بخشی از مقاله
چکیده:
یکی از تازه ترین مبانی و موضوعات مورد توجه الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت ،رویکرد آمایشی و مبانی زیست محیطی در سیاست گذری های کلان و برنامه ریزی های آموزشی و درسی نظام آموزش و پرورش رسمی و غیررسمی می باشد که پاسخ به یکی از مهم ترین مطالبات جامعه امروز ایران می باشد و مورد توجه برنامه ریزان و نظریه پردازان الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت هم در مرحله الگوی پایه و هم در مرحله الگوی تفصیلی می باشد. به گونه ای که در سند تدابیر، ذیل تدابیر - حفظ - سلامت عمومی و محیط زیست بااشاره به موارد زیر تصریح شده است:
الف:آموزش وترویج سلامت و بهداشت عمومی .
ب:استقرارنظام جامع،کارامد و اثربخش درحوزه سلامت و بهداشت عمومی.
ج:تنظیم نرخ باروری در بیش از سطح جانشینی.
د:توسعه ورزش همگانی و قهرمانی.
ن:افزایش سهم تولید انرژی ازمنابع انرژی پاک.
ی:مشاکت،مسولیت پذیری،پایش و هشدارهمگانی در حفاظت و احیای پایدار محیط زیست با اصلاح و ارتقای سبک زندگی...
بنابراین موضوع ومساله توجه به محیط زیست و یا زیست بوم و آنچه که زندگی انسان امروز را تشکیل می دهد وآسیب شناسی، بررسی علل تخریب ، تهدید و بی مبالاتی در پاسداشت محیط زیست اولویت ملی و بین المللی همه جوامع می باشد به این دلیل که بی تفاوتی و بی مسوولیتی در قبال اکولوژی و زیست بوم تمامیت کره زمین را به خطر می اندازد و همه جوامع را با بحران وخطرنابودی مواجه می سازد. وازآنجاکه برنامه درسی دوره ابتدایی فراخوان سرمایه گذاری برای آینده یک جامعه می باشد می توان از طریق برنامه های درسی این دوره مطالبات جامعه ملی و جهانی را پیگیری کرد و دورنمای اجتماعی و تربیتی یک جامعه را به تصویر کشید.
از این منظر موضوع مبانی زیست محیطی در برنامه درسی دوره ابتدایی مهم و قابل توجه متخصصان نظام آموزشی می باشد. نوشتار حاضر به روش توضیفی - تحلیلی و با مطالعه منابع مکتوب چاپی و الکترونیکی به دنبال تحلیل و بررسی مبانی زیست محیطی در برنامه درسی دوره ابتدایی با توجه به رویکرد آمایشی و زیست محیطی موجود در الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت می باشد.
مقدمه و طرح موضوع:
درمبانی جهان شناختی الگوی اسلامی ایرانی پیشرفت آمده است که:جهان مادی،در صورت بهره برداری صحیح،در منابع زیستی وحیاتی مورد نیاز انسان، هیچ کمبودی نداشته ،خداوندآن را در اختیار انسان واو را امانتدار وآبادکننده آن قرار داده است - مبانی الگوی پایه اسلامی ایرانی پیشرفت،1395،ص . - 2باتوجه به این موضوع جهان مادی و زیست محیط انسان از طرف خداوند در اختیار انسان قرار گرفته است و نوع تعامل،همزیستی و پاسداشت زیست بوم می تواند مساله ای اجتماعی و اخلاقی باشد و در آیات و روایات متعدد و متنوعی تاکیدشده است :
در آفرینش آسمان ها و زمین و در پی یکدیگر آمدن شب و روز برای خردمندان نشانههایی ]قانع کننده[ است - آل عمران، . - 190
آیات قرآن تنها برای خواندن نیست، بلکه برای فهم و درک مردم نازل شده و تلاوت و خواندن آیات مقدمهای است، برای اندیشیدن، لذا در آیه فوق نخست اشاره به عظمت آفرینش آسمان و زمین کرده و میگوید :در آفرینش آسمانها و زمین و آمد و شد شب و روز نشانه های روشنی برای صاحبان خرد و اندیشمندان است ان فی خلق السموات و الارض و اختلاف اللیل و النهار لایات لاولی الالباب. و به این ترتیب مردم را به اندیشه در این آفرینش بزرگ جلب و جذب میکند، تا هر کس به اندازه پیمانه استعداد و تفکرش از این اقیانوس بیکران. سهمی ببرد و از سرچشمه صاف اسرار آفرینش سیراب گردد. و براستی، جهان آفرینش، و نقشه ای بدیع و طرح های زیبا و دل انگیز آن و نظامات خیره کننده ای که بر آنها حکومت میکند کتاب فوق العاده بزرگی است که هر حرف و کلمه آن دلیل بسیار روشن، بر وجود و یکتائی آفریدگار جهان است
در سوره الرحمن، در آیات متعددی عبارت »فبای الاء ربکما تکذبان« - کدامین نعمت های خدایتان را انکار میکنید - تکرار شده است. در این سوره مبارکه آیات متعددی در ذکر نعمت های دنیوی - خرما، کوه، خورشید - واخروی - توصیف بهشت و نعمت های آن - ذکر شده و انسان را به حقیقت نعمتها آگاه میسازد. ودر الگوی پایه اسلامی ایرانی پیشرفت هم به صورت دقیق و هدفمند در ذیل سند تدابیر و مبانی جهان شناختی تصریح و تاکید شده است.
بنابراین برای تحقق بخشیدن به این مساله ومطالبه ملی و جهانی در الگوی تفصیلی و تکمیلی پیشرفت می توان در سند تحول بنیادین آموزش و پرورش و سایر اسناد ملی تحولی و بالادستی و در اهداف نظام آموزش و پرورش ،مدارس و سایر خرده نظام های آموزش و پرورش رسمی و غیر رسمی وکتاب های درسی دوره ابتدایی آن را پیگیری کرد تا درنگاه و رفتار دانش آموزان نهادینه گردد وبه منصه ظهور بنشیند.و از منظر آسیب شناسانه عدم توجه به پاسداشت محیط زیست ،تخریب جنگل ها ،خاک ،کوهستان ها،قطع بی رویه درختان و عدم توجه به ابهای سطحی و زیر زمینی ،مرتع ،پرندگان و حیوانات و منابع طبیعی خدادای و سرمایه های محیطی و زیستی ملی در جامعه به روشنی دیده می شود و به عنوان سرمایه ملی محیط زیست مورد بی مهری و بی مسوولیتی قرار گرفته است وباید در برنامه های تربیتی ،فرهنگی و آموزشی مورد توجه وتمرکز مسوولین قرار گیرد.
مبانی زیست محیطی برنامه درسی دورهی ابتدایی
محیط زیست و یا اکولوژی علمی است که راجع به امور حیاتی و ضد حیاتی پیرامون هر موجود زنده بحث میکند اکولوژی شامل دانش تدبیر و ادارهی طبیعت به طور کلی، و همچنین اجزاء خاص طبیعت و نحوهی بهم پیوستگی و وابستگی آنها به یکدیگر و اینکه چگونه آنها با هماهنگی یکدیگر یک مجموعه را تشکیل دادهاند نیز میشود و به سخن دیگر، اکولوژی دانشی است که در فهم جهانی که ما در آن زندگی میکنیم، و هم چنین اینکه جهان چه تأثیری بر ما میگذارد، ما را یاری میدهد
به طور کلی، محیط زیست به محل زندگی کلیهی موجودات زنده اعم از آب، هوا، خاک، صدا اطلاق میشود. در حقیقت، محیط زیست عبارت از کلیه منابع، عوامل و شرایط هماهنگی که زندگی انسان و سایر موجودات زنده به آن وابسته است و از جمله ضرورت اساسی زندگی دوران معاصر برقراری ارتباط سالم با آن میباشد به طوری که حفظ آن لازمه ی زندگی متعادل می باشد. انسان فرهیخته امروزی میداند که محیط زیست تنها به او تعلق ندارد، بلکه به همنوعان در حال و آینده متعلق است و هیچکس را بر آن سهمی بیشتر از دیگران نیست، لذا باید کوشید که در بهرهوری از آن استفاده مطلوب را برد
دلنگرانیهای مربوط به محیط زیست بیش از چند دهه دوام یافته است، تا جایی که در بیشتر کشور-های جهان قوانین و مقررات زیست محیطی نفوذ همهجانبهای در ارکان زندگی نموده، خط مشیها و اهداف و راهبردهای زیست محیطی بخشی از برنامههای توسعه را در برگرفتهاند و دولتها موضوع آموزش محیط زیست را با دقت و وسواس بیشتری دنبال نمودهاند.
آموزش زیست محیطی در جهان پیشرفته تازگی ندارد، بلکه بخشی از نظام آموزشی آن کشورها را در بر میگیرد، شاید موضوع آموزش زیست محیطی و افزایش سطح آگاهیهای عمومی، به ویژه در کشورهای در حال توسعه برای متوقف کردن حرکت پرشتاب نابودی محیط زیست و طبیعت راهحلی جدی و مؤثر قلمداد شود. چنانچه یکایک افراد جامعه بر ضرورت محافظت از محیط زیست آگاهی یابند، میتوان گامهای بلندی را در راستای توسعهی پایدار برداشت بنابراین، محیط زیست و حفاظت از آن مطمئناً یکی از موضوعات و چالشهای مورد توجه جوامع بشری در آستانهی هزارهی سوم میباشد
در این راستا، برنامهی درسی زیست محیطی، برنامهای است که از لحاظ سبک و سیاق، زیست محیطی است و بر توسعهی گرایشهای آگاهانه به سوی موضوع محیط زیست تأکید میکند. اهداف آن فراتر از کسب مهارتها و دانش های لازم بوده و به توسعهری مشارکت دانش آموزان نیاز دارد
