بخشی از مقاله
چکیده :
شناخت بی نظمی هاي اداري که مختل کننده فعالیتهاي سازنده و پویایی گروه می باشد کمک شایانی به مدیران و مسئولین سازمانی می نماید تا از این رهگذر در صدد پیگیري و درمان آن برآیند . در این مقاله در ابتدا مقدمه اي در خصوص آسیب شناسی سازمانی آورده شده است و سپس علل بوجود آورنده و ماهیت آنها مورد بررسی قرار می گیرد و در ادامه انواع آسیب هاي سازمانی و نقش آنها در فعالیتهاي سازمان توضیح داده شده است .
کلید واژه ها : آسیب شناسی ، سازمان
-1مقدمه :
آسیب شناسی در ساده ترین عبارات بمعنی شناخت آسـیب هـاي سـازمانی واژه » پـاتو «patho یـا آسـیب از حوزه علم پزشکی اقتباس شده و بمعنی هر نوع انحـراف از وضـعیت سـالم مـی باشـد . بنـابراین در پزشـکی » پاتولوژي « مطالعه و بررسی ماهیت اصلی امراض ( فرهنگ و بستر ) می باشد . چون هر نوع مرضـی تغییراتـی در ساختار و کارکرد نسوج و بافت هاي دیگر آن مرض بوجود می آورد »پاتولوژي « با تشخیص ، ردیـابی و تعبیر و تفسیر این تغییرات ماهیت اصلی مرض را مشخص کرده و سعی می نماید تا علل و عواملی که منجر به این مرض شده اند را معلوم نماید تا شرایط پیشگیري و درمان آن فراهم آید . بـراي روشـن کـردن کـاربرد و حدود و ثغور این مفهوم در فرهنگ سازمان و مدیریت بیان و ویژگیهاي اصلی و تحلیل تطبیقی آن در حـوزه هاي پزشکی و مدیریت لازم می نماید . مدت زمـان زیـادي نیسـت کـه ایـن مفهـوم از پزشـکی اقتبـاس و در نوشتار ها و تحقیقات مدیریتی بکار برده می شود . بخصوص از زمانیکه نظر محققین و تئوري پردازان به سوء
عملکردها (Malfunctions) و عملکرد هاي نابجا و نادرست سازمانها (Dysfunctions) معطوف گردیـد ، و مطالعه و بررسی » آسیب هاي سازمانی« اهمیت پیدا نمود.
-2ویژگی هاي اساسی در شناخت آسیب هاي سازمانی :
-2-1سرچشمه و منشاء عوامل ایجاد کننده آسیب :در موجودات زنده معمولاً عوامل و علل آسیب از خارجبه نظام داخلی آنها وارد ودر نظم ساختار درونی و یا کارکرد فرایندهاي داخلی آنها بی نظمی و اختلال ایجاد می نمایند . یعنی اساساً عوامل و علل آسیب زا »بیرونی « یا (Exogenious) می باشـند . ماننـد ابـتلاء ارگـانیزم به میکروب و یا ویروس خاص . در حالیکه آسیبهاي سازمانی به غیر از موارد خاص و استثنائی عمدتاً ریشه و منشاء درون سازمانی داشـته و ناشـی از سـوء عملکـرد (Malfunction) و یـا عملکـرد غلـط (Dysfunction)
دستگاهها و خرده نظامها (Subsystems) سازمان می باشد . یعنـی آسـیبهاي سـازمانی عمـدتاً »درون زا « یـا ( (Indigenious می باشند .
پس در گامهاي اولیه یک جسـتجو علمـی در آسـیب شناسـی سـازمانی بایـد سـراغ بخشـها ، دوایـر و خـرده نظامهایی از سازمان رفت که کانونهاي آسیب زا بوده و سرمنشاء آسیب هاي اصلی سازمان می باشـند . چـون آسیبهاي سازمانی از خلاء نمی رویند و بهترین جا بـراي گذاشـتن گوشـی تشـخیص (Diagnosis) در داخـل سازمان و در بخشهایی از آن است که علائم آسیب ظـاهر و نمـودار شـده اسـت . البتـه در جسـتجوي علـل و عوامل این آسیبها گاهاً خواهیم دید که آنها ریشه و سرمنشـاً بیرونـی یعنـی محیطـی نیـز دارنـد ولـی ایـن امـر استثنایی است و اگر ساختارها و محتوي سازمان طوري طراحی ، تنظیم و هـدایت شـوند کـه تـاثیرات سـوء و آسیب زاي خارجی را به حداقل برسانند ،آسیب خارجی وجود نخواهد داشت علـت اینکـه در ارگانیزمهـا و سیستم هاي زنده و طبیعی هیچوقت میکروب و یا ویروس مضر در داخل بافتهـا و یاختـه هـاي خـود ارگـانیزم ساخته نشده و از بیرون منتقل می شوند . در این است که ساختارها و محتوي آنها در نوع خود کامـل و دقیـق طراحی شده و روابط آنها با زمینه یا محیط کاملاً متناسب و حساب شده اسـت و خـود سیسـتم در فراینـدهاي داخلی خود هر چه که تولید کند میکروب یا باکتري ضد خود و ضد هـدف و عملکـرد خـود را تولیـد نمـی کند . ولی سازمانها سیستم هاي طراحی شده و به دست بشر می باشند و هنـوز در بسـتر تکـاملی خـود از نظـر ساختارها ، کارکردها ، رفتارها ، فرایندهاي داخلی نظام و به ویژه از نظر ارتباطات فنی و رسمی ( چه برسد به ارتباطات غیر فنی و انسانی ) به سطح سوم ( یا سـطح سـایبزتیک ) طبقـه بنـدي »کنـت بولـدینگ« از سـطوح سیستمی د رنظریه عمومی سیستمی (GST) نائل نشده اند و لـذا خطـرات و آسـیب هـا در وحلـه اول بیشـتر ناشی از عملکرد عناصر و ارکان داخلی تشکیل دهنده آنها است .
بنابراین پژوهشگر متخصص آسیب شناسی سازمانی ابتدا باید با ترسیم محیطهاي ویژه( Special (Environment و عمومی (General Environment) مرزهاي داخل و خارج سیستم مورد بررسی و پژوهش خود را مشخص و ابتدا در محیط داخلی یعنی محیط فعالیت بدنبال مشخص کردن کانونهاي آسیب زا با اهتمام خاص به تشخیص علائم و نشانه هاي آسیب باشد ، اگر سازمان مورد مطالعه ( راه آهن ) را با مستطیل نمایش دهیم محیطهاي 3 گانه فوق را در شکل (1) می توان نشان داد .
شکل :1محیط هاي آسیب شناسی
(3)E
(2)E
محیط عمومی (1)E محیط ویژه
کانونهاي
عمده آسیب
محیط فعالیت
سازمان
محیط ویژه راه آهن وزارت راه و ترابري می باشد . بنابراین براي تشخیص و ردیابی سرچشمه و منشاء آسیبهاي سازمانی راه آهن عمدتاًباید متمرکز بر ساختارها ، کارکردها ، فرایندهاي اصلی و مهم سازمان شده و در مورد کاملاً استثنائی به محیط ویژه یعنی وزارت راه و ترابري پرداخت .
-2-2ماهیت اصلی عوامل و علل ایجاد کننده آسیب ها :
اغلب آسیبهاي سازمانی با سایر مسائل ، مشـکلات و معضـلات سـازمانی خلـط مـی شـوند و بنـابراین آسـیب شناسی در همان گامهاي اولیه منحرف می شوند . براي پرهیز از چنین موردي باید خواص و یا صفات ویژه و یا بعبارت بهتر ماهیت یا چیستی آسیب را روشن نمود . آسیبها یا » پاتو (Patho) ها « سه صفت ممیزه دارنـد
.
الف : تحمیلی و ناخوشایند : واژه آسیب یا (Patho) کـه از پزشـکی اقتبـاس شـده بیشـتر معنـی منفـی و ضـد ارزش دارد . یعنی کسی که آن را به دلخواه و براي خود انتخاب نمی کند ، بلکه آسیبها و صـدمات همـواره بر ارگانیزمها تحمیل می شوند .
علت این امر آنست که آسیب ها تعادل و نظم عادي و موجود یعنی عناصر تشکیل دهنده یک سیستم را بر هم می زنند و خوشایند نیستند و بهمین علت آسیب ها در نسوج و یاخته ها با علائم درد و ناخوشایند همراه است وامروزه در قالب ارزشهاي منفی و حتی اکثراً ضد ارزش تلقی می شوند بنابراین همه مسائل و مشکلات وقتی که در کار و زندگی روزمره سازمانها ظهور می کند آسیب نمی باشند . بلکه نوع خاصی از مسائل و مشکلات می باشند که در ساختارها و کارکردهاي سازمان اختلال ایجادکرده و واکنش مناسب سازمان با محیط را بر هم می زنند . در حقیقت آسیبها علل عوامل و مسائلی هستند که عدم کارایی ، عدم رضایت و اتلاف منابع را در سازمان تشدید می نمایند .
مخصوصاً تمایز بین مسائل و مشکلات عادي ( (Routine و آسیبها از این نظر مهم است که امروزه سـازمانها بعلـــت پیچیـــدگی سیســـتم هـــا و اهـــداف چنـــد بعـــدي (Multidimentional) و مقاصـــد چنـــد منظـــوره
(Multipurposes) همواره با مسائل و مشکلات عجین هستند مـدیریت نـوین امـروزه اصـولاً مشـکل – مـدار
(problem – oriented) بوده و نه تنها درگیري با مسائل و مشکلات متعدد و متنوع در سـازمانها امـر منفـی و ضـد ارزش نیسـت . بلکـه حـل مسـاله (Problem Solving) یکـی از مهارتهـاي ضـروري و اجتنـاب ناپـذیر مدیریت سازمانهاي امروزي است . و هـر چـه سـازمانها مترقـی تـر و توسـعه یافتـه تـر مـی شـوند بـا مسـائل و مشکلات گسترده پیچیده تري مواجه می شوند که تئـوري Chaos بـراي تفسـیر ، پاسـخگویی و درگیـري بـا اینگونه از مسائل و مشکلات بوجود آمده است .
ب : تسري و تشدید : وقتی آسیبها در نسوج و بافتهاي موجود زنده و یا در ساختارها و کارکردهاي سازمان راه یافتند و به نوبه خود شروع به تشکیل ساختار انگلی می نمایند و مانند خوره محیط بلاواسط خود را فاسد نموده اند و شروع به تکثیر و توسعه می نمایند . طوریکه بعد از مدتی نه چندان طولانی عملکرد قبلی و عادي ساختارهاي مجاور خود را مختل و آسیب را به تدریج در سراسر رده ها و سطوح سازمانی تسري و گسترش می دهند . لذا تشخیص آسیبها از نظر زمانی بسیار مهم است . آسیبهاي سازمانی از نظر زمان پیدایش شان 3
مرحله مهم را تشکیل می دهند .
-1آسیبهاي ابتدایی یا مقدماتی (: (Primary Pathos
این نوع آسیبها به تازگی در سازمان پیدا شده اند و هنوز رشد و توسعه نیافته اند و لذا آثار و تبلیغات آنها و صدماتی هم که به قسمت هاي گوناگون سازمان وارد می آورند جزئی و سطحی بوده و معمولاً با تدابیر اولیه آسان و کم هزینه می توان آنها را رفع نمود . مانند خساراتی که ناشی از ندانم کاریها و نا آشنایی به کار یک نفرجدیدالستخدام به سازمان وارد می شود و با کمی کار آموزي و دائمی نمودن آموزشهاي توجیهی کوتاه مدت رفع می شود [2].
