بخشی از مقاله
ارزیابی وضعیت ایمنی و بهداشت در کارگاههای ساختمانی (مطالعه موردی کرمان)
چکیده
در کشور ما صنعت ساخت و ساز از لحاظ بررسی وضعیت بهداشت و ایمنی کمتر مورد توجه قرار گرفته است و یکی از پرمخاطرهترین صنایع به شمار میرود، به گونهای که حدود 35 درصد از حوادث کل کشور در این بخش رخ میدهد که نیازمند فرهنگ سازی ایمنی و بهداشت در بین عوامل ساخت و ساز می باشد. هدف از این مقاله، بررسی وضعیت ایمنی و بهداشت در صنعت ساخت وساز و ارزیابی ایمنی و بهداشت در کارگاههای ساختمانی شهر کرمان می باشد. که پرسشنامه ای ٍِسوالی برای مهندسان پس از بررسی متون علمی و مشاوره با کارشناسان ایمنی و بهداشت حرفه ای تدوین شد. پرسشنامه بررسی ایمنی و بهداشت به 6 موضوع تقسیم شد: دانش مهندسان نسبت به آیین نامه های ایمنی و بهداشت، اهمیت به مسائل ایمنی وبهداشت، تجهیزات ایمنی موجود در کارگاه، تجهیزات بهداشتی موجود در کارگاه، استفاده از تجهیزات ایمنی فردی و رعایت کردن موارد ایمنی و بهداشتی در کار. در نهایت، این مطالعه نشان داد که استفاده از تجهیزات حفاظت فردی بسیار ضعیف، رعایت موارد ایمنی و بهداشت و تجهیزات ایمنی و بهداشت در حد ضعیف در کارگاهها اجرا می شود. به نظر میرسد که بحث آموزش، فرهنگ ایمنی و اعمال قوانین سختگیرانه در خصوص اجرای آیین نامه کار برای بهبود این شرایط و در نتیجه کاهش حوادث لازم است
کلمات کلیدی: ایمنی ؛ بهداشت ؛ کارگاه ساختمانی؛ کرمان.
.1 مقدمه
در سرتاسر جهان، ساخت و ساز یکی از خطرناک ترین صنایع میباشد که دلیل آن طبیعت منحصر به فرد آن است .[1] در کشور ما این صنعت از لحاظ بررسی وضعیت بهداشت و ایمنی کمتر مورد توجه قرار گرفته است و یکی از پرمخاطرهترین صنایع به شمار میرود، به گونهای که حدود 35 درصد از حوادث کل کشور در این بخش رخ میدهد.[2] کارگاههای ساختمانی معمولاً پیچیده و خطرناک هستند به دلیل استفاده گسترده از دستگاههای مختلف، تجهیزات، روشهای جدید ساخت، جنبههای گوناگون عملی و کاربردی نیروی انسانی طرح آن است. به طور کلی، کارگاههای ساختمانی به دلیل وقوع زیاد حوادث هنوز به عنوان یکی از خطرناک-ترین محلهای کار محسوب میشوند .[3]
صنعت ساخت و ساز، نقش مهمی در توسعه اقتصادی و پیشرفتهای اجتماعی دارد. آمار و ارقام موجود، موید نرخ بالای تلفات وآسیبهای ناشی از حوادث در کارگاههای ساختمانی است. هر ساله میلیاردها ریال از سرمایه ملی کشور به دلیل سوء تدبیر و بی کفایتی، در این صنعت هدر میرود که نیازمند سیستم جدیدی از مدیریت است که با طبیعت پویا و متغیر عملیات ساختمانی سازگار و کارامد باشد. و همچنین نیازمند فرهنگ سازی ایمنی و بهداشت در بین عوامل ساخت و ساز می باشد .[4]
.2 پیشینه تحقیق
در سال 2004، Zeng و همکاران وضعیت مدیریت ایمنی در صنعت ساخت و ساز چین، کشف فعالیت های مستعد خطر در کارگاه های ساختمانی، و شناسایی عوامل موثر در ایمنی کارگاه های ساختمانی را مورد بررسی قرار دادند. یافته ها نشان داد که رفتار پیمانکاران در مدیریت ایمنی از جمله عدم تدارک تجهیزات حفاظت فردی، جلسات ایمنی به طور منظم و آموزش ایمنی موجب نگرانی شدید می شوند. عوامل اصلی موثر بر عملکرد ایمنی شامل کمبود آگاهی در سطح مدیریت عالی، عدم آموزش، آگاهی ایمنی ضعیف مدیران پروژه، بی توجهی به منابع ورودی از لحاظ ایمنی و بهره برداری بی ملاحظه می باشد. همچنین پیشنهاد شد که دولت باید نقش فعال تری را در اجرای سختگیرانه حقوقی و سازماندهی برنامه های ایمنی ایفا نماید
در تحقیقی که در سال 1999 توسط Sawacha و همکاران انجام شد، عوامل موثر ایمنی کارگاه های ساختمانی مورد بحث قرار گرفت. اثرات بحث های سابقه، اقتصادی، روانی، فنی، روش، سازمانی و زیست محیطی برحسب چگونگی ارتباط این عوامل با سطح ایمنی کارگاه بررسی شد. نتایج تحلیل عاملی نشان داد که متغیرهای مربوط به سیاست سازمان عمده ترین گروه عوامل موثر بر عملکرد ایمنی در صنعت ساخت و ساز انگلیس هستند. پنج یافته مهم مرتبط با ایمنی کارگاه عبارتند از: (1 بحث مدیریتی در ایمنی (2 ارائه جزوات ایمنی، (3 ارائه تجهیزات ایمنی، (4 فراهم کردن محیط زیست ایمن، و (5 انتصاب مسئول ایمنی تعلیم دیده در کارگاه .[6]
2.1 بررسی عوامل ایمنی سایت
شناسایی متغیرها بطور قابل توجهی ایمنی ساخت و ساز را تحت تاثیر قرار میدهند و چارچوبی برای مدیران پروژه برای استفاده و مدیریت ایمنی ساخت و ساز پیشنهاد می دهد. بررسی چگونگی مدیریت پروژه ممکن است سطح ایمنی ساخت و ساز را افزایش دهد. باید ریشه علل حوادث برای مدیران پروژه شناسایی شوند بطوریکه آنها بتوانند اقدامات پیشگیرانه و چاره ساز برای به حداقل رساندن وقوع حادثه انجام بدهند. چارچوب پیشنهاد شده به مدیران پروژه، هنگامی که جنبه های ایمنی خوب مدیریت شود، ممکن است فراوانی وقوع حوادث را کاهش دهد. عوامل بسیاری که ممکن است به ایمنی سایت کمک کند شناسایی شده اند که بطور خلاصه مورد بررسی قرار می گیرد.[7]
1.1.2 عامل مدیریت
فاکتور مدیریت که شامل رهبری، سیاست، چشم انداز، جهت دهی، بیانه ای از اهداف، تعهد، نظارت، تجزیه و تحلیل، ایمنی و برنامه ریزی پیشگیری می باشد .[8]
قوانین ایمنی و سیاست کاری، تاثیر بسزایی بر روی سطح ایمنی کارگاههای ساختمانی دارد. قوانین به شکل یک چارچوب است که در آن بهداشت و ایمنی منظم تر و کنترل شده است که عدم وجود سیاست های ایمنی منجر به عملکرد ضعیف کارگاههای ساختمانی میشود. قوانین و اجرای آن، بر ایمنی ساخت و ساز به طور قابل ملاحظه ای اثر می گذارد بدین ترتیب، ایمنی قانون است. برنامه ریزی شغلی فعالیت ها و سیاستهای شرکت باید جدی گرفته شود. یکی دیگر از عوامل ناشی از سیاست، ارتقاء به رسمیت شناختن ایمنی شرکتهای ساخت و ساز از طریق صدور گواهینامه بهداشت شغلی و سیستم مدیریت ایمنی((OHSMS است. هدف از طرح صدور گواهینامه OHSMS ، تشویق و ارتقاء آگاهی ایمنی، ترویج شیوه های کار امن و بالا بردن استانداردهای ایمنی در صنعت ساخت و ساز است .[7]
2.1.2 عامل فرایند
عوامل فرایند اشاره به روند انجام کارها توسط پرسنل ساخت و ساز است. که ممکن است در نهایت مضر برای رفاء و ایمنی باشد. بطور کلی حوادث در سایت های ساخت و ساز بوسیله موارد زیر ایجاد میشود:
شرایط نا امن کار، کار در ارتفاعات، پله، سقوط اشیاء، شرایط نور کم، دفن بر اثر فرو پاشی زمین در حین حفاری، سقوط از داربست و سکوهای کار، خطرات بلند کردن اجسام، برق، خطرات آتش سوزی، عدم دسترسی مناسب و آموزش ناکافی، ابزار آلات و تجهیزات ضعیف نیز می تواند باعث حادثه شود، علاوه براینها دست زدن به مواد خطرناک از جمله سمی و مواد زائد شیمیایی می تواند خطر را افزایش دهد. بنابراین، کارکنان باید با توجه به آموزش مناسب، اطلاعات کافی در مورد نوع مواد شیمیایی و همچنین محافظت با تجهیزات باشد. مواد دیگری که خطرناک هستند از جمله مواد منفجره، مایعات قابل اشتعال، خورنده و اسیدی نیاز به آموزش های حرفه ای و مراقبت از دست گرفتن می باشند .[7]
2.1.3 عامل شخصی
عوامل شخصی اشاره به مسائل مربوط به جنبه های انسانی از فعالیت های ساخت و ساز است. رفتار و نگرش ایمنی نشان دهنده فرهنگ ایمنی است. فرهنگ ایمنی زیر مجموعه ای از فرهنگ سازمانی است که در آن باورها و ارزشها را به طور خاص اشاره به مسائل مربوط به ایمنی و بهداشت است. بنابراین فرهنگ ایمنی در یک سازمان، تعهد مدیریت وکارکنان نسبت به ایمنی است. یکی از راههای بررسی فرهنگ ایمنی سازمان از طریق انجام نظرسنجی درک کارکنان به عنوان ابزاری برای تشخیص تفاوت در نگرش آنها و برای تست اثر بخش برنامه های ایمنی است. ارائه آموزش ایمنی برای کارکنان یکی دیگر از جنبه های مهم برای در نظر گرفتن تحت عوامل شخصی است .[7]
حوادث ممکن است بدلیل نگرش های ضعیف و رفتارهای نادرست از کارگران رخ دهد که نظارت و کنترل آنها دشوار است که ارتباط مثبت بین عملکرد ایمنی و نگرش کارگران وجود دارد. یکی دیگر از جنبه های مهم در جهت افزایش فرهنگ ایمنی همانطور که قبلا ذکر شد از طریق تعهد ایمنی نمایش داده شده توسط مدیریت ارشد شرکت می باشد.[7]
4.1.2 عامل تشویقی
که عوامل تشویقی شامل پاداش، ارتقاء، کمپین، انگیزه، امتیاز شایستگی ، رفاء شرایط کار می باشد.[8] که استدلال شده است که انگیزه تاثیر مثبتی بر عملکرد ایمنی می گذارد. البته بعضی از شرکتها بدون برنامه های تشویقی دارای سوابق بهتر ایمنی نسبت به کسانی که با برنامه های تشویقی کار می کند است. مشوق ها در کاهش صدمات محل کار موثر است اما ممکن است بستگی داشته باشد که چگونه انگیزه اختصاص داده شده است .[7]
5.1.2 عامل ارتباطات
عامل ارتباطات شامل جهانی شدن، رابط ها و ارتباط شخصی داخلی است. ارتباطات موثر و انتقال اطلاعات بین مدیریت و کارکنان، باعث عملکرد بهتر استانداردهای ایمنی و افزایش دستیابی به سیاست ایمنی خواهد شد .[7]
2.2 فرهنگ ایمنی
توسعه و حفظ یک فرهنگ ایمنی می تواند یک ابزاری برای بهبود ایمنی در درون هر سازمانی باشد.به منظور توسعه، ترویج بیشتر به فرهنگ ایمنی بایستی موارد ذیل را مد نظر قرار داد:
-1تغییر نگرش و رفتارها: رفتارهای ایمن را میتوان با سرمایه گذاری برای افزایش فعالیتهایی مانند دستورالعمل شفاهی، آموزش، و علائم هشدار دهنده نشان داد.
-2تعهد مدیریت: مدیریت نقش کلیدی در ارتقائ فرهنگ مثبت ایمنی دارد.این را می توان بهترین راه حل از طریق اختصاص منابع، زمان، بحث، بازرسی، با شرکت در ارزیابی ریسک و جلسات کمیته مشورتی انجام داد
3 -مشارکت کارکنان: برای یک فرهنگ ایمنی، مشارکت کارگران و کارکنان، مالک لازم است.کارکنان باید شامل آموزش، تجهیزات حفاظت فردی و...باشند.
-4استراتژی تبلیغاتی: به منظور بالا بردن سطح آگاهی ایمنی در میان کارکنان، استراتژی تبلیغاتی مورد استفاده قرار میگیرد باید شامل:
- بیانیه و شعارها و آرمهانشر کتاب و خبرنامه ها
- رسانه ها(پوستر، سمعی و بصری، اینترنت و ..)
- آموزش و سمینارها:فعالیتهای اموزشی باید شامل مذاکرات کوتاه، جلسات هم نشینی
- کمپین ویژه: باید شامل بهداشت، درمان و ایمنی، ارتقاء بهداشت واکنش های اضطراری، گزارش حادثه و بررسی، ارزیابی ریسک، سیستم مدیریت ایمنی، بهداشت و محیط زیست.[9]
2.3 آیین نامه های ایمنی و بهداشت در ایران
بررسی نشان میدهد که در ایران چند مجموعه به طور موازی بخشهایی از محیطهای کاری حوزه ساخت را از دیدگاه ایمنی و بهداشت مدیریت میکنند که عبارتند از :[10]
وزارت کار و امور اجتماعی – مجموعه قوانین حفاظت و بهداشت کار وزارت مسکن و شهرسازی – آییننامههای مقررات ملی ساختمان
وزارت بهداشت، درمان و آموزش پزشکی – آییننامه تسهیلات بهداشتی در کارگاه مجموعه قوانین و دستورالعملهای مربوط به هر یک از وزارتخانهها.
