بخشی از مقاله
مقدمه
ارقام مختلف گندم سازگاري بالایی به تنشها و اقلیمهاي متفاوت دارد، از این رو گندم در مناطق خشک و نیمه خشک همچون کشور ما از اهمیت اقتصادي به سزایی برخوردار است و بیش از 70 درصد از اراضی زیر کشت در ایران به کشت غلات و به خصوص گندم اختصاص دارد - . - Anon, 2006 در سیستمهاي ارگانیک، مدیریت خاك باید بر اساس حفظ سلامت و فعالیت بیولوژیکی آن و همچنین فراهم آوردن محیطی مناسب براي رشد گیاه باشد. در این راستا کاربرد کودهاي آلی و بیولوژیک میتواند به عنوان جایگزینی مناسب و مطلوب براي کودهاي شیمیایی تلقی گردد - کوچکی، . - 1374 کمپوست یکی از انواع کودهاي آلی است که به طور طبیعی از فرآیندهاي بیولوژیکی موثر بر زبالههایی با منشأ آلی از قبیل ضایعات غذایی و گیاهی و در اثر فعالیت موجودات ذره بینی و میکرو ارگانیسمهایی نظیر قارچها و باکتري هاي مزوفیلیک حاصل میشود Dominguez et al., - . - 1997 یکی دیگر از راههاي دستیابی به کشاورزي پایدار، استفاده از میکرو ارگانیسمهایی است که نقش مهمی در تأمین نیاز غذایی گیاهان دارند - ,Jacson et al - که از آن جمله میتوان به قارچهاي میکوریز اشاره نمود. قارچهاي میکوریز از عوامل ضروري در سیستم پایدار خاك گیاه محسوب میشوند که با ریشه بیش از 97 درصد گیاهان همزیستی دارند - . - . - Smith and Read, 2008 قارچهاي میکوریز در خاكهایی که غلظت عناصر غذایی به ویژه فسفر کم تا متوسط باشد، قادرند نیاز گیاه به فسفر و عناصر دیگر نظیر نیتروژن، پتاسیم، مس و روي را تأمین کنند و در مقابل گلوکز مورد نیاز خود را از گیاه میزبان دریافت نمایند - Marschner, 1995 ; Smith and .Read, 1997 - در مطالعه قبلی نشان دادیم که ارقام گندم هیرمند و چمران بیشترین و کمترین میزان کلنیزه شدن به میکوریز را از خود نشان دادند. در این تحقیق سعی شد تا تأثیر سه کود کمپوست، ورمی کمپوست و میکوریز و تلفیق این کودها بر عملکرد و اجزاء عملکرد رقمهاي ذکر شده همچنین روند توسعه قارچ در ریشه و کلنیزه کردن ریشه به صورت داخلی براي اولین بار در منطقه مورد بررسی قرار گرفت تا بتوان بهترین ترکیب کودي را حداقل براي سه کود مورد استفاده معرفی نمود.
مواد روشها
در این بررسی از 2 رقم از گندم بومی منطقه سیستان و بلوچستان از مرکز تحقیقات جهاد کشاورزي شهرستان زابل تهیه شد به صورت کاشت گلدانی و شرایط گلخانه اي استفاده شد . خاك مورد استفاده در این تحقیق از مزارع کشت گندم دز منطقه چاه نیمه تهیه و ضد عفونی گردید. بذور گندم مورد استفاده در ابتدا قبل از کشت با محلول هیپوکلریت سدیم1/5 درصد ضدعفونی سطحی و با آب مقطر 3 بار شست و شو داده شدند. در هر گلدان از یک کیلو گرم خاك و ایناکلوم قارچ میکوریز Glomus intraradices به نسبت از گلدانها خاك استریل شده همراه با کودها و دیگر آن خاك حاوي ایناکلوم قارچ میکوریز استفاده گردید. تعداد 3 عدد از بذر گندم در هر گلدان کاشته شد و براي تیمار شاهد از گلدانهاي بذر به همراه ایناکلوم و بدون کاربرد کود هاي کمپوست و ورمی کمپوست استفاده شد. گلدانها پس از کشت در شرایط رطوبتی مناسب قرار داده و به طور مرتب و به صورت دوره اي 3 بار در هفته آبیاري شدند. براي تیمارهاي حاوي میکوریز از محیط غذایی مایع حاوي ریز و درشت مغزيها - محیط لانگشتون - استفاده شد. جهت تعیین شاخصهاي میزان کلنیزاسیون میکوریزایی ابتدا ریشه هاي رنگ آمیزي به قطعات 0/5 سانتی متري برش داده و از هر نمونه تعداد 10 قطعه آماده شد و با تهیه اسلاید وضعیت حضور ریسه هاي قارچ زیر میکروسکوپ با بزرگنمایی 10× مورد بررسی و مشاهده قرار گرفته و شاخص درصد همزیستی مورد بررسی قرار گرفت. داده هاي حاصل مشاهدات را در فرمولهاي مربوطه قرار داده شد و درصد همزیستی و میزان فراوانی قارچ در ریشه تعیین گردید - Trouvelot, 1986 - براي تعیین غلظت فسفر مورد نظر در نمونه هاي گیاهی به روش اکسایش تر - اسید سولفوریک، اسید سالسیلیک، سلنیم و آب اکسیژنه - هضم شدند . - Benton et al, 1990 - سپس در عصاره تهیه شده غلظت فسفر با روش رنگ سنجی نیترو وانادو مولیبدات با دستگاه طیف سنج انجام شد .
نتایج و بحث
با توجه به نتایج به دست آمده نشان داده شد که هر دو رقم گندم هیرمند و چمران نسبت به همزیستی با قارچ اندومیکوریز Glomus intraradices واکنش نشان داده و با این قارچ همزیستی برقرار کردهاند که آمار مربوط به هر دو رقم در جدول شماره یک آمده است. در این جدول میانگین میزان کلنیزاسیون هر رقم و کمینه و بیشینه همزیستی مربوط به هر رقم نشان داده شده است. نتایج حاصل نشان می هد که ترکیب کودي ورمی کمپوست، کمپوست و میکوریز باعث افزایش میزان کلنیزه شدن ریشه هر دو رقم مورد مطالعه شده است - جدول . - 1 میسیلیوم قارچهاي میکوریزي از طریق ارتباط ریشه گیاه به محیطهاي اطراف ریشه، سبب افزایش حجمی از خاك میشوند که در اختیار ریشه گیاه قرار میگیرد. این مسئله سبب بقاي گیاه در محیطهایی که با کمبود آب و عناصر غذایی مواجه میباشند میگردد .
جدول-1درصد فراوانی قطعات مورد بررسی داراي آلودگی میکوریزایی براي هر دو رقم گندم منطقه سیستان هیرمند و چمران
کاربرد 10 تن در هکتار ورمی کمپوست در مقایسه با عدم کاربرد آن، سبب افزایش قابل توجه عملکرد در محصول جو شده است و از این نتایج چنین استدلال شده است که استفاده از کود ورمی کمپوست تواند از طریق تحریک میکروارگانیسم هاي خاك و عرضه مداوم و پایدار عناصر معدنی به گیاه موجب این افزایش عملکرد شود - Sainz .et al,. 1998 - نتایج این تحقیق همچنین نشان داد که کاربرد توأم کمپوست، ورمی کمپوست و قارچ میکوریز میزان کلنیزه شدن ریشه را براي ارقام هیرمند و هامون به ترتیب به میزان 85 و 65 درصد افزایش داد که این نشان دهنده نقش میکروارگانیسم هاي مختلف در ایجاد شرایط مناسب براي میکوریزه شدن ریشه دارد. بررسی اندازه طولی قطعاتی ز ریشه هاي همراه با میکوریز نشان داد ترکیبی کودي سهگانه - MVC - باعث افزایش ریسه هاي قارچ در بافت ریشه شد ولی در دو رقم این مقدر با هم اختلاف داشتند. نتایج این تحقیق نشان داد که کود کمپوست به تنهایی تأثیر چندانی در روند کلنیزه شدن ریشه ندارد در حالی که تیمار ورمی کمپوست تأثیر بیشتري داشته است.
شکل -1مجموع طول هیف هاي میکوریز در ریشه هاي تیمار شده با فرمول کودهاي مختلف
نتایج بعضی تحقیقات نشان داده که سرعت جریان فسفر به درون گیاه میکوریزایی 3 الی 6 مرتبه بیشتر از گیاهان غیر میکوریزایی است - آقا بابایی و همکاران، 1389؛ حسنزاده، . - 1386 بررسی میزان جذب فسفر ارقام کاشته شده در تیمارهاي کودي به همراه میکوریز نشان داد که میزان جذب فسفر در تیمار سهگانه کمپوست، ورمی کمپوست و میکوریز میزان جذب فسفر را به میزان قابل توجهی افزایش داد به طوري که مقدار فسفر به ترتیب 0/350 و 0/25 براي ارقام هیرمند و چمران 0/027 به دست آمد. کمترین میزان فسفر اندازه گیري شده براي هر دو رقم در تیمار میکوریز تنها بود
