مقاله تهیه خوراک دام و طیور از پسماند های کشتارگاهی مطالعه موردی کشتارگاه خوی

بخشی از مقاله

تهیه خوراک دام و طیور از پسماند های کشتارگاهی مطالعه موردی کشتارگاه خوی

چکیده

در کشتارگاه های دام نیز نظیر اغلب صنایع غذایی، مواد زایدی تولید می شود که نیاز به مدیریت منسجم دارد. تاکید بر کمینه سازی زائدات و کاهش این مواد سیاستی است که در دنیا در دو دهه اخیر در مدیریت مواد زائد صنعتی مورد توجه قرار گرفته است. در این مقاله به طبقه بندی و مدیریت زیست محیطی مواد زاید صنعتی کشتارگاه دام شهر خوی، پرداخته شده است. جهت نیل به اهداف پژوهش، اقداماتی از قبیل شناسایی چشمه های تولید، تناوب، ماهیت پسماند و کمیت تولید بازای هر رأس کشتار دام سبک و سنگین و نحوه مدیریت فعلی زباله صورت پذیرفت. سپس مواد زاید، بر اساس روش پیشنهادی برنامه محیط زیست سازمان ملل (یونپ) طبقه بندی گردید و در خاتمه راهکارهای کمینه سازی پسماند پیشنهاد گردید. ضایعات کشتارگاهی از جمله محصولات ناخواسته و در عین حال جزو لاینفک فعالیت کشتارگاه ها می باشد. در همین راستا مطالعه ای بصورت موردی در استان تهران برای شناسایی مساله و ارایه راهکارهایی مناسب انجام گرفت. در بخش اول این مطالعه به منظور بررسی وضعیت موجود ضایعات کشتارگاهی از روش نمونه گیری طبقه بندی استفاده شد. نتیجه ی این بررسی بیانگر وجود %37 پسماند کشتارگاهی در زیر بخش دام بود. علاوه بر بررسی وضعیت موجود، تاکید بیشتر این مطالعه بر ارایه راهکارهای کاهش احتمال به وجود آمدن پسماندها در کشتارگاه ها، به عنوان اساسی ترین روش مدیریتی، نظیر اعمال روشهای مناسب در فرآیند استفاده ی مجدد و بازیابی آنها بوده است. در آخر می توان اظهار داشت که کاهش ضایعات و مدیریت پسماندهای کشاورزی در قیاس با افزایش سطح زیرکشت یا افزایش راندمان تولید، رویکردی فرآیندی و جامع نگرانه تر در مورد تحقق امنیت غذایی است، و پیشنهاد می شود که مورد توجه و عنایت بیشتری قرار گیرد.

واژههای کلیدی: کشتارگاه، دام، مدیریت پسماند، خوی

مقدمه

معرفی و شناخت پودر گوشت: آرد با پودر گوشت فرآورده ای است که مازاد کشتارگاهی، کنسرو سازی (کنسرو گوشتی)، لاشه و اندام های ضبطی حیواناتی که در کشتارگاه به علل مختلف برای انسان غیر قابل مصرف تشخسص داده می شوند و همچنین ضمائم قرمز لاشه (کبد، قلب، ریه ها) و ضمائم سفید لاشه (معده و روده که خالی و شسته شده باشد) و دستها و پاها بدست می آید. پودر گوشت در حدود %55 پروتئین خام دارد و تجزیه کردن و داشتن آنالیز آن بدلیل متغیر بودن ماده اولیه بصورت موردی، نیاز می باشد. میزان متیونین، سیستئین و تریپتوفان آن کم و لیزین بالاست. میزان انرژی پودر گوشت به میزان چربی موجود در آن بستگی دارد. وجود یک آنتی اکسیدان در پودر گوشت برای جلوگیری از فساد آن اهمیت دارد. پودر گوشت به این دلیل که حرارت می بیند و رطوبتش گرفته می شود آلودگی ندارد. ولی بزودی ممکن است آلودگی به آن منتقل گردد. پودر گوشت اگر حاوی استخوان باشد باید با قیمت ارزانتری در اختیار مصرف کننده قرار گیرد و در این حالت 40 تا %50 پروتئین خام دارد و منبع خوبی برای کلسیم و فسفر می باشد البته هر چه فسفر آن پائین تر باشد بهتر است چون ممکن است محدود کننده باشد.

معرفی و شناخت پودر خون: خون دام های کشتاری که در کشتارگاه ها ذبح می شود پس از جمع آوری و خشک کردن به عنوان آرد خون مصرف می شود. خون، در بین مواد مازاد حاصله از کشتارگاه منبع خوبی از پروتئین می باشد. آنچه که تولید آرد خون مهم است و کیفیت آن را بشدت تحت تاثیر قرار می دهد، جمع آوری خون و روش تهیه آرد خون است که مستلزم وسائل و تجهیزات کافی بوده و بایستی در شرایط کاملا بهداشتی انجام پذیرد و بعبارت دیگر تنها در کشتارگاه های مجهز می شود چنین عملیاتی را انجام داد. از همه حیوانات خون گرم، میتوان پودر خون تهیه کرد ولی معمولا خونی که در ایران از کشتارگاه های دام جمع آوری می شود، از گاو

و گوسفند و احیاناَ بز و شتر میباشد که البته در کشورهای دیگر، دام های همچون خوک، شتر مرغ و دیگر حیوانات پرورشی نیز به آنها افزوده می گردند.

کشتارگاه دام و طیور: در کشتارگاه های دام نیز اغلب صنایع غذایی، مواد زایدی تولید می شود که نیاز به مدیریت منسجم دارد و تاکید بر کمینه سازی زائدات و کاهش این مواد سیاستی است که در دنیا طی دو دهه اخیر در مدیریت مواد زائد صنعتی مورد توجه قرار گرفته است. در کشورهایی که رویکرد زیست محیطی در صنعت رشد چندانی نداشته، تاکید بیشتر بر تصفیه و دفع نهایی است. این شیوه برخورد، هزینه ها را افزایش میدهد و در بسیاری از موارد موجب اتلاف هزینه ها و منابع می شود. نظر به اینکه رویکرد کمینه

سازی عموماَ سود سرشاری را نصیب صاحبان نموده و صرفه اقتصادی، یکی از مهم ترین انگیزه ها جهت کاهش آلودگی با تکیه بر خواستگاه آن می باشد. بدین لحاظ در بسیاری از کشورها، مدیریت نوین کاهش مواد زاید، به عنوان یک استراتژی ملی تلقی می گردد.

منطقه مورد مطالعه

کشتارگاه دام خوی با مختصات جغرافیایی 44 ◦ 58 ́ و عرض جغرافیایی 38 ◦ 33 ́ و ارتفاع از سطح دریا 118 ◦ متر در سال 1384 در زمینی به مساحت تقریبی 10 هکتار با زیربنای 7000 متر مربع در کیلومتر 25 محور خوی – سلماس و در مجاورت شهرک صنعتی واقع شده است. طراحی اولیه و بنای ساختمان های مختلف این واحد بر اساس طرح کشتارگاه های صنعتی بوده است. ظرفیت کشتار روزانه دام، در این مرکز بطور متوسط 1160 راس دام سبک و 160 راس دام سنگین است . پس از کشتار دام، قسمت های مصرفی آن به بازار عرضه شده و بخشی از قسمت های غیر مصرفی مانند چربی های غیر خوراکی به کارخانه صابون سازی و واحد بازیافت چربی بنام شرکت الند شیمی در خوی تحویل داده می شود. ضایعات و محتویات شکمبه به مکان دفن زباله شهری منتقل و در آنجا دفن می گردد. مصرف روزانه آب این واحد از طریق تاسیسات آب شهری تامین شده است. فاضلاب های تولیدی در این کشتارگاه به دو بخش فاضلاب بهداشتی کارکنان و فاضلاب صنعتی (کشتارگاهی) تقسیم می گردند. فاضلاب بهداشتی به چاه های جاذب و فاضلاب صنعتی به تصفیه خانه فاضلاب هدایت می شوند. فاضلاب صنعتی بطور متوسط به میزان 285 متر مکعب در روز به همراه مقادیر زیادی خون، چربی، پشم، مو و امعاء و احشاء دامهای ذبح شده بیشترین و آلوده ترین نوع فاضلاب های تولیدی این مجموعه هستند که جهت تصفیه آنها یک سیستم تصفیه خانه فاضلاب احداث و بکار گرفته شده است. در این واحد طی فرایند کشتار، با توجه به ظرفیت بالای کشتار بالطبع حجم بالایی از پسماندها و زایدات نیز تولید می شود. لذا چنین شرایطی ایجاب می کند که مدیریتی صحیح بر مواد زاید صنعتی این کشتارگاه اعمال گردد. توجه به مدیریت محیط زیست و مقابله با آن از طریق برنامه های مختلف زیست محیطی از جمله مدیریت مواد زاید، اکنون در بهداشت و اقتصاد جهان مطرح است. کمینه سازی مواد زاید اغلب یک استراتژی اقتصادی است که " نهایتا " اهداف زیست محیطی را نیز با کیفیت مطلوب و مناسب تامین خواهد کرد. با کمینه سازی مواد زاید به افقهای وسیعتری در کنترل آلاینده ها در محیط زیست دست خواهیم یافت. حال با توجه به این موارد، لزوما اهمیت به مسایل زیست محیطی ناشی در این صنعت انکار ناپذیر است. در حال حاظر مطالعات محدودی در این زمینه در ایران انجام شده است. این تحقیق با هدف تهیه خوراک دام و طیور از مواد زاید کشتارگاه دام شهر خوی و ارایه راهکارهای اصلاحی انجام شده است (گزارش ارومیه، .(1376

کاربرد پودر گوشت

از آنجائیکه مصرف پروتئینهای نباتی در جیره غذائی دام و طیور به تنهائی از لحاظ تعادل اسید های آمینه گاهی با اشکالاتی مواجه می شود بنابراین باید از منابع پروتئین حیوانی مختلف از جمله آرد گوشت در جیره غذائی دام و طیور استفاده نمود تجربه ثابت کرده است که استفاده از این گونه منابع از لحاظ اقتصادی نیز مقرون به صرفه است. البته این محصول بعد از پودر ماهی از اولویت دوم برخوردار است. پودر گوشت به عنوان منبع پروتئین و اسیدهای امینه در تغذیه دام، طیور و آبزیان دارای حساسیت های بسیاری در ایران و جهان می باشد. در حال حاضر این محصول در صنعت مرغداری که دومین صنعت کشور می باشد، مصرف دارد و میتواند تا 5

درصد از ماده تشکیل دهنده دانه مرغ گوشتی را در بر گیرد همچنین در دامپروری، میزان مصرف پودر گوشت بطور متوسط 5 تا %7 و حداکثر %10 می باشد. اگر مقدار پروتئین پودر گوشت نامشخص باشد بهتر است بیشتر از 4 تا %5 در جیره استفاده نشود. از طرفی دیگر، سیاست دولت ها برای پودر گوشت ذهن سرمایه گذار را باکمی تردید مواجه خواهد کرد، چرا که چندی است استفاده از پودر گوشت را دلیل گسترش بیماری جنون گاوی میدانند. و به همین دلیل استفاده از آن به عنوان غذای حیوانات پستاندار نشخوار کننده در بسیاری از کشور های دنیا ممنوع اعلام شده است. اما این موضوع قطعیت ندارد و همچنان از این محصول برای تغذیه حیوانات یک معده ای در بعضی از کشورها (از جمله امریکا) استفاده می شود. استفاده از پودر گوشت در غذای حیوانات خانگی از جمله سگ و گربه از دیگر کاربردهای این محصول بشمار میاید، چنانچه امروزه نیز در ایالات متحده آمریکا بازار خوبی در این حوزه دارد. در اروپا نیز وضع تقریبا همینطور است ولی در این قاره، از پودر گوشت بیشتر به عنوان جایگزین سوخت فسیلی در بسیاری از نیروگاه های تولید انرژی از جمله کوره های کارخانه های سیمان استفاده می کنند. گفته می شود پودر گوشت و استخوان حاوی حدود 66 درصد انرژی سوخت های فسیلی از جمله ذغال است. در انگلستان از این محصول برای تولید برق نیز استفاده می شود، این موضوع در زمان بحران جنون گاوی در این کشور بسیار شیوع یافت. نیروگاه گلانفورد (Glanford) یک نمونه از این سری نیروگاه ها میباشد که ِ،ٌَ مگاوات توان تولیدی آن است (این میزان انرژی مصرفی 32000 خانه کافی می باشد). در نتیجه این موضوع استفاده از این محصول بیشتر در مزارع پرورش ماهی آنهم به عنوان غذای نامرغوب و درجه دو (پس از خوراک سویا و پودر ماهی) رواج دارد. البته استفاده از این محصول برای تغذیه خاک در صنعت کشاورزی نیز کمابیش رواج دارد. به طور کلی به کودهایی که از بقایای موجودات زنده بوجود آمده اند، OrganicFertlizer گفته می شود. استفاده از پودر گوشت برای این کاربرد در کشورهای مختلف اروپایی تقریبا شرایط یکسانی دارد، به عنوان مثال قوانین کشورهای آلمان، فرانسه و سوئیس برای استفاده از پودر گوشت یا خون بسیار سخت گیرانه تر از قوانین آن ها برای استفاده از کودهای نیتراتی هستند و این موضوع نیز ریشه در بیماری جنون گاوی دارد. در برخی از کشورهای ارپایی مانند اسلواکی استفاده از این محصول همراه با مالیات و جریمه است (عمرانی، .(1377

کاربرد پودر خون

از آنجائیکه مصرف پروتئین های نباتی در جیره غذائی دام وطیور به تنهائی از لحاظ تعادل اسید های آمینه گاهی با اشکالاتی مواجه می شود بنابراین باید از منابع پروتئین حیوانی مختلف از جمله آرد گوشت در جیره غذائی دام و طیور استفاده نمود. تجزیه ثابت کرده است که استفاده از این گونه منابع از لحاظ اقتصادی نیز مقرون به صرفه است. البته این محصول بعد از پودر ماهی از اولویت دوم برخوردار است چرا که از سطح اسید آمینه پایینتری نسبت به بقیه منابع پروتئین حیوانی در تغذیه دام و طیور دارد و باید برای جبران این موضوع، پودر خون را با مواد مغذی دیگری ترکیب کرد. در حال حاظر این محصول در صنعت مرغداری که دومین صنعت کشور می باشد، مصرف دارد و می تواند تا 2 درصد از ماده تشکیل دهنده دانه مرغ گوشتی را در بر گیرد. البته استفاده از این ماده به 6-5 درصد محدود است چرا که برای دام رغبتی به خوردن آن نشان نخواهند داد. به همین منظور گفته میشود استفاده از پودر خون در غذای دام عموما نیاز به یک دوره چند ماهه دارد که بتوان در آن دوره دام را نسبت به طعم آن عادت داد. همواره باید خون را قبل از آنکه به

استفاده موجودات زنده برسد حرارت داد تا از انتقال بیماری بین حیوانات جلوگیری شود. خون خام (خون تازه) نباید قبل از آنکه به مدت 15 دقیقه در دمای 100 درجه حرارت ببیند مورد استفاده قرار گیرد. البته استفاده از این محصول برای تغذیه خاک در صنعت کشاورزی نیز کمابیش رواج دارد. به طور کلی به کودهایی که از بقایای موجودات زنده بوجود آمده اند، OrqanicFertilizer گفته میشود. پودر خون نیز به عنوان کود ارگانیک با سطح نیتروژن بالا کاربرد دارد. البته در صورتی که از آن بیشتر از میزان مصرف گردد باعث سوختن گیاهان در اثر مجاورت با آمونیاک بالا می شود. این محصول به طور کامل در آب حل میشود و میتواند به عنوان کود مایع نیز مورد استفاده قرار گیرد. یکی از مزایای پودر خون این است که این محصول باعث انتقال بیماری جنون گاوی نمی شود، لذا با داشتن پروتئین بالا در زمان بحران BSE پودر خون به همراه دیگر مکمل ها، جایگزین مناسبی برای پودر گوشت محسوب می شود. جدول (1) مربوط به مقررات مصرف فرآورده های پروتئینی برای خوراک دام در اتحادیه اروپا و انگلستان می باشد (براساس مفاد کمیسیون .(94/381

جدول (1) جدول مربوط به مقررات مصرف فرآورده های پروتئینی برای خوراک دام در اتحادیه اروپا و انگلستان

روش بررسی

روش انجام این تحقیق مشتمل بر چهار بخش است:

· بخش اول : مطالعه کتابخانه ای
· بخش دوم : بازدیدهای میدانی، آنالیز کمی وکیفی
· بخش سوم : تجزیه و تحلیل داده ها
· بخش چهارم : طبقه بندی مواد زاید و ارایه راهکارهای مدیریتی مناسب

در بخش اول، آخرین آمار واطلاعات لازم با استفاده از منابع کتابخانه ای، مراکز علمی و پژوهشی، مراکز تحقیقاتی، اداره کل دامپزشکی، شهرداری، کشتارگاه دام و کاوش های اینترنتی در زمینه کشتارگاه ها، محیط زیست منطقه و مدیریت مواد زاید با تاکید بر کمینه سازی مواد زاید در صنعت کشتارگاه، گردآوری گردید در بخش دوم، به منظور بررسی ضایعات در فرایند کشتار از طریق بازدیدهای میدانی و توزین ضایعات، کمیت زباله تولیدی برآورد گردید. سپس چشمه های تولید پسماند، علل و دوره تناوب تولید، ماهیت پسماند و نحوه مدیریت فعلی پسماند براساس عناصر موظف در مدیریت، مطابق الگوی چوبانوگلوس در مراحل تولید، ذخیره در محل، حمل ونقل، جمع آوری و دفن مورد بررسی قرار گرفت. پس از تجزیه و تحلیل اطلاعات جمع آوری شده اقدام به طبقه بندی مواد زاید براساس نوع ماده زاید تولیدی و با استفاده از رهنمود برنامه زیست محیطی سازمان ملل (یونپ)1 گردید. در نهایت گزینه های موجود در خصوص کمینه سازی مواد زاید صنعتی مورد ررسی قرار گرفتند و مواد زایدی که قابلیت بازیافت، کاهش در منبع تولید و با استفاده مجدد را داشتند. شناسایی شدند و راهکارهای مناسب ارایه گردید. جدول (2) منابع تولید مواد زائد جامد صنعتی در کشتارگاه دام خوی را نشان می دهد.