بخشی از مقاله
تربيت بدني و ورزش جزء تعليم و تربيت و وسيله‌اي براي رسيدن به سلامت جسمي و روحي نسل جوان است. نبايد تصور شود كه تربيت بدني امري بي‌ارزش و تنفسي است.
اهداف تربيت بدني در جوامع گذشته و امروز:
اهداف عمده تربيت بدني در تاريخ زندگي انسان عبارت از:
حفظ سلامت، تعميم بهداشت، رشد و تقويت قواي جسمي، آمادگي براي فعاليتهاي دفاعي، كسب شادابي و نشاط و نيل به موفقيت در وظايف حرفه‌اي و شغلي بوده است.
در عصر حاضر، در ساير تحولات اجتماعي و سياسي در جهان به ويژه در دنياي غرب، مقاصد ديگري افزوده شده و مفهوم ورزش به جاي تربيت بدني رنگ و صورتي ديگر پيدا كرده است و در بيشتر موارد به خدمت استعمار درآمده و عاملي براي تحذير و سرگرم نگه داشتن ملل مستضعف جهان گرديده است.
هدف نهايي تربيت بدني و ورزش از ديدگاه اسلام، تامين سلامت و بهداشت بدن، تقويت و رشد آن و در نتيجه حركت به سوي كمال است.
هدفهاي بهداشتي و تندرستي
1- تامين سلامت و بهداشت بدن وتجهيز آن در برابر عوارض و بيماريها.
2- ايجاد ورزيدگي و هماهنگي در بين اعضا و اندامها به منظور برخوردار شدن از قدرت، سرعت، چابكي و مهارت.
3- دستيابي به قدرت ضبط ارادي اعضاي بدن و به كار انداختن ارادي آنها.
فيزيولوژي ورزشي
1- آمادگي جسماني در ورزش
ميزان توانايي و كارآيي بدن بستگي به ميزان رشد ماهيچه‌ها و آمادگي آنها دارد. تمرينات منظم و مداوم باعث رشد عضلات مي‌شود و آمادگي جسماني را بهبود مي‌بخشد، ولي در حقيقت ميزان رشد عضلات و آمادگي جسماني را بهبود مي‌بخشد، ولي در حقيقت ميزان رشد عضلات و آمادگي جسماني به عوامل مختلفي بستگي دارد. مهمترين اين عوامل عبارتند از: شكل بدن، كيفيت مواد غذايي مورد مصرف، سلامت عمومي بدن (مبتلا نبودن به هيچ نوع بيماري) خواب و استراحت، و فارغ بودن از فشارهاي عصبي و روحي زندگي.
اگر رشد عضلات و قدرت بدني انسان در حدي باشد كه بتواند به طور موثر و مفيد به فعاليت بپردازد، مي‌توان گفت كه او فردي سالم و از آمادگي جسماني لازم برخوردار است.
چهار عامل بيش از عوامل ديگر در آمادگي جسماني بدن نقش بسيار مهم دارند. اين عوامل عبارتند از: قدرت عضلاني، استقامت عضلاني، انعطاف‌پذيري عضلاني و استقامت قلبي و ريوي.
قدرت عضلاني:
45 درصد از وزن بدن را عضلات تشكيل مي‌دهند. اين عضلات در خود توليد انرژي مي‌كنند.
مهمترين عوامل شناخته شده در آمادگي جسماني، استعداد عضلات و توانايي آنها در وارد كردن نيرو و يا مقاومت در برابر آن است.
- استقامت عضلاني:
عضلات در خود انرژي ذخيره مي‌كنند. اين عمل به ماهيچه‌ها امكان مي‌دهد كه مدت زيادي به فعاليت خود ادامه دهند معمولاً استقامت عضلاني را با قدرت عضلاني اشتباه مي‌كنند، ولي بايد توجه كرد كه استقامت عضلاني عبارت است از توانايي در كاربرد قدرت و نگهداري اين توانايي براي مدت طولاني.
- انعطاف پذيري عضلاني:
توانايي در كاربرد عضلات در وسيعترين دامنه حركت آنها به دور مفصلها را انعطاف پذيري ناميده‌اند.
- استقامت قلبي و ريوي:
به عقيده بعضي از دانشمندان، عامل استقامت قلبي و ريوي در آمادگي جسماني بيش از عوامل ديگر اهميت دارد بعضي ديگر بر اين عقيده‌اند كه آمادگي جسماني چندان رابطه‌اي با كارآيي قلب و ريه ندارد.
2- فيزيولوژي عضلات در ورزش:
حركت بدن از انقباض عضلات حاصل مي‌شود، بدين معني كه عضلات مخطط، كه به استخوانهاي بدن متصلند، با اراده فرد منقبض مي‌شوند و حركت و جا‌به جايي بدن را ميسر مي‌كنند. در بدن سه نوع عضله وجود دارد: عضلات مخطط يا اسكلتي، عضلات صاف، عضله قلب.
- انواع انقباض عضله:
اگر طول عضله به هنگام انقباض تغيير نكند، اين انقباض را (هم طول) گويند.
اگر انقباض عضله به كوتاه شدن آن منجر شود، اين نوع انقباض را «هم تنش» گويند.
- منابع انرژي:
عضله براي اينكه به حالت انقباض درآيد احتياج به انرژي دارد. منبع اصلي انرژي در عضله آدنوزين تري فسفات ATP است كه به مقدار كمي در عضله وجود دارد، ولي به مقدار زيادي انرژي آزاد مي‌كند.
كراتين فسفات CP منبع انرژي ديگري است كه در سلولهاي عضلاني ذخيره مي‌شود.
پس در فعاليتهاي شديد و طولاني كه پيش از چند دقيقه طول مي‌كشد منبع ديگري از انرژي بايد وجود داشته باشد. اين انرژي از تجزيه گليكوژن حاصل مي‌شود. اگر اكسيژن به اندازه كافي براي اين واكنشهاي شيميايي وجود نداشته باشد، در عضله اسيد لاكتيك توليد مي‌شود.
3- فيزيولوژي گردش خون در هنگام ورزش:
دستگاه گردش خون از قلب و رگها تشكيل شده كه خون تيره و روشن در آنها جريان دارد. دستگاه گردش خون عهده‌دار رساندن مواد سوختي به سلولها و خارج كردن مواد زائد است خون روشن و اكسيژن دار كه از قلب خارج مي‌شود بايد به طريقي به تمام سلولهاي بدن برسد تا از يك‌يك آنها مراقبت شود اين عمل توسط سرخرگها و مويرگها انجام مي‌شود.
در هنگام تمرينات ورزشي، عضله‌هاي فعالتر احتياج به اكسيژن بيشتري دارند. اين احتياج از دو راه تامين مي‌شود: 1- با منبسط شدن قطر رگهايي كه به عضلات فعالتر مي‌روند خون و اكسيژن بيشتري له آن عضلات سرازير مي‌شود 2- حجم ضربه‌اي قلب بيشتر مي‌شود و در نتيجه خون بيشتري از قلب به عضله‌ها مي‌رسد.
- بازده قلب:
قلب بايد در زمان معيني خون را از سياهرگها به سرخرگها منتقل كند. ممكن است در اين محدوده زماني تعداد ضربانها كمتر و حجم ضربه‌اي زيادتر و يا برعكس باشد. در ورزشكاران فرض بر اين است كه بر اثر فعاليتهاي بسيار شديد عضله قلب تقويت مي‌شود و كارآيي بيشتري پيدا مي‌كند؛ نتيجتاً در حالت استراحت و فعاليتهاي معمولي با تعداد ضربان كمتري خون كافي به بدن مي‌رساند. مثلاً در ورزشهاي بسيار سنگين، مثل دوچرخه‌سواري برون ده قلبي تا 40 ليتر در دقيقه افزايش مي‌يابد. اين افزايش حاصل ازدياد مقدار تخليه هر ضربان و ازدياد ضربانهاي قلب است.
- بازده قلب هنگام تمرين:
هنگام تمرينهاي ورزشي سبك و يا كارهاي عضلاني روزانه قلب طبيعي ممكن است با هر ضربه 140 ميلي‌ليتر خون از خود خارج كند و تعداد ضربان به 120 بار در دقيقه برسد كه در اين حال بازده قلب برابر 8/16 ليتر خواهد شد.
بر اثر تمرين مرتب و تنظيم شده ورزشي، مقدار بازدهي قلب در هنگام عادي بالا مي‌رود. مخصوصاً در تمرينهاي متناوب كه فعاليت ورزشي به طور متناوب و منقطع برنامه‌ريزي شده است و زمان استراحت بعد از تمرين به مراتب بيشتر از مدت تمرين است.
- ضربان قلب هنگام تمرين:
شدت ضربان قلب متناسب با افزايش مقدار كار تغيير مي‌كند. تمرينهاي ورزشي در تغيير ضربان قلب حتي در حالت استراحت اثرات واضحي دارد. در قهرمانان برجسته تعداد ضربان قلب در حالت استراحت به 40 بار در دقيقه يا حتي زير 40 مي‌رسد و نشان دهنده اين است كه شخص در وضعيت فيزيولوژيكي بهتري است.
- ضربان قلب بعد از فعاليت:
مدت زماني كه لازم است تا تعداد ضربان قلب بعد از اتمام فعاليت به حالت اوليه و معمولي برگردد بستگي به سنگيني كار، مدت فعاليت و شرايط جسماني ورزشكار دارد. در افرادي كه از لحاظ آمادگي جسماني در شرايط خوبي به سر مي‌برند برگشت به حالت اوليه خيلي سريعتر صورت مي‌گيرد تا افراد غير آماده. اگر فعاليت باعث خستگي زياد ورزشكار شده باشد. برگشت بدن به حالت اوليه به آهستگي صورت مي‌گيرد، به طوري كه ورزشكار حتي به يك الي دو ساعت وقت نياز دارد.
4- فيزيولوژي تنفس در ورزش:
تنفس عبارت است از جذب اكسيژن و رفع ايندريدكربنيك به وسيله سلول زنده، خواه اين سلول حيواني باشد و خواه نباتي. در هنگام ورزش تعداد حركات تنفسي افزايش پيدا مي‌كند و عميق‌تر مي‌شود تا جايي كه در فعاليتهاي شديد ورزشي، عضلات دمي و بازدمي فعال مي‌شوند و تهويه ريوي تا حدود 100 ليتر در دقيقه افزايش مي‌يابد، حداكثر تهويه ريوي اگر از 100 ليتر در دقيقه افزايش يابد به جذب اكسيژن كمكي نمي‌كند. زيرا به نظر مي‌رسد كه انتقال اكسيژن بيش از اين مقدار به بافتها توسط عضلات قلب وعضلات تنفسي محدود مي‌شود.
- همكاري دستگاه گردش خون و تنفس:
همكاري اين دو دستگاه هنگام فعاليتهاي ورزشي باعث مي‌شود كه خون بيشتري به عضلات فعال برسد و همچنين مقدار ايندريد كربنيك كه در عضلات فعال به وجود مي‌آيد سريعتر خارج شود.
همكاري بين دستگاههاي تنفسي و گردش خون در هنگام فعاليتهاي شديد به نحو مطلوبتري در بدن صورت مي‌پذيرد.
