بخشی از مقاله
ارزیابی اثرات زیست محیطی نیروگاه اتمی بوشهر توسط برنامه رایانه ای
چکیده:
از آنجا که احداث و بهره برداری از نیروگاه اتمی بوشهر دارای اثراتی مثبت و منفی، کوتاه مدت و بلند مدت و مستقیم و غیر مستقیم بر محیط زیست منطقه و کل کشور خواهد بود، لذا این پژوهش به منظور بررسی پیش بینی و تفسیر این اثرات بر کل مجموعه محیط زیست، بهداشت عمومی و سلامت اکوسیستم صورت گرفته و ضمن آن اثرات سوء اجتناب ناپذیر شناسایی شده و راههای تخفیف این اثرات معرفی گردیده اند.
در این مطالعه اثرات زیست محیطی نیروگاه بر محیط زیست منطقه و کل کشور برای هر دو مرحله ساختمانی و بهره برداری از نیروگاه مورد بررسی قرار گرفته و جهت مقایسه دو گزینه مد نظر بوده اند، یکی اجرای پروژه و دیگری عدم اجرای آن یا گزینه نه". سپس اطلاعات کیفی به دست آمده بنا بر ضوابط و جدولها به داده های کمی تبدیل شده اند. جهت تجزیه و تحلیل این اثرات تلفیقی از دو روش "چک ليست " و "ماتریس اثرات متقابل لئوپولد با انعطاف بیشتر" صورت گرفته و بر همین اساس نیز برنامه رایانه ای تدوین و ارائه شده است.
از طرفی جهت تعیین نوع نوکلیدهای پرتوزای موجود در نمونه های محیطی و غلظت پرتوزایی آنها با روش طیف سنجی گاما نمونه ها مورد سنجش قرار گرفتند. نتایج حاصل از این پژوهش نشان می دهند که اولا بیشترین تأثیر منفی آن پروژه بر محیط طبیعی وارد خواهد شد، در حالی که منافع اقتصادی - اجتماعی آن بسیار بالاست. ثانیا میزان پرتوزایی زمینه در حد طبیعی بوده و مهمترین عناصر پرتوزای آن شناسایی شدند.
کلمات کلیدی: ارزیابی اثرات زیست محیطی - محیط زیست - نیروگاه هسته ای بوشهر
۱- مقدمه :
گرچه ایران دارای منابع وسیعی از سوختهای فسیلی است (در سال ۱۹۹۷ میلادی ۱۳٪ منابع نفت و گاز جهان در ایران قرار داشته است( ولی ضروری است که از این منابع استفاده بهتری به ویژه در صنعت پتروشیمی شود.
از آنجا که احداث و بهره برداری از نیروگاه اتمی بوشهر، می تواند پیامدهای ناخوشایند زیست محیطی را به دنبال داشته باشد، لذا این ارزیابی در مورد اثرات آن صورت گرفته است. در این پژوهش علاوه بر کار ارزیابی به منظور مقایسه میزان و نوع نوكلیدهای پرتوزای موجود در محیط قبل و پس از بهره برداری از نیروگاه، نمونه هایی از خاک و گیاهان منطقه و نیز رسوبات خلیج فارس جمع آوری گردیده و مورد طیف سنجی پرتو گاما قرار گرفته اند.
ارزیابی اثرات زیست محیطی عبارت است از جریان یک مطالعه رسمی که به منظور پیش بینی پیامدهای زیست محیطی یک پروژه پیشنهادی توسعه به کار برده می شود در کار ارزیابی اثرات زیست محیطی یک پروژه، اثرات احتمالی محیطی پروژه پیش بینی شده و روشهای کاهش اثرات ناخواسته شناسایی گردیده و معرفی می شوند تا پروژه به نحوی انجام شود که با محیط زیست تناسب داشته باشد.
در هر پژوهش ارزیابی، گزینه هایی نیز در نظر گرفته شده و گزینه یا گزینه های اختیارشده به تصمیم گیرندگان معرفی می شوند. در مورد این پژوهش، از آنجا که کار ساختمانی نیروگاه رو به اتمام است، لذا امکان معرفی گزینه های مختلف وجودنداشت و تنها به لحاظ مقایسه دو گزینه مد نظر قرار گرفت. گزینه یک (عدم اجرای پروژه) یا گزینه نه" و گزینه دو اجرای پروژه).
۲- روش تحقیق:
در این پژوهش اثرات زیست محیطی نیروگاه اتمی بوشهر در هر دو مرحله ساختمانی و بهره برداری، برای دو گزینه ذكر شده در بالا مورد ارزیابی قرار گرفت. در هر ارزیابی زیست محیطی، مهمترین قدم، بررسی وضعیت موجود محیط زیست منطقه مورد مطالعه است، بدین سبب ابتدا اطلاعات کاملی در مورد بسیاری از پارامترهای محیطهای فیزیکی، اکولوژیکی، بیولوژیکی، اقتصادی - اجتماعی و فرهنگی هم با بررسیهای کتابخانه ای و هم بازدیدهای محلی گردآوری گردید. آنگاه اثرات تک تک عملیات مراحل ساختمانی و بهره برداری از نیروگاه بر یکایک این پارامترها شناسایی شده و معرفی گردیدند. سپس جهت تبدیل این اثرات کیفی به ارقام کمی، طی جدولها، معیارها و ضوابطی در نظر گرفته شد. جدول یک نمونه ای از این جدولها است. برای ارزیابی اثرات و تجزیه و تحلیل آنها، تلفیقی از دو روش چک لیست" و "ماتریس اثرات متقابل لئوپولد با انعطاف بیشتر به کار گرفته شد. بنا بر ماتریس لئوپولد، برای شدت یا دامنه اثر محدوده (کمترین اثر مثبت یا منفی تا بیشترین اثر مثبت یا منفی) و برای اهمیت یا بزرگی اثر محدوده (کمترین اهمیت تا بیشترین اهمیت در نظر گرفته شد. (جدول ۲ نمونه ای از این جدولها است) با ضرب عدد مربوط به شدت در عدد مربوط به اهمیت، عددی مثبت یا منفی بدست آمد. اعداد مثبت با یکدیگر و اعداد منفی نیز با یکدیگر جمع شده و سپس با محاسبات دیگری که صورت گرفت برای هر محيط و كل محيطها و برای هر مرحله ساختمانی و بهره برداری و برای هر گزینه رقمی به دست آمد که ما را به انتخاب گزینه مناسب رهنمود کرد. (جدولهای ۳ تا 8 )
در این مطالعه سه دیدگاه مد نظر قرار گرفته و کار ارزیابی در مورد هر سه صورت پذیرفت. این دیدگاهها عبارتند از:
١-کلی نگری یا همه سو نگر: در این دیدگاه همه عناصر زیست محیطی دارای ارزش يکسانی هستند و به آنها امتیاز برابری داده شده است (جدول ۱۰).
۲- زیست محیطی با نگرش خاص بر سلامت محیط طبیعی: در این دیدگاه جمعأ ۷۰٪ امتیاز برای محیط طبیعی فیزیکی - اکولوژیکی و بیولوژیکی) و ۳۰٪ امتیاز برای محیطهای اقتصادی - اجتماعی و فرهنگی در نظر گرفته شد جدول 9)
٣- زیست محیطی با نگرش خاص بر محیط اقتصادی - اجتماعی و فرهنگی: در این دیدگاه ۳۰٪ امتیاز به محیط طبیعی و ۷۰٪ بقیه به محیط اقتصادی - اجتماعی و فرهنگی داده شد (جدول 9 )
در دو نگرش بالا نتایج به دست آمده در جدول ۱۰ برای هر محیط در امتیاز مربوط به خود ضرب گردیدند و نتایج در جدولها ۱۱ و ۱۲ ارائه گردید. به منظور شناسایی نو کلیدهای پرتوزای موجود در محیط و غلظت پرتوزایی آنها در منطقه مورد مطالعه نمونه های زیادی از خاک و رستنی های منطقه و نیز از رسوبات منطقه بين جزر و مدی خلیج فارس، از محل سایت و فواصل ۵ و ۱۰ و ۲۰ کیلومتری آن (پنگک ۳- برج مغان - شهر بوشهر) جمع آوری گردیدند.
نوع نو کلیدهای پرتوزا و میزان پرتوزایی نمونه ها با استفاده از طیف سنج پرتو گاما تعیین گردیده و در آزمایشگاه جابرين حیان سازمان انرژی اتمی ایران مورد تجزیه و تحلیل قرار گرفتند. طیف سنج مورد استفاده آشکارساز ژرمانیم - لیتیم با قدرت تفکیک بالا بود.
لازم به ذکر است که براساس پژوهش انجام شده و با استفاده از برنامه Fox Pro و برنامه فارسی ساز سپند، برنامه رایانه ای
جهت ارزیابی اثرات زیست محیطی هر نیروگاه هسته ای در ایران تهیه و تدوین گردیده که آخرین بخش این تحقیق می باشد.
۳- دستاوردها:
3-1 دستاوردهای حاصل از شناسایی محیط موجود:
شناسایی وضع موجود محیط زیست منطقه مورد مطالعه، یکی از مهمترین مراحل انجام کار ارزیابی زیست محیطی است، دستاوردهای حاصل از این مرحله به شرح زیر می باشد
محیط فیزیکی: محیط فیزیکی از نظر شرایط اقلیمی، توپوگرافی، وضعیت خاک، سازندهای زمین شناختی، منابع آبهای سطحی و زیرزمینی منطقه مورد بررسی و شناسایی قرار گرفته است
محیط بیولوژیکی: استان بوشهر از یک طرف به دلیل وضعیت خاص اقلیمی و خاک نامناسب و از طرف دیگر بالابودن سطح آبهای زیرزمینی با تنگناهای رویشی بسیار روبروست. در این پژوهش گیاهان و جانوران و نیز مهمترین زیستگاههای منطقه مورد شناسایی قرار گرفته و معرفی شده اند.
در این بررسی وضعیت اجتماعی منطقه از نظر جمعیت و مهاجرت و نیز وضعیت اقتصادی آن با توجه به سه بخش عمده کشاورزی، دامداری و شیلات و نیز صنعت و معدن مورد بررسی و شناسایی قرار گرفته و معرفی شده اند. وضعیت فرهنگی منطقه از لحاظ دین، زبان، سطح تحصیلات و منابع فرهنگی و آثار باستاین و مذهبی مورد شناسایی قرار گرفته است.
3-2 دستاوردهای مربوط به نتایج حاصل از ارزیابی اثرات نیروگاه بر محیط زیست:
دستاوردهای مربوط به این بخش از پژوهش طی جدولهای ۳ تا ۱۲ ارائه می گردند
3-3 دستاوردهای مربوط به طیف سنجی گاما روی نمونه های محیطی:
این دستاوردها در جدول ۱۳ ارائه می شوند.
- بحث و نتیجه گیری:
الف) در مورد ارزیابی اثرات نیروگاه بر محیط زیست منطقه:
، با توجه به دیدگاه اول با همه سو نگر، بیشترین تأثیر مثبت اجرای پروژه بر محیط اقتصادی - اجتماعی و فرهنگی (با ۱۷۱۸ امتیاز) خواهد بود، و بیشترین تأثیر منفی آن بر محیط طبیعی (با ۱۰۵۴- امتیاز) وارد خواهدشد.
٢. با توجه به دیدگاه دوم یعنی حفظ سلامت محیط طبیعی، باز هم بیشترین تأثیر مثبت بر پروژه بر محیط اقتصادی -اجتماعی و فرهنگی (با 12/273 امتیاز) و بیشترین تأثیر منفی آن بر محیط طبیعی با -75/260 امتیاز) وارد خواهدشد.
٣. با توجه به دیدگاه سوم یعنی توجه خاص به محیط اقتصادی - اجتماعی و فرهنگی، بیشترین تأثیر مثبت پروژه بر این محيطها (با 678/4 امتیاز) و بیشترین تأثیر منفی نیز بر همین محیط ها (با ۲۰۳- امتیاز) وارد خواهدشد. آنچه قابل ملاحظه است، آن است که اگر برای همه محيطها ارزش یکسانی قائل شویم، آنگاه بنا بر جدولهای مربوطه اجرای پروژه در مرحله ساختمانی (با ۵۲۷- امتیاز) و در مرحله بهره برداری (با ۵۱۷- امتیاز) و جمعا با ۱۰۴۴- امتیاز تأثیر منفی شدیدی بر محیط طبیعی خواهد گذاشت. در حالی که بیشترین تأثیر مثبت آن برای محیطهای اقتصادی - اجتماعی و فرهنگی خواهد بود. زیرا در مرحله ساختمانی ۶۳۴ امتیاز و در مرحله بهره برداری ۱۰۸۴ امتیاز و جمعأ ۱۷۱۸ امتیاز مثبت به آن تعلق گرفته است. نتیجه این است که با توجه به جدول ۸ اگر پروژه اجرا نشود نسبت موارد مثبت به موارد منفی در هر دو مرحله ساختمانی و بهره برداری از نیروگاه ۹۶/. است، در حالی که این نسبت در اجرای پروژه 1.05می باشد. نتیجه نهایی حاصل از این پژوهش آن است که چنانچه از دیدگاه حفظ محیط طبیعی و جلوگیری از هرگونه تغییر در آن به مسئله نگاه شود، عدم اجرای پروژه بهتر از اجرای آن است، ولی با توجه به اثرات بسیار مثبت اقتصادی - اجتماعی و فرهنگی پروژه برای محیط زیست منطقه و کل کشور، اجرای آن بر عدم اجرای آن ارجح است و می توان با در نظر گرفتن تمهیدات و مراعات نکاتی از اثرات زیانبار آن بر محیط طبیعی است و بهتر است که پروژه اجرا شود.
ب) در مورد طیف سنجی پرتو گاما روی نمونه های محیطی
چنانچه از جدول ۱۳ برمی آید، اولا مهمترین عناصر پرتوزای محیط عبارتند از و ثانيا غلظت پرتوزایی آنها در حد طبیعی است.
تشکر: نویسندگان مقاله نهایت تشکر خود را از جناب آقای مهندس فرید اصغری زاده به خاطر انجام طیف سنجی پرتو گاما روی نمونه های محیطی، در آزمایشگاه جابربن حیان سازمان انرژی اتمی ایران ابراز می دارند.
منابع:
1-آژانس، انرژی هسته ای و تغییر محیط زیست، ۱۳۶۹، مجله انرژی هسته ای، شماره ۱۲ - سازمان انرژی اتمی ایران ٢
2. اعتماد، اسماعیل، ۱۳۶۴، پستانداران ایران، جلد دوم، سازمان حفاظت محیط زیست ایران.
٣. اعتماد، اسماعیل، ۱۳۶۴، پستانداران ایران، جلد سوم، سازمان حفاظت محیط زیست ایران
4. افشار سیستانی، ایرج، ۱۳۶۹، "نگاهی به بوشهر ، جلدو دوم
5. افشین، یدالله، ۱۳۷۳، رودخانه های ایران، جلد اول، وزارت نیرو
6-آمارنامه سال ۱۳۷۵، استان بوشهر، ۱۳۷۶، سازمان برنامه و بودجه
۷. امامی شوشتری، سید محمدعلی، ۱۳۶۹، "منابع اقتصادی خلیج فارس، در مجموعه مقالات خلیج فارس، چاپ اول، دفتر مطالعات سیاسی و بین المللی
۸. بهروزی راد، بهروز، ۱۳۷۳، "مرغابی سانان ایران، سازمان حفاظت محیط زیست ایران
9-. ترازنامه انرژی استان بوشهر در سال ۱۳۷۲ اسفند ۷۴، وزارت نیرو
۱۰. ترازنامه انرژی استان بوشهر در سال ۱۳۷۵ اسفند ۷۶، وزارت نیرو
۱۱. حاجی پورفرد، حسن، ۱۳۷۱، "بررسی آلودگی فیزیکی و شیمیایی آبهای ساحلی جزیره خارک، پژوهشگاه صنعت نفت
نفت.
۱۲.رحیمی، نسترن، ۱۳۷۲، "خواص شیمیایی آبهای خلیج فارس، پایان نامه کارشناسی ارشد.
13 - سیاوش پور، فرج الله، ۱۳۷۵، بررسی وضعیت گونه های نادر جانوری و گیاهی، سازمان حفاظت محیط زیست ایران
14 - سیمای محیط زیست بوشهر، ۱۳۷۵، سازمان حفاظت محیط زیست ایران
15- شریعت، سید محمود و منوری، سید مسعود، ۱۳۷۵، مقدمه ای بر ارزیابی اثرات زیست محیطی توسعه
16. شریعت، سید محمود و حکیم پور، کورش، ۱۳۷۸، "ارزیابی اثرات زیست محیطی جمع آوری و دفع روا نابهای سطحی غرب تهران، مجموعه مقالات دومین سمینار کشوری بهداشت محیط، جلد دوم، دانشگاه علوم پزشکی تهران
۱۷، صداقت، محمد اسماعیل و مطیعی، همایون، ۱۳۶۵، «گزارش زمین شناسی و اکتشافات مقدماتی استان بوشهر سازمان زمین شناسی کشور.
۱۸. طاهری، میرزا، ۱۳۶۵، "پرندگان ایران، چاپ دوم، سازمان حفاظت محیط زیست ایران
19.عباسپور، مجید، ۱۳۷۱، مهندسی محیط زیست، جلد اول، دانشگاه آزاد اسلامی
20- عظیمی، اصغر، ۱۳۷۴، "گزارش نهایی پروژه بررسی ذخائر میگوی منطقه بوشهر و شرایط هیدرولیکی آن، مرکز
تحقیقات شیلاتی خلیج فارس (بوشهر)
21-علم بلادی، سید محمدعلی و زارعی دوانی، سیروس، ۱۳۶۷، دفترچه مشخصات صدفهای دریایی منطقه بندرگاهبوشهر، اداره کل معادن و فلزات استان بوشهر.
22-فرجی، عبدالرضا و همکاران، ۱۳۶۶. "جغرافیای کامل ایران، وزارت آموزش و پرورش
23-فروغی، داریوش و همکاران، ۱۳۷۴، ترازنامه انرژی سال ۱۳۷۳، وزارت نیرو،
24-فورون، رمون، قريب، عبدالكريم (مترجم)، ۱۳۵۰، زمین شناسی فلات ایران، دانشسرای عالی
