بخشی از مقاله
استفاده از محصولات جانبی کشاورزی و ضایعات زراعی در تغذیه دام و طیور
چکیده :
با توجه به اینکه بیش از 60 درصد هزینه پرورش مربوط به بخش تأمین خوراک دام میباشد و اهمیت تولید خوراک دامی از محصولات کشاورزی با توجه به کمبود منابع کشاورزی از جمله زمین زراعی و منابع آب، دو چندان میشود. یکی از روشهای مدیریتی نوین به منظور کاهش هزینه پرورش و همچنین کاهش آلودگی محیط زیست استفاده از پسماند-های حاصل از کشاورزی در تغذیه دام و طیور است. پسماندهای کشاورزی عمدتا از فرآوردههای اولیه کشاورزی و صنایع فرآوری و تبدیلی منشأ میگیرند. از طرفی دیگر استفاده بهینه از برخی پسماندهای کشاورزی در تغذیه دام و طیور به دلیل ارزش تغذیهای بالایی که دارند باعث افزایش بهرهوری و کاهش خسارات وارده به منابع کشاورزی و تبدیلی می شود؛ از جمله مهم ترین این ضایعات میتوان به تفاله گوجه فرنگی، تفاله سیب ، ضایعات پسته، تفاله انار، تفاله مرکبات، ضایعات نیشکر، آب پنیر و ضایعات خرما اشاره کرد که در این مقاله به بررسی آن ها می پردازیم.
کلمات کلیدی : ارزش غذایی ، پسماند کشاورزی، تغذیه دام و طیور ، ضایعات.
تفاله گوجه فرنگی: شامل پوست، دانه گوجهفرنگی، مقداری فیبر و خمیر چسبنده است. این ضایعات به دلیل مواد آلی موجود در آن مشکلات متعددی را از طریق رویش گیاهان فاضلابی، جویباری و رودخانهای ایجاد میکند . این محصول معادل یک پنجم وزن گوجه تازه میباشد که با توجه به داشتن انرژی، پروتئین و هزینه پایین تهیه، میتوان در جیره دام و طیور گنجانده شود یا به عنوان جایگزین برخی مواد خوراکی در جیره مصرف گردد.[5] جایگزینی تفاله گوجه فرنگی خشک ویا سیلوی تفاله
گوجه فرنگی به جای بخشی از علوفه جیره و بخشی از پروتئین جیره تاثیر معنی داری بر عملکرد دام ندارد. بنابراین می توان این محصول فرعی صنایع غذایی را جهت تامین بخشی از نیازمندی NDF و CPدام ها استفاده کرد بدون اینکه تاثیر منفی بر عملکرد تولیدی دام داشته باشد که با توجه به ارزان بودن این محصول فرعی استفاده از آن می تواند هزینه شیر تولیدی را بدون اثرات جانبی بر عملکرد حیوان کاهش داد. [8]
محصولات فرعی پسته: شامل پوست نرم خارجی، خوشه، برگ، اندکی مغز و پوسته چوبی پسته است.از آنجایی که حدود 60 درصد پسته برداشت شده فرآورده فرعی است، تعیین ترکیب شیمیایی اندازهگیری تانن آن قبل از تغذیه به عنوان خوراک دام ضروری به نظر میرسد. تحقیقات انجام شده نشان میدهد عملآوری محصولات فرعی پسته از طریق سیلو کردن علاوه بر اینکه راه ارزان نگهداری آن میباشد، راه مناسبی برای کاهش عوامل ضد مغذی موجود مانند تانن و ترکیبات فنلی است.4]و7و[12
تفاله مرکبات: شامل پوسته خارجی، بخشهای داخلی و دانهها میباشد که بخش قابل توجهی از میوه را به خود اختصاص میدهند.تفاله باقیمانده از فرآدیند آبگیری مرکبات در حدود 50 درصد از وزن میوه را شامل میشود.[10] تفاله مرکبات به دلیل انرژیزایی نسبتا بالا میتواند تا حدودی در جیره غذایی نشخوارکنندگان مصرف شود. پروتئین خام در این نوع تفالهها حدود 6 تا 9 درصد ماده خشک میباشد تفاله مرکبات باقیمانده کارخانجات فرآوری مرکبات به عنوان یک مکمل به صورت تازه، سیلو شده و خشک میتواند بخش عمدهای از ویتامینهای محلول در آب، انرژی و کلسیم مورد نیاز دامهای نشخوار کننده را تامین میکند.[4]
ضایعات نیشکر: شامل سرشاخهها، برگهای سبز و خشک و خرده نیها است.در کشورهای تولیدکننده نیشکر، به عنوان یکی از منابع مهم علوفه نشخوارکنندگان، مورد استفاده قرار میگیرد.[4]
ضایعات خرما: شامل خرمای نامرغوب و کنجاله خرمای حاصل از عمل آوری خرما و اندکی هسته خرما می باشد [5]. که 02 تا 02 درصد کل خرمای تولیدی خرمای ضایعاتی میباشد که میتوان به میزان 02 درصد جایگزین دانه جو در جیره دام شود.[02] این پسماندها در واقع بیوماس آلی با محتوای بالای مواد مغذی میباشد که بعد از پردازش و فرآوری در تهیه خوراک دام مورد استفاده قرار میگیرد.[9]
تفاله انار: شامل پوست، الیاف و تفاله دانه میباشد. از این پسماند استفاده چندانی به عمل نمیآید مگر اینکه در بعضی نقاط کشور از تانن و مواد رنگی آن استفادههای محدودی بشود. این ماده حاوی ترکیبات تانن دار بوده و نسبت مواد فیبری آن بالا نیز بالا است. در عین حال با شناخت ارزش غذایی آن میتوان در حد محدودی از آن در تغذیه دام استفاده نمود.[02] که تفاله دانه انار حاوی 10تا 14 درصد پروتئین خام بوده و بر خلاف پوست انار میزان تانن در آن پایین میباشد امکان مصرف در خوراک دام سبک وجود دارد.[4]
آب پنیر: در مراحل عمل آوری شیر که با استفاده از رنین به منظور تولید پنیر صورت میگیرد،کازئین شیر رسوب داده شده و جدا میگردد و همراه با آن بخش عمده چربی و تقریبا نیمی از کلسیم و فسفر موجود در شیر هم گرفته میشود. مایعی که بعد از این مراحل آماده میگردد آب پنیر تازه نامیده میشود.آب پنیر دارای لاکتوز، پروتئینهای محلول، مواد معدنی و ویتامینهای محلول در آب میباشد که این مواد مغذی میتوانند به خوبی توسط دامها مخصوصا نشخوارکنندگان مورد استفاده قرار گیرند.0]و0و[6
تفاله سیب: یکی از محصولات فرعی کارخانههای آب میوهگیری است و میزان ماده خشک آن 02 تا 05 درصد،کربوهیدرات محلول آن نسبتا بالاو حاوی سطوح بالایی از پکتین و لیگنین بوده و میزان مواد معدنی آن نیز(به جز پتاسیم) پایین است.[02]
