بخشی از مقاله
بررسی اثرات استفاده از برخی پسماندهای کشاورزی و صنایع غذایی در تغذیه دام و طیور در جهت کاهش آلودگی محیط زیست
چکیده:
از آنجا که گسترش کشاورزی و صنایع غذایی منجر به تولید حجم وسیعی از محصولات شده و به دنبال آن هم تولید پسماندها نیز گسترش مییابد، رها کردن و باقی ماندن این پسماندها در محیط منجر به ایجاد مشکلات آلودگی محیط زیست میشود. از طرفی دیگر نیز تأمین خوراک دام به دلیل فقر کمی و کیفی مراتع و عدم تکافوی علوفه مناسب و در نتیجه بالا رفتن هزینه تولید خوراک، توجه به استفاده بهینه از پسماندهای کشاورزی و صنایع غذایی در تغذیه دام، نه تنها در کاهش آلودگی محیط زیست بلکه در برطرف کردن بخشی از نیازهای غذایی دامها میتواند راهگشا باشد. در این مطالعه سعی شده است تا ارزش تغذیهای برخی از بیشترین پسماندهای تولیدی در کشاورزی و صنایع غذایی را مورد بررسی قرار داده تا بتوان با ارائه راهکارهای بهبود استفاده از این پسماندها، علاوه بر کاهش هزینههای تولید مواد اولیه جهت تأمین خوراک دام و طیور، زمینه را برای کاهش آلودگی محیط زیست، فراهم کرد.
واژههای کلیدی: پسماندهای کشاورزی، پسماندهای صنایع غذایی، دام و طیور، تغذیه، آلودگی محیط زیست.
1
مقدمه:
بخش عظیمی از محصولات کشاورزی اعم از زراعی، باغی و دامی که با صرف هزینههای گران تولید میشود به دلایل متعـدد در چرخـه تولید تا مصرف، ضایع شده و از بین میرود. میزان این ضایعات در کشور ما بالاست و برای محصولات مختلف از 10 تا 50 درصد و بیش از آن نیز گزارش شده است (خلاصه مقالات. .(1382 در صورت انهدام این پسماندها هزینه گزافی باید صرف کـرد و در صـورت تجمـع آنها در محیط علاوه بر بروز مشکلات عدیده زیست محیطی، تجمع حشرات و حیوانات موذی را نیز در پی خواهـد داشـت. بنـابراین، بـا توجه بر این که کلیه این مواد منشاء گیاهی دارند و میزان پروتئین و سایر مواد مغذی آنها نسبتاً بالاست، استفاده بیشتر و بهتـر از ایـن پسماندها در تغذیه دام و طیور موضوع قابل توجهی به نظر میرسداخیراً.نیز محققین بر آن شده اند تا با یافتن راه حلهای مناسـب، از
بقایای آلی و مواد دفعی غیر قابل مصرف، استفاده مفید کرده تا علاوه بر کاهش اثرات سوء زیست محیطی، گامهـای مـؤثری نیـز بـرای کنترل و مدیریت ضایعات و پسماندها برداشته شود. از آنجا که استفاده از پسماندهای کشاورزی و صنعتی در تغذیه دام مستلزم تعیـین ارزش تغذیهای آنها میباشد، در عبارات زیر، پسماندهای میوه و سبزیجات که بیشترین پسماندهای تولیدی در بخش کشـاورزی بـوده و پسماندهای صنایع غذایی از جمله تفاله انگور، تفاله گوجه فرنگی، تفاله چغندر قند و تفاله انار مورد بررسی قرار گرفته است.
الف) ارزش تغذیهای پسماندهای کشاورزی و نتایج تحقیقات؛
پسماندهای میوه و سبزیجات:
طبق برآوردهای انجام شده، در ایران ضایعات میوه و سبزیجات 25 تا 40 درصد است و در حال حاضر سالانه بـین 3 تـا 5 میلیـون تـن میوه و سبزی از بین میرود و تنها در تهران روزانه 200 تا 250 تن پسماند انواع میوه و سبزیجات در میدانهای میوه و ترهبار انباشته و دور ریخته میشود (شماع و آصفی، .(1374 همچنین، در تحقیقی، شماع و آصفی 1374) )، گوسالههای نر شـش ماهـه هلشـتاین را بـا جیره حاوی پسماندهای خشک میوه و سبزیجات میدانهای ترهبار و یونجه خشک در یک دوره سه ماهه پروار نمودند. گوسالههای گروه آزمایشی با وجود مصرف ماده خشک، پروتئین خام و انرژی روزانه کمتر از گروه شاهد، ضریب تبدیل غذایی بهتر 6/231) در مقایسه بـا (7/648 و افزایش وزن بیشتری 13) درصد) داشتند که علت آن را میزان فیبر خیلی کمتر که اثر مطلوبی در قابلیـت هضـم مـاده آلـی، پروتئین خام، چربی خام و کربوهیدراتهای محلول میگذارد و تنوع در گونـههـای گیـاهی موجـود در پسـماندها کـه تعـادل و تـوازن
2
اسیدهای آمینه و مواد معدنی و در نتیجه افزایش کیفیت غذایی را سبب میشود، عنوان کردند. همچنـین، آنهـا مقـادیر مـاده خشـک، پروتئین خام و فیبر خام پسماندهای خشک شده را به ترتیب 93/5، 13/2 و 9/4 درصد گزارش کردند. بیش از 25 سـال اسـت کـه در امریکا تفاله و پسماندهای غذایی از 41 شهر بزرگ جمع آوری و در تغذیه خوک مصرف میگردد (کلمـن بـودا، .(1990 در سـودان نیـز اغلب زبالههای با منشاء آلی به عنوان مکمل خوراک بز، گوسفند و گاو در مناطق شهری مصرف میشود (ریچاردسون و ویتنی، .(1995
ب) ارزش تغذیهای پسماندهای صنایع غذایی و نتایج تحقیقات؛
(1 تفاله انگور:
یکی از فرآوردههای فرعی کارخانجات صنایع تبدیلی کشاورزی در ایران تفاله انگور میباشد که فرآورده فرعی حاصل از عملآوری انگـور است. این محصول شامل مواد باقی مانده بعد از استخراج آب انگور بوده و به طور طبیعی از 60 درصد تفاله و 40 درصـد دانـه تشـکیل میشود. در واقع یکی از پسماندهایی است که سالیانه به مقدار زیاد در کارخانجات آبمیوهگیری به دست میآیـد. ایـن محصـول حـاوی میزانپروتئین خام نسبتاً خوب، چربی خام نسبتاً بالا و مقداری فیبر خام میباشد و نیز از نظر لیگنـین بسـیار غنـی اسـت (فرهومنـد، .(1381 بومگارتل و همکاران (2007) پروتئین خام، چربی خام، دیواره سلولی و دیواره سلولی بدون همیسلولز تفاله انگور را به ترتیـب 9/3، 4/8، 30/6 و 25/7 درصد گزارش نمودند. تفاله انگور دارای قابلیت هضم ماده خشک و مـاده آلـی و پـروتئین مناسـبی مـیباشـد (بومگارتل و همکاران، .(2007 محتوای انرژی قابل هضم تفاله انگور مشابه کاه غنی شده بوده و برای حجیم نمودن خوراکهـا مطلـوب است و همچنین دیوارههای سلولی قابل هضمبوده و در نتیجه میزان الیاف آن بالا و میزان انرژی و پـروتئین آن در حـد نسـبتاً خـوبی میباشد اما تفاله انگور دارای یک سری محدودیتهای مصرفی و عوامل ضد تغذیهای است که از آن جمله میتوان به بـالا بـودن میـزان تانن و ترکیبات فنلی در آن اشاره کرد (بشارتی و تقی زاده، .(2009 بومگارتل و همکاران (2007) ضریب قابلیت هضـم مـاده خشـک و ماده آلی را به روش آزمایشگاهی برای انگور سفید به ترتیب 58 و 56 درصد و برای انگور قرمز 33 و 32 درصد گزارش کردند. همچنین پیرمحمدی و همکاران (2007)، درصد قابلیت هضم ماده آلی تفاله انگـور را 28/5 درصـد، علیپـور و روزبهـان (2007) ، 44/2 درصـد و بشارتی و همکاران (1387)، 55/99 درصد به دست آوردند که این اختلاف در مشاهدات میتواند به علت متفاوت بودن تفالـه انگـور بـه کار برده شده در آزمایش باشد و نشان دهنده وجود تنوع در محصولات فرعی است. میزان دیواره سلولی تفاله انگـور مـورد اسـتفاده در مطالعه پیرمحمدی و همکاران، 50/4 درصد و در مطالعه بشارتی و همکاران، 18/7 درصد بود. یک مطالعه پیشین گزارش کرد که رژیـم غذایی با ترکیبات فنلی از جمله پونه، رزماری و تفاله انگور توانست فعالیت آنتی اکسیدانی گوشت بره و گوشت جوجـههـای گوشـتی را بهبود بخشد (گونی و همکاران، 2007؛ سیمیتزیس و همکاران، .(2008 گونی و همکاران (2007)، گزارش کردنـد کـه افـزایش غلظـت تفاله انگور در رژیم غذایی جوجههای گوشتی، بر عملکردهای رشد (وزن بدن، مصرف خوراک و بازده خوراک) در مقایسه با آنهایی که با رژیمهای غذایی بدون مکمل غذایی و با مکمل غذایی ویتامین E تغذیه شده بودند، اختلال ایجاد نمـیکنـد و نیـز نتیجـه گرفتنـد کـه افزایش غلظت تفاله انگور تا 30 گرم بر کیلوگرم بر عملکرد و قابلیت هضم پروتئین و اسید آمینه، اخـتلال ایجـاد نمـیکنـد. همچنـین، گونی و همکاران (2007) و برنز و همکاران (2008)، گزارش کردند که تفاله انگور اثر قابل توجهی بـر ضـریب تبـدیل خـوراک (FCR)
3
جوجههای گوشتی ندارد. دوری و همکاران 2012) )، در آزمایشی اثر سطوح مختلف تفاله انگور را بر عملکرد جوجههای گوشتی بررسـی کردند. آنها به این نتیجه رسیدند که از تفاله انگور در رژیم غذایی جوجههای گوشتی تا سطح 6 درصد بدون هیچ اثر قابـل تـوجهی بـر عملکرد، میتوان استفاده نمود.
