بخشی از مقاله
چکیده
با توجه به افزایش تولیدات کشاورزي و دامی جهت تأمین نیاز جمعیت رو به افزایش جهان و گرم شدن تدریجی زمین از سال 1880 میلادي به میزان 0/85 درجه سانتیگراد و در صد سال اخیر در حدود 0/74 درجه سانتیگراد، شیوع کپکها و قارچهاي تولیدکننده سموم گیاهی و یا مایکوتوکسینها افزایش یافته است. آفلاتوکسینها بوسیله بیشتر از 5 گونه قارچ آسپرژیلوس در مواد اولیه خوراك دام و طیور نظیر انواع غلات - ذرت و گندم - ، بقولات و محصولات فرعی کشاورزي در داخل و در انواع کنجالههاي وارداتی مشاهده می شوند.
خوراكهاي حاوي مواد سمی نظیر مایکوتوکسینها بر عملکرد و تولید مثل دام ها و طیور اثرات منفی میگذارند و مصرف محصولات آنها نظیر شیر، تخم مرغ و گوشت سلامتی انسانها را تهدید می کنند. از طرفی وجود رطوبت و گرما از عوامل تحریک کننده رشد قارچهاي مولّد آفلاتوکسین در هنگام حمل و نقل دریایی توسط کشتیهاي تجاري و در انبارمانی خوراكهاي وارداتی در مناطق گرمسیر می باشند. از بین 18 نوع آفلاتوکسین، 11 نوع آن به نامهاي B1,B2 و G1,G2و Q1 از قارچهاي آسپرژیلوس و M1,M2,M4 در شیر و انواع فومونیسین - B3 و - B1,B2 حاصل از قارچهاي فوزاریوم به دلیل مقاومت زیاد در برابر شرایط اسیدي و حرارت و هم چنین سرطان زابودن آنها، مورد توجه محققّین و کارشناسان تغذیه دام و طیور قرار گرفتهاند.
بدیهی است استفاده از روشهاي موجود فیزیکی، شیمیایی و بیولوژیکی جهت کنترل و مهار آفلاتوکسینها نباید سبب گران ترشدن خوراك، افزایش رطوبت - به دلیل رشد قارچها - و تغییر ماهیّت فیزیکی و شیمیایی خوراكها علیالخصوص طعم و مزه و یا تخریب اسیدهاي آمینه، پروتئینها و سایر ترکیبات مغذّي آنها شود. بر اساس استاندارد اتحادیه اروپا حداکثر حد مجاز آفلاتوکسین B1 در خوراك دام و علوفه ها - ppb - 5 و در شیر مایع و ماست - ppb - 0/05 و پنیر - ppb - 0/25 تعیین شده است. بهترین روش براي مبارزه و جلوگیري از رشد قارچهاي تولید کننده سَم آفلاتوکسین براي حفظ سلامتی دام و انسان، مبارزه پیشگیرانه و نگهداري خوراكها در محیط خشک، کم رطوبت با تهویه مناسب و خنکسازي دائم محل نگهداري خوراكها و تغذیه سریع آنها در کمتر از 10 روز به دامهاي پرورشی است.
مقدمه
آسپرژیلوس فلاووس و آسپرژیلوس پارازیتیکوس دو گونه مهم تولیدکننده آفلاتوکسین، در بین گونههاي مختلف آسپرژیلوسها هستند . - Yunus et al., 2011; .Leeson et al., 1995 - این دو قارچ به عنوان یک عامل مولّد فساد در فرآورده هاي انباري نیز به حساب میآیند. سم فومُونیسین - انواع B1, B2 و - B3 نیز بیشتر از قارچ هاي فوزاریوم تولید می شوند1 و با غلظت بیش از 100 میلی گرم در کیلوگرم خوراك سبب کاهش اشتهاء و کاهش عملکرد طیور، افزایش وزن کبد و کلیههاي جوجههاي گوشتی و نکروز و لکوآنسفالومالاسی و اِدم سیستم کلیوي در اسب ها می شود - . - Gimeno and
اهداف
هدف این مطالعه بررسی راهکارهاي پیشگیري و کنترل آفلاتوکسینها و ارائه راهکارهاي مناسب در کشور ایران است.
روش کار
جهت مهار و کنترل آفلاتوکسینها اغلب از سه روش فیریکی، شیمیایی و بیولوژیکی استفاده می شود. پلت کردن با استفاده از بازدارندههاي کپک تعداد قارچها را بین 100-10000 کاهش میدهد. حذف مواد خوراکی کپک زده، صیقلی و صاف بودن مخازن خوراك جهت شستشو و نظافت بهتر و بهداشت آنها با نظارت کارشناس در کاهش آفلاتوکسین ها بسیار مؤثر است. ب - روش شیمیایی: با تیمار شیمیایی و قراردادن مواد خوراکی در برابر عوامل قلیایی، حلقههاي لکتونی موجود در آفلاتوکسینها باز شده و هیدرولیز می شوند و این کار منجر به کاهش سمّیت و سرطانزا شدن آفلاتوکسینها میگردد.
سیلواکاردسو و همکاران - 2016 - با آزمایشی بر روي نیمچههاي گوشتی دریافتند که ماده حاصل از عصاره بذر دانه فلفل به نام piperine با غلظت 60 میلیگرم در کیلوگرم خوراك توانست اثرات سمّی آفلاتوکسین B1 با غلظت 0/5 میلیگرم در کیلوگرم خوراك را کاهش دهد. سوربان فیلهو و همکاران - - 2016 نتیجه گرفتند که آلومینیوسیلیکاتهاي کلسیم و سدیم - انواع بنتونیت - با غلظت 2 و 3 گرم در هر کیلوگرم خوراك می تواند اثر مایکوتوکسینها - آفلاتوکسین B1 و فومونینسین - B1 را تعدیل نماید.
پ - روش بیولوژیکی: خود نیز شامل چند بخش است که شامل توکسینزدایی توسط پروبیوتیک ها و باکتریهاي اسید لاکتیک و غیره است. - El Khoury و همکاران - - 2006 دریافتند که باکتریهاي موجود در ماست Lactobacillus bulgaricus, Streptococcus thermophilus نیز در کاهش آفلاتوکسین M1 مؤثر هستند - . توکسین زدایی توسط ترکیبات زنده و فعال گیاهی3 و ترکیبات شیمیایی موجود در گیاهانی نظیر Dialium guineense که ترکیبات فنلیاند جلوي اکسیداسیون را گرفته و مانع پراکسیداسیون چربی ها،اکسیداسیون پروتئینها و تکهتکه شدن DNA4 توسط آفلاتوکسینB1 می شوند.ترکیبات مولکولی زنده قارچها:5 مولکولهاي پروتئینی با اندازه کوچک در قارچها وجود دارند -1 ممکن است که ، خاصیت سرطان زایی آفلاتوکسین B1 هم به وجود سیستم دي هیدرودي فوران و هم به دلتا لکتون غیراشباع ، بستگی داشته باشد.
گام اصلی در فرآیند سرطان زایی تشکیل 9،-8 دي هیدرو-8،-9اپوکسی - آفلاتوکسین -B1اپوکسید - در میکروزوم هاي کبد و غیره است. - Busby and Wogan, که از نظر سیستین غنی هستند. علاوه بر اکتینومایست ها در تحقیقات اخیر در آمریکا مشخص شد که آنزیمهاي طبیعی باکتریایی - S. - macrogoltabida MTA144 نظیر فومونیسین استراز1 و آمینوترانسفرازها2 در افزودنیهاي خوراك دام و طیور که فومونیسین قارچی را تجزیه می کنند، میتوانند آفلاتوکسین B1 سمّی را به ترکیبات غیر سمّی تبدیل نمایند - . - Sobrane F, Turra S and et al ., 2016 در تازهترین دور آزمایشات که توسط گروه Accinelli بین سالهاي 2009 تا 2010 میلادي انجام شد، نشان داد فرمول زیست پلاست حاوي K49 استخراج شده از یک نوع آسپرژیلوس مفید، میزان آفلاتوکسین را بین 65 تا 97 درصد کاهش داده است. - A1 about .feed. 2016 -
نتایج و بحث
25 درصد کاهش در تواناییهاي ژنتیکی گاوهاي شیرده در آمریکا ناشی از مصرف مایکوتوکسینها است. مصرف سموم قارچی حتی در مقادیر کم، توسط گاوهاي شیرده موجب اختلال در عملکرد شکمبه گاوها و کاهش تولید حیوان می شود. متاسفانه، سَم آفلاتوکسین به شدت پایدار است. به عبارت دیگر، چنانچه شیر خام تولیدي گاوهاي شیرده آلوده به آفلاتوکسین باشد، به راحتی به ماست و پنیر و سایر فرآوردههاي شیر انتقال مییابد. سرطان زائی سَم M4 به مراتب بیشتر از B1 و M1 است. اگرچه سَم M1 مانند آفلاتوکسین B1 سرطانزا نیست اما به شدت سَمی است. معمولاً قارچها بر روي خوراكهاي حاوي بیشتر از 12-15 درصد رطوبت قادر به رشد هستند.
با توجه به اینکه اکثر قارچها هوازي هستند، در خوراكهاي پر رطوبت مانند سیلاژها چنانچه اکسیژن در دسترس باشد، امکان رشد قارچها تشدید میگردد. اگرچه شرایط براي رشد قارچها و تولید سَم یکسان نیست. براي مثال، قارچ فوزاریوم در حرارت 25-30 درجه سانتیگراد رشد مینماید، بدون اینکه سَم زیادي تولیدگردد در حالی که، در حرارت نزدیک به صفر قادر است با کمترین رشد، مقادیر زیادي سَم تولید کند.
اما گونههاي آسپرژیلوس معمولاً در مقایسه با گونههاي فوزاریوم در فعالیت آبی کمتر و درجه حرات بالاتر رشد می کنند. لذا زمان فرآوري محصولاتی نظیر بقایاي پسته که رطوبت آنها بیشتر از 75 درصد است، از زمان تولید در ترمینال ضبط پسته تا خشک شدن و یا سیلوکردن آنها میبایست کمتر از 8 ساعت زمان در نظر گرفته شود. رشد قارچهاي تولید کننده سَم اغلب به شرایط مناسب زیر بستگی دارد:-1ترکیبات خوراك - قندها و پروتئینها - -2 درجه حرارت مناسب 20-25 - درجه سانتیگراد - و قابلیت زنده ماندن اسپور قارچها در دماهاي خیلی بالا و یا خیلی پایین -3 رطوبت مناسب - براي قارچ هاي خشکی دوست، بیشتر از 60 درصد رطوبت و قارچهاي معتدل%80-90 رطوبت و هیدروفیلیک بیش از %90 رطوبت نسبی مورد نیاز است.
pH -4 مناسب :اغلب قارچ ها در دامنه pH - 4 -8 - قادر به رشد هستند. ولی برخی از آنها در محیطهاي اسیدي و برخی دیگر در محیطهاي قلیایی نیز میتوانند رشد نمایند. اما قارچ آسپرژیلوس فلاووس که ماده سَمی B1 را که به شدت سرطانزا است ، تولید میکند در محیط با pH کمتر از 4 قادر به رشد نیست. *کاهش رطوبت خوراك به کمتر از 12-13 درصد و حرارت کمتر از 18 درجه سانتیگراد، رشد قارچها را متوقف میسازد اما قارچها را از بین نمیبرد و بر سَم تولید شده نیز تأثیرگذار نیست.
در حال حاضر از اغلب روشهاي کنترلی میتوان در کاهش تولید آفلاتوکسینها و یا متابولیسم آنها به مواد کمتر سمّی استفاده نمود ولی لازم به ذکر است که نباید در طعم، مزه و ترکیبات مغذي خوراك هاي دام و طیور بعد از فرآوري تغییرات زیادي ایجاد شود و همچنین هزینه خرید این محصولات زیاد نشوند. جهت مهارکردن رشد قارچهاي مولّد سم آفلاتوکسین علاوه بر مبارزه با آفات انباري و جوندگان، کنترل رطوبت و دما در مراکز نگهداري علوفهها و انبارهاي مواد اولیه خوراك دامها و طیور جهت ساخت کنسانتره بسیار ضروري می باشد.
