بخشی از مقاله
چکیده
یکی از راههای شناخت و درک سینما بخصوص سینمای دینی، بررسی آنها بر پایه تحلیل نشانه شناختی عناصر دینی آنها است. شناخت کارکرد این نشانه ها به کارگزاران و دست اندرکاران رسانه در ساخت فیلمهای دینی این امکان را می دهد تا پیام های دینی را جذاب تر و با عمق و اثرگذاری بیشتر به مخاطب عرضه کنند . نشانه ها، لایه های معنایی و محتوایی متفاوتی دارند، بنابراین به منظور نفوذ به این لایه ها برای کشف معانی ضمنی نشانه ها و بررسی نقش آنها در بازنمایی عناصر دینی به ویژه در رسانه پر مخاطب سینما، تحلیل آنها امری ضروری است.
استفاده از رسانه سینما برای القای پیام ها و مفاهیم دینی، بخشی از فعالیت های رسانه ای جهان معاصر می باشد. برای کسی که به عنوان پژوهش گر به عرصه سینما گام می گذارد، در نخستین گام به هیج روی بحث بررسی کیفیت فیلم ها مطرح نخواهد بود، چرا که هر اثری با هر کیفیتی به عنوان یک محصول سینمایی، در کارنامه هنری فیلمساز مورد بررسی قرار می گیرد . در پژوهش حاضر از منظر نشانه شناختی فیلم روز واقعه مورد تحلیل و مداقه قرار گفته است. یافته های تحقیق نشان می دهد در این فیلم از حجمی گسترده از نشانه های دارای بار معنایی دینی استفاده شده است. برخی از این نشانه ها عبارتند از: - زاویه دوربین، نورپردازی، تدوین، موسیقی و صداگذاری، چهره پردازی، لباس، رنگ و شخصیت بازیگران و ... -
طرح مسئله
فیلم به عنوان یک رسانه، مورد استقبال همه مخاطبان به ویژه نسل جوان واقع شده و بسیاری از پژوهشگران را بر آن داشته است تا پژوهش های گستردهای را در این زمینه انجام دهند. یکی از م ابحث مهم در این حوزه ، تعیین میزان و کیفیت تاثیر رسانه ها و به ویژه فیلم بر مخاطبان است. برخی پژوهشگران عرصه سینما در این باره معتقدند: »فیلم و تلویزیون طی هشتاد سال گذشته، روش ادراک ما را از جهان پیرامون و از خودمان، به کلی
دگرگون ساخته اند.
سینما از روش ها و عناصر متعددی برای پیام رسانی بهتر بهره می گیرد از جمله اندازه نماها، نورپردازی، مونتاژ، موسیقی، گریم - چهره پردازی - ، نوع پوشش بازیگران، نوع میزانسن و کارگردانی، صحنه پردازی، درام و تضاد های دراماتیک، نشانه ها و رمز های دیگر. اندکی بعد از اختراع سینما، ابعاد گوناگون کارآمد این هنر، همچون شاخه های پر ثمر درخت، یکی یکی به آن اضافه شد این. ابزارهای کارآمد یقیناً پتانسیل این هنر نوظهور را برای انتقال مفهوم و پیام افزایش می داد
اضافه شدن قاب های جدید در فریم سینما همچون نماهای بسته1 و بسته تر2 و خیلی بسته3، امکان جابجا شدن دوربین در حین فیلمبرداری - حرکتهای اپتیکی مانند زوم کردن و زوم بک کردن و حرکتهای فیزیکی مانند چپ و راست شدن سر دوربین 1، بالا و پایین شدن سر دوربین2 حرکت رو به جلو و رو به عقب یا تر اولینگ3 و حرکت های ترکیبی یا تراکینگ - ، ورود مونتاژ با انواع متفاوت آن، ورود صدا به سینما، شکلگیری موسیقی مخصوص فیلم، ورود انواع تروکاژها یا جلوه های ویژه استودیویی و میدانی به دنیای فیلم و رنگی شدن سینما، استفاده از ابزار و عناصر صحنه به عنوان نماد و نشانهاز یک سو و اتفاقاتی نظیر سوق یافتن سینما از جنبه ی صرفاً سرگرم کننده به جنبه های مختلف سینمای اندیشمند، از دیگر ابزارهای کارآمد می باشد
یکی از رسالت های سینما در حوزه دین، استفاده از ابزار فیلم در جهت تبلیغ دین و تاثیر بر مخاطبان خود است. از آنجا که تبلیغ دین اسلام با محتوای خاص شیعی به همه انسان ها ، همواره دغدغه ی کارگزاران رسانه ملی در کشور بوده است، شناخت روش هایی که به صورتی درست و موثر، محتوای مورد نظر را عرضه کند، ضروری است.
بنابراین برای نشان دادن محتوای اسلام، طراحی الگویی متفاوت با تاکید بر ادبیات معناشناسانه و نشانه شناسانه سینما و تلویزیون، ضروری است. »نشانه، یک کلمه، تصویر، صدا یا جزئی از دنیای درون قاب« است.
لذا در این مقاله سعی می شود تا انعکاس دین در سینما و به صورت موردی، نشانه های دینی به کار گرفته شده در فیلم »روز واقعه«، یکی از آثار سینمای دینی ماندگار در ایران را مورد تحلیل و بررسی قرار دهیم .
علت انتخاب این فیلم نیز، با توجه به نظرات برخی منتقدان در این خصوص ماندگاری و تاثیر گذار بودن این فیلم در حوزه سینمای حماسه عاشورا است. همچنین به اعتقاد برخی دیگر ، این فیلم پس از گذشت 4سال از ساخت آن، همچنان یکی از بهترین روایت های سینمایی عاشورا محسوب می شود و حتی هم سنگ با فیلم محمد رسول االله - ص - ساخته مصطفی عقاد دانسته شده است و آنچه باعث ماندگاری این فیلم شده نگاه ساده و پراز معصومیت به حقیقت یابی و حقیقتخواهی است. این مقوله هایی است که توانایی دارد به هر انسانی با هر فرهنگ، ملیت و آیین و دینی که داشته باشد راه سعادت را رهنمون باشد.
از آنجا که رسانه ها و فیلم با داشتن قابلیت پخش گسترده و جذابیت بصری از طریق نشانه ها، بازنماینده محتوایی خاص است، لذا ضعف در شناخت نشانه ها و میزان کاربردشان در عرضه غیر مستقیم پیام، به ساخت تولیدات سطحی با اثرگذاری محدود منجر می شود. هدف این مقاله این است که با تحلیل نشانه های نشانده شده در فیلم - نورپردازی، نوع پوشش، زاویه فیلم برداری، شخصیت پردازی و ... - به میزان تاثیر گذاری هر چه بیشتر مضمون دینی بر مخاطب و نقش رسانه سینمای دینی بپردازیم.
روش شناسی تحقیق
معمولا سه روش اصلی در تحلیل فیلم وجود دارد. یک روش زمینههای تولید فیلم و ویژگیهای هنرمندان آن را مورد بررسی قرار می دهد؛ در روش دیگر بر خود فیلم - متن فیلم - تاکید می شود ، سومین روش نیز به مخاطب شناسی و بررسی نشانه های گنجانده شده در فیلم و تاثیر آن بر مخاطب رو می آورند
نگاه اصلی در تحلیل فیلم »روز واقعه« در این پژوهش، رویکرد سوم یعنی تاکید بر بازنمایی مضامین دینی در نشانه های به کار برده شده در فیلم می باشد.
در این مقاله تلاش می شود تا انعکاس دین در سینما و همچنین به صورت موردی، به بررسی نشانه شناسی فیلم »روز واقعه«، یکی از آثار سینمای ایران، ساخته شهرام اسدی پرداخته می شود. یکی از علت های انتخاب این فیلم و چرایی انتخاب آن، واکاوی و بررسی عللی است که موجب شده این فیلم پس از گذشت ٍٍ سال از تولید ساخت آن به دلیل نشانه های دینی گنجانده شده در آن به عنوان »پربیننده ترین و تاثیرگذارترین فیلم مذهبی سینمای ایران شناخته شده است
پیشینه پژوهش
از آغاز پیدایش سینما و ورود آن به عرصه هنر، بحث سینمای دینی بین اندیشمندان هنر و سینما رواج پیدا کرد؛ لذا به کار گیری روشی که بتواند هر چه بیشتر و بهتر جامعه هدف خود را شناسایی کرده و تاثیرات لازم را چه در بحث ترغیب و تشویش به سوی محتوای دینی خاص و چه ایجاد تنفر و انزجار از مضامین دین مد نظر ، سازندگان در راستای اهداف خود دست به ساخت فیلم می زنند. از این جهت پژوهشگران به طرق مختلف در این زمینه به صورت پراکنده دست به تحقیق زده اند
در ادامه به برخی از آثاری که به طور کلی و نه درباره خصوص فیلم روز واقعه در حوزه فیلم و سینما ی دینی، به تحلیل عناصر دینی پرداخته اند اشاره می شود:
- بررسی نشانه شناختی عناصر دینی در فیلم نشانه ها اثر نایت شیامالان، این مقاله به کوشش سید علی اصغر سلطانی و بنت الهدی بنایی گردآوری شده است. رویکرد نویسندگان این مقاله این بوده که بتوانند با استفاده از نشانه های موجود در فیلم »نشانه ها« به نقش آنها در بازنمایی عناصر دینی به ویژه در رسانه پر مخاطب فیلم بپردازند. این اثر پژوهشی، تنها بر روی یک فیلم و فقط از دیدگاه دینی بررسی شده است.
- جستجوی نگره های دینی در سینما: جانستن و بارسوتی2 در این کتاب به این نکته رسیدند که هر فیلمی که در آن، روایتی خوب بیان شود، حضور خدا را در خود نشان می دهد. رویکرد نویسندگان این کتاب معرفی فیلم و داستان آن است و تنها به برخی انعکاس های دینی فیلم پرداخته شده است.
- الهامات معنوی در سینما، استیفن سایمون3 ، »ژانر معناگرا« را برای فیلم هایی به کار برده است که روح و شناخت ما را تقویت کند . از نظر سایمون فیلم ها پنجره هایی هستند که ما از ورای آنها به کائنات می نگریم، قدرت متخیل پرده سینما بی کرانه است. نقطه اشتراک این فیلمها این است که »چرا ما اینجاییم؟ .« نویسنده، پیام فیلم را تنها بر اساس تفسیر خود از موضوع و نه استدلال علمی بیان کرده است.
- حسنی مقدم در تحقیق خود با عنوان »انتقال ارزشها از طریق برنامه های سیما « که به روش اسنادی انجام شده است، به بررسی چگونگی این انتقال از طریق برنامه های تلویزیونی می پردازد.
