف مير حامد حسين هندي (که داراي تفصيل بيشتري نسبت به کتاب الغدير در باره بحثهاي مطرح شده در زمينه سند حديث غدير است) و فضائل الخمسه في صحاح السته، تأليف علامه فيروز آبادي و ... موجود مي‌باشد که به بررسي سند و دلالت اين حديث شريف در ميان مسلمين پرداختهاند.
9- اين بزرگان در آثار متعدد خويش حديث غدير را نقل نموده‌اند که براي رعايت اختصار، تنها به ذکر يک اثر از هر کدام، که در آن اثر حديث غدير روايت شده است، بسنده مي‌شود:
الف) شيخ کليني در کافي
ب) شيخ صدوق در امالي
ج) شيخ مفيد در ارشاد
د) سيد مرتضي در شافي
10- حديث حسن، از لحاظ رتبه، در مرتبه بعد از حديث صحيح قرار دارد و حديثي است که رجال سند آن، ناشناخته و يا اهل غفلت، کثير الخطا، متهم به کذب و يا فسق نباشند. (مقدمه ابن صلاح، صفحه 175)
11- از جمله اين بزرگان مي‌توان به ابو عبدالله گنجي در کتاب کفايه الطالب و ... اشاره نمود همچنين عده‌اي ديگر از علماي اهل تسنن برخي از طرق نقل حديث غدير را "حسن" دانسته‌اند و برخي از طرق ديگر را صحيح ذکر نموده‌اند، نظير ابن حجر در کتاب تهذيب التهذيب و ...
