بخشی از مقاله
چکیده
ابریشم با قابلیتهای وسیع تجاری، محصولی ارزآور بوده که جایگاه جهانی تولید آن با تحولاتی که در کشورهای صنعتی بهوجود آمده به کشورهای غیر صنعتی جهان سوم واگذار شده است. این مطالعه با هدف تعیین کارایی فنی، تخصیصی و اقتصادی ابریشم کاران شهرستان تربت حیدریه درسال 1395 شکل گرفت. دادهها و اطلاعات مورد نیاز مطالعه از بین 100 واحد تولیدی ابریشم در شهرستان تربت حیدریه با استفاده از روش نمونهگیری سیستماتیک تصادفی جمعآوری شد. در همین راستا با برآورد تابع تولید مرزی تصادفی، میزان کارایی فنی واحدهای تولیدی ابریشم محاسبه و در ادامه تابع هزینه مرزی ابریشمکاران تخمین زده شد. در نهایت میزان کارایی تخصیصی و اقتصادی واحدهای تولیدی محاسبه گردید. در تابع عدم کارایی فنی ابریشم کاران متغیرهای سطح تحصیلات و شرکت در کلاسهای ترویجی و آموزشی اثر منفی نشان دادند. نتایج محاسبه انواع کارایی نشان داد که میانگین کارایی فنی، تخصیصی و اقتصادی بهره برداران نمونه به ترتیب 85،90 و 77 درصد میباشد. همچنین اختلاف بین حداقل و حداکثر کارایی فنی42 درصد، اختلاف میان حداقل و حداکثر کارایی تخصیصی 37 درصد و اختلاف بین حداقل و حداکثر کارایی اقتصادی ابریشم کاران نیز حدود 39 درصد بهدست آمد.
کلمات کلیدی: ابریشمکشی- کارایی فنی و اقتصادی- کارایی تخصیصی- تابع مرزی- تربت حیدریه.
مقدمه
ابریشم در جهان به عنوان کالایی لوکس و گران قیمت شناخته شده است و محصولات آن نیز ازارزش افزوده بالایی برخوردار است. ابریشم با قابلیتهای وسیع تجاری، محصول ارزآور بوده که جایگاه جهانی تولید آن با تحولاتی که در کشورهای صنعتی بهوجود آمده به کشورهای غیرصنعتی جهان سوم واگذار شده است . - 1 - نواحی عمده تولید ابریشم در مناطق معتدله و نیمه
گرمسیری آسیا بین مدار20 درجه تا 40 درجه شمالی قرار گرفته و 60 درصد - یا معادل دو سوم - پیله تولیدی جهان در چین و ژاپن تولید میشود . - 2 - در ایران تا دو دهه پیش بهطور متوسط
سالیانه حدود 850 تن نخ ابریشم تولید میشد ولی از سال 1380 به بعد تولید این محصول سیر نزولی یافته و اکنون به حدود 123 تن رسیده است - سازمان ابریشم ایران - . برآوردها نشان میدهدمیانگین میزان مصرف و نیاز کشور، سالیانه حدود 800 تا 900 تن نخ ابریشم است، لذا کسری مورد نیاز از خارج و عمدتا از چین و کشورهای آذربایجان، ازبکستان، افغانستان، قزاقستان، ترکمنستان، امارات، تاجیکستان، ترکیه، کره، ویتنام و هند وارد میشود.
ابریشمکشی در کشور ایران به دو شکل صنعتی و سنتی وجود دارد که سهم بخش سنتی در این حرفه بیش از 70 درصد می-باشد - سازمان ابریشم ایران - . در حال حاضر در شهر بایگ واقع در شهرستان تربت حیدریه استان خراسان رضوی ابریشمکشی بهعنوان یک شغل اصلی در میان ساکنان این منطقه رایج است. درصنعت ابریشمکشی سنتی، نوغانداران هنگامی که کرمهای ابریشم رشد کافی نموده و به دور خودپیله میبندند، پیلهها را جمع و تمیز نموده و به کارگاههای ابریشمکشی میبرند و مراحل بعدی کار روی پیلهها در آنجا انجام میگیرد.بنابر تعریف اتحادیه اروپا که بنگاههای کمتر از 10 نفر کارکن را بنگاه خرد، بین 10 تا 49 نفر کار-کن را بنگاه کوچک و بنگاه بین 50 تا 250 نفر کارکن را بنگاه متوسط مینامد، کارگاههای ابریشم-کشی جزء بنگاههای خرد به حساب میآید. در این بنگاهها اندازه واحد تولیدی یکی از مهمترین عوامل اثرگذار بر عملکرد اقتصادی بنگاه تولیدی محسوب میشود.
مطالعه و مقایسه اقتصادی این واحدها بهمنظور شناخت بیشتر از توانمندیهای هر کدام از آنها با استفاده از شاخصهای مختلفاقتصادی امکانپذیر است که در این مطالعه سعی میشود با استفاده از معیار کارایی فنی به آن پرداخته شود. در داخل کشور، بهعلت عدم دسترسی به آمار صنایع کوچک و خرد، تاکنون مطالعاتی کمی درزمینه کارایی و بهرهوری صنایع کوچک انجام شده است. لکن تحقیقاتی درباره بهرهوری صنایع بزرگ انجام گرفته است. از آن جمله، هاشمیان اقدام به محاسبه بهرهوری صنایع بزرگ در ایران نموده و برای این منظور انواع مدلهای صریح و غیر صریح سولو جهت انتخاب مناسبترین تابع تولید که بیانگر رابطه بین اشتغال، میزان سرمایه و میزان تولید میباشد، مورد تخمین قرار داداند.
همچنین جهت استفاده از موجودی سرمایه از تابع نمایی استفاده نمودهاند. نتایج حاصل از تخمینتوابع مختلف تولید بیانگر آن است که گر چه هیچ کدام از تابع برای همه فعالیتهای صنعتی معنی-دار نمیباشد. لکن توابع تمام لگاریتمی - از نوع کاب - داگلاس - برای تعدادی از فعالیتهایمعنیدار میباشد آنها چنین نتیجه گرفتند که جابهجایی در تابع تولید کل صنعتی ایران در اثر رشدبهرهوری صنایع نبوده وصرفًا سیاستهای سرمایهگذاری دولتی و حمایتهای آن، تاکنون موجب شکل گرفتن فعالیتهای تولید در کل کشور و بهخصوص در صنایع بزرگ بوده است . - 4 - مولاییبه بررسی مقایسه بهرهوری گروههای مختلف صنعتی کوچک و بزرگ ایران پرداخت. نتایج پژوهش حاکی از آن است که کل صنایع کوچک علیرغم آن که بیش از %98 از واحدهای صنعتی و بیش از%50 از شاغلان بخش صنعت را در خود جای داده است، دارای بهرهوری کل، متوسط ونهایی کمتری نسبت به کل صنایع بزرگ که تنها %2 از واحدهای صنعتی کشور را تشکیل میدهد،میباشد.
اما برخی از گروههای صنعتی کوچک دارای بهرهوری بیشتری نسبت به صنایع بزرگ است و این حاکی است که صنایع کوچک برخلاف صنایع بزرگ از انواع حمایتهای کافی دولتی برخوردار نمیباشند . - 5 - کریمی و ثاقف به بررسی وضعیت و جایگاه صنایع کوچک اصفهان در کشور پرداختند. نتایج حاکی که صنایع کوچک استان اصفهان در مقایسه با کل کشور از شرایط بهتری بهویژه در زمینه تعداد کارگاههای کوچک صنعتی، سرمایهگذاریهای ثابت انجام شده، ارزش افزوده و میزان اشتغال برخوردار میباشد . - 6 - بیدختی و زرگر به شناسایی مهمترین موانع موجوددر توسعه بنگاههای کوچک و متوسط صنعتی و ارائه چارچوبی برای حمایت از این بنگاههاپرداخته است. نتایج نشان داد که بنگاههای کوچک و متوسط با آسیبها و مشکلات درونی و بیرونی متعددی مواجه میباشند. همچنین تسهیلات و حمایتهای مالی و غیر مالی بهعمل آمده از
