بخشی از مقاله
استفاده بهینه از پسماندهای محصولات کشاورزی جهت تولید خوراک طیور
چکیده: امروزه اکثر کشورهای توسعه یافته، بخش قابل توجهی از خوراک حیوانات و طیور اهلی را از پسمانده های غذای انسان و محصولات کشاورزی تامین میکنند. برخلاف امکانات بالقوه فراوان و تولید قابل ملاحظه انواع محصولات کشاورزی در کشور، سالیانه مقادیر فراوانی پسماند در بخش کشاورزی به شکل غیر اصولی از بین می روند. با به کاربردن روشهای مناسب مدیریتی در جهت استفاده بهینه از پسماندهای کشاورزی در تهیه خوراک طیور، ضمن افزایش بهره وری، خسارات وارده به صنایع کشاورزی و تبدیلی کاهش یافته و از جنبه دیگر گام مهمی در راستای استفاده از منابع جدید غذایی در جیره طیور، برداشته می شود. مقاله حاضر به بررسی جامع پسماندهای محصولات کشاورزی اعم از پسماند میوه، سبزیجات و همچنین پسماند محصولات فرآوری شده خاص، در تهیه خوراک طیور می پردازد. به علاوه ارزش غذایی هر پسماند و امکان استفاده از آن در نقاط مختلف کشور مورد بحث قرا رخواهد گرفت.
واژه های کلیدی: "پسماند” ،” محصولات کشاورزی”، “خوراک طیور.”
1
قدمه:
افزایش سریع جمعیت در دنیا و ایران و افزایش شهرنشینی، اهمیت توجه به غذا را دو چندان کرده است. لازمه مقابله با چنین وضعیتی تولید بیشتر مواد غذایی است. اما تولید مواد غذایی، هماهنگ با روند افزایش جمعیت نبوده است و مشکلات فراوانی را در راستای مسائل غذا و بحث امنیت غذایی به وجود آورده استخصوصاً. از منشاء منابع دامی، چرا که تولیدات دامی تامین کننده بخش عمده ای از نیازهای پروتئینی در غذای انسانها می باشند. مصرف انبوه فرآورده های دامی با نسبت فراوانی جمعیت یک جامعه ارتباط مستقیم دارد. ذائقه انسان همیشه به غذاهای دامی تمایل بیشتری داشته است، چرا که علاوه بر لذیذ بودن، فرآورده های دامی از مواد مغذی بیشتری برای انسان برخوردارند. جهت تأمین خوراک انسان به ویژه از منابع حیوانی، علاوه بر بالا بردن راندمان رشد دام و تولیدات دامی، جمعیت دام نیز افزایش چشمگیری پیدا کرده است. در این میان تغذیه دام از اهمیت ویژه ای برخوردار است. در این میان اما بهره برداری بی رویه و غیرصحیحاز مراتع باعث افت کمّی و کاهش کیفیت تولیدات دامی شده و خسارات جبران ناپذیری را به مراتع کشور وارد نموده است. همچنین افزایش نرخ نهاده ها از جمله خوراک دام و طیور باعث عدم سودمندی تولید در برخی از واحدها گشته است. چرا که حدود 60- 70 درصد از مخارج روزمره واحدهای دامداری را هزینه های مربوط به خوراک تشکیل می دهد. بنابراین، برای تولید در سطح مورد نیاز، بایستی کمیت و کیفیت جیره را مد نظر قرار داد چرا که شرط نهایی تولید محصول، قیمت جیره و اقتصادی بودن آن است. یکی از راهکاری موجود برای کاهش هزینه خوراک و در نتیجه هزینه تولید و قیمت محصول، استفاده از پسماند های کشاورزی، صنایع غذایی و سایر مواد غذایی غیر معمول ولی قابل مصرف در جیره دام و طیور می باشد. چندین فاکتور باعث تقدم استفاده از پسماند ها در تغذیه دام می شود که در زمره آن می توان مواردی نظیر کاهش آلودگی محیط زیست، کاهش هزینه دفع ضایعات و کاهش نیاز به منابع با ارزش گیاهی در رقابت غذایی با انسان را نام برد. ضایعات و پسماند محصولات کشاورزی از مهمترین موارد تحقیقات علمی و پژوهشی هستندکه بخشی از این مواد برای تأمین خوراک دام استفاده می شود.
مواد اولیه ای که برای خوراک دام و طیور مورد استفاده قرار می گیرند،عمدتاً مربوط به منابع گیاهی و پسماندهای آنها (جو، ذرت دانه ای، ارزن، سبوس گندم، تخم پنبه، کنجاله سویا، تخم آفتابگردان و ...)، منابع حیوانی (پودر ماهی، پودر گوشت، پودر خون، پودر استخوان، پودر پر، بقایای کشتارگاه های دام و طیور، چربی های حیوانی و ...) و همچنین ویتامینها و املاح معدنی (اسیدهای آمینه، آنتی بیوتیکها، آنتی اکسیدان، دی کلسیم فسفات، نمک طعام و...) می باشد. با توجه به محدودیت منابع از قبیل آب و خاک، جهت تامین غذای دام باید علاوه بر استفاده از ارقام پر محصول و استفاده از شیوههای علمی در تامین خوراک دام، از پسماندهای کشاورزی نیز در تهیه غذای دام بهره شایسته برد. به کاربردن فرآوردههای فرعی و زائدات دور ریختنی محصولات کشاورزی و صنایع فرآوری آنها، بدلیل داشتن مقادیر قابل توجهی از مواد مغذی و با ارزش پروتئینی در تهیه غذای دام میسر می باشد. این امر علاوه بر آنکه نیاز غذایی دام را فراهم می سازد، تاثیر بسزایی در صرفه جویی اقتصادی و کاهش قیمت تمام شده فراورده های فرعی دام نیز داشته و همچنین مشکلات زیست محیطی دفع زائدات را نیز مرتفع می سازد. پسماندهایکشاورزی عمدتاً از فراوردههای اولیه کشاورزی (کاه، دور ریز برگها، باقیماندههای گیاهی و ...) و صنایع فرآوری (فراوردههای جانبی کشتارگاهها، پسماندهای صنایع تبدیلی و تکمیلی و ...) منشأ می گیرند. اغلب این مواد بهواسطه پتانسیل بالای خود، ارزش تبدیل به موادخوراکی برای تغذیه دام و طیور را دارند. بدین منظور پسماند ها را عمل آوری کرده یا به طور مستقیم جهت تغذیه دام استفاده می نمایند(.(5
تولیدات کشاورزی و دامی کشور تحت تاثیر فاکتورها و عوامل متعددی متغیر می باشد که از همه بیشتر کمیت های عرضه و تقاضا بر روی آن تاثیرگذار میباشند. پسماندهای کشاورزی و دامی نیز به عنوان جزء لاینفک و همراه تولیدات می باشند که میزان آنها تحت تاثیر عواملی همچون رشد تولیدات کشاورزی و دامی، توسعه سطح تکنولوژی برداشت و فرآوری و ... متغیر می باشد. در بررسی های انجام شده در برنامه راهبردی زائدات محصولات کشاورزی و دامی توسط پژهشکده مهندسی، 27 محصول در سه بخش زراعی، صنعتی و باغی و سه موضوع دام، طیور و شیلات بررسی گردید. در بخش محصولات زراعی، در بین 8 محصول عمده، سیب زمینی، گوجه فرنگی، خیار، پیاز، گندم، جو، ذرت دانه ای و برنج در سال 1384 با تولیدی معادل 35 میلیون تن میزان باقیمانده های گیاهی و پسماندهای فرآوری در حدود 45 میلیون تن و در بخش محصولات صنعتی، در بین 7 محصول عمده چغندر قند، نیشکر، پنبه، آفتابگردان، سویا، کلزا و بادام زمینی با تولیدی معادل 12 هزار تن میزان بقایای گیاهی و پسماندهای فرآوری در حدود 9 میلیون تن و در بخش محصولات باغی، در بین 12 محصول عمده، خرما، سیب، پرتقال، لیمو، بادام، گردو، پسته، انار، انجیر، انگور، زیتون و چای با تولیدی معادل 11 هزار تن، 1میلیون تن میزان پسماند های فرآوری شده بوده است. در صنایع فرآوری و کشتارگاهی دام، طیور و آبزیان نیز در حدود 5 میلیون تن پسماند و زائدات بجای گذارده اند(.(3
پسماندهای محصولات و فراوردههای کشاورزی و دامی، دارای مواد و ترکیبات با ارزشی می باشند که قابل به کارگیری در تهیه خوراک دام و طیور می باشد. این پسماندها را به طور کلی می توان در چهار دسته زیر طبقه بندی نمود:
1. باقیماندههای گیاهی
2. پسماندهای صنایع فرآوری
3. پسماندهای موجود در پساب صنایع فرآوری .4پسماندهای صنایع دامی و شیلاتی
