بخشی از مقاله
اهمیت وا لای نماز درارتقاء اخلاق حرفه ای کارکنان
چکیده
هدف از آموزش اخلاق حرفه ای انتقال و تبادل اطلاعات و یافته های علمی نیست بلکه بالا بردن سطح مهارت، عملکرد و تقویت نگرش می باشد که روش مورد استفاده در این پژوهش توصیفی می باشد که ضمن توجه به اهمیت والای نماز و نقش آن در عواملی که سبب بهبود و ارتقاء عملکرد می گرددپرداخته شده است ، بررسی ها نشان می دهد که نمازسبب رشد و تعالی اخلاق حرفه ای و بهبود کمک شغلی در بین کارکنان می گردد .این مقاله یک مطالعه کیفی است که با مطالعه اسناد، بانک های اطلاعاتی و مقالات مختلف در این زمینه انسجام یافته است . چنانچه در این مقاله سعی بر آن شده است که ابتدا فضائل نماز رابررسی نموده و سپس اهمیت و نقش آن را در اخلاق حرفه ای نشان داده است.
کلید واژه: نماز، اخلاقی حرفه ای ، بهبود عملکرد
مقدمه
نماز ، عبادتی زیبا و دلنشین است . هنگامی که نماز با معرفت و خشوع انجام شود ، انسان را تا ملکوت پرواز می دهد و زنگارها را از دل می زداید . نماز ، پنجره ای به سوی روشنایی و زندگی سعادتمندانه استلفبه دلیل نقش سازنده نماز و آثار و برکات گسترده آن در زندگی بشر نماز، عطیه ای الهی است که به عنوان فلاح مطلق»حی علی الفلاح« و بهترین عمل »حی علی خیر العمل« و ستون خیمه دین»الصلوه عمود الدین(وسائل الشیعه، ج 4 ، ص .( 27 فمعرفی شده است. نماز عروج به قبلهی رفیع انسانیت » الصلوه معراج المؤمن(فاعتقادات، علامه مجلسی، ص 29 ، به نقل از سر الصلوه امام خمینی ـ رحمه االله علیه ). است که تعالی روح و کسب ملکات اخلاقی و نجات از فساد و تباهی از رهگذر آن حاصل می آید »إن الصلوه تنهی عن الفحشاء و المنکر«دریافت نشان عبودیت از رهگذر این عبادت زیبای الهی،برای انسانی میسر است که شرایط صحت و قبول و کمال این عبادت عظیم را به نحو احسن بجای آورد.
انجام این پژوهش بدین جهت ضروری است که میان دو امر مهم در اسلام، ارتباط برقرار می کند . این دو مهم عبارتند از »نماز به عنوان ستون دین اسلام« و »اخلاق حرفه یک رکن اساس . فرضیه اصلی پژوهش عبارت است از: نماز در ارتقائ اخلاق حرفه ای مؤثر است. از آن جا که این تاثیر از طریق محتوای نماز و نقش آن در یادآوری قیامت و ایجاد ملکه عدالت و...است؛ به نظر می آید،هر چه اهتمام به نماز و توجه به معانی آن بیشتر باشد، تأثیرِ یاد شده فزونی یابد. نماز بهترین حافظ و پشتیبان حریم حقوق ملت است و نهضتی علیه شرک و ثروتاندوزی و شخصیت و پیکاری برای احیای سنن اسلامی و اعتلای اسلام و عظمت قرآن و امت اسلام است. نماز به آدمی نیروی تحمل غمها و مصائب میبخشد انسان را امیدوار میسازد و قدرت و ایستادگی و مقاومت در برابر حوادث بزرگ را به او میدهد.
نماز در لغت به معنای پرستش و بندگی، و در اصطلاح فقه عملی عبادی با اجزاء و شرایط خاص است. اخلاق با ملکوت نفسانی،تزکیه و تهذیب نفس،اعمال و رفتار فردی و روابط اجتماعی انسان ارتباط عمیق دارد. روابط میان انسان با خدا را تنظیم می کند،روابط میان اعضاء جامعه را سامان می دهد،فرد و جامعه را به رستگاری و کمال می رساند و در یک جمله،در زندگی و سرنوشت فردی و اجتماعی انسانفنقش عمیق و گسترده ای دارد. در حدیثی از پیامبر(ص)می خوانیم که فرموده اند *:حسن الخلق یثبت الموده* اخلاق خوب پیوند محبت و دوستی را محکم می کند(سیادت و همکاران،.(1389 مهمترین اثر نماز از منظر قرآن بازدارندگی از فحشا و منکر است. نماز، انسان را به یاد حضور خداوند می اندازد و بدین سان بهترین بازدارنده از کارهای ناشایسته می باشد. این بازداری بسته به رعایت شرایط نماز و کیفیت اقامه آن، دارای مراتب است. هر چه روح نماز بیشتر بر زندگی حاکم باشد، این نقش قوی تر خواهد بود.
نماز گناهان را همچون برگ درختان می ریزد و ریسمان معصیت را از گردن گناهکاران می گشاید آن گونه که مهار از گردن حیوانات باز می شود، رسول خدا نماز را به چشمه آب گرمی تشبیه کرده که بر در خانه انسان است و او شبانه روزی پنج بار خود را در آن می شوید، آیا دیگر هیچ آلودگی در او باقی خواهد ماند
محتوای نماز قدرت را تنها ازآن خدا می داند و خداوند را واحد مالک و قادر مطلق معرفی می کند. بنابراین نمازگزار بر او تکیه می کند و دیگر جایی برای ترس و پذیرش ذلت و حاکمیت غیر، در روح خود باقی نمی گذارد.
نماز نمودار کامل توحید و یگانه پرستی است، زیرا نماز با تسبیح و تنزیه ذات حق تعالی شروع می شود و به آن ختم می گردد. به عنوان مثال، گذشته از تسبیح های توحیدی که در رکوع، سجود، اذان، اقامه، تشهد و رکعت های نماز اداء می شود و نماز گزار با گفتارها و کردارهای توحیدی یگانه پرستی خود را به منصه ظهور می رساند، گفتن تکبیرات متعدد در آغاز و انجام نماز زیباترین شعار توحیدی است که در نماز اداء می شود، زیرا تکبیر گرچه نشانه جمال حق است، ولی جلال الهی نیز در آن نهفته است، چون خود تکبیر عین تنزیه الهی است، بدلیل آن که معنای »االله اکبر« این نیست که خداوند بزرگتر از اشیای دیگر است، بلکه معنایش این است که خداوند بزرگتر از توصیف است . و از آن جا که در اذان و اقامه و تکبیر های متعدد افتتاحی و همچنین در تکبیرهای سه گانه تعقیب نماز خداوند تنزیه می گردد(جوادی آملی،.(1378 برخی از بزرگان نکته آموز در این باره می گویند: »در نماز این مرقاه (وسیله) وصول الی االله، پس از هر ستایش تکبیری وارد است، چنانچه در دخول آن تکبیری است، که اشاره به بزرگتر بودن از ستایش است ولو اعظم آن که نماز است. و پس از خروج تکبیر است که بزرگتر بودن او را از توصیف ذات و صفات و افعال می رساند( امام خمینی، سرالصلوه، ص.(29 پس بدین ترتیب معلوم می شود که معارف توحیدی به زیباترین وجه در نماز جلوه کرده است که شاید در کمتر عبادتی بدان گونه تجلی کرده باشد.
الصلوهَ اتَنهی. نﱠ» ع نِ الفَحشآء و الم نکَر « نماز انسان را از زشتیها و گناه باز میدارد. و نمازگزار را به صفات اخلاقی برتر رهنمون میشود که خود نمازگزار از طریق شهود درونی (نوعی درک درونی، یک حس غریب درونی) آن را احساس میکند. نماز اثری مثبت و سازنده در زندگی مادی و معنوی و پیشرفت اجتماعیاَلاداردبِذ. »کرِااللهتطم ئنﱠالقُلوب:« آگاه باشید که تنها یاد خدا آرام بخش دلهاست و همچنین نماز شستن دل از همهی مادیات دنیوی و پاکی روح و دل است. »نماز اصولی-ترین اصل اسلام است که جوانان را از صفات شیطانی دور نگه داشته و انسان را به بارگاه خداوند بیمه میکند.« برای انجام نماز و اظهار بندگی به ذات خداوند مقدماتی لازم است تا تاکیدگذار باشد. خواندن نماز ضرورت دارد (نماز) نردبان معرفت انسان مؤمن است که او را به معانی بلند قرآن کریم نزدیک می کند و زمینه ی قرب الهی را فراهم می آورد،وقتی به خدا
نزدیک شویم شرم می کنیم که در حضور خدا به اعمال زشت دست پیدا کنیم در نتیجه اخلاقی نیکو خواهیم داشت0 با نماز می توان به خدا رسید»إیاک نعبد و إیاک نستعین« پروردگارا تنها تو را می پرستم و تنها از تو یاری می جوییم0 نماز، ستون دین و در آن ده ویژگی است: زینت چهره، نور دل، آسایش تن، انس گورها، فروآورنده رحمت، چراغ آسمان، سنگینی میزان، خشنودی پروردگار، بهای بهشت و پرده ای از آتش است. هر کس آن را بر پا کن د، دین را بر پا داشته و هر کس آن را رها کند، دین را نابود کرده است. با توجه به مبانی نظری و تئوریکی شکل 1 چارچوب پژوهش را
نشان می دهد.
شکل :1 چارچوب پژوهش
اخلاق زیر بنای اساسی جامعه مدنی و سنگ زیرین تمدن های بشری را تشکیل می دهد و طبعاً این امر شامل حرفه های مختلف می گردد و در واقع در روند و تکوین و استمرار مشاغل، نقش مهم و اساسی داشته است. (یوسفی محله، .(1389
در این راستا مدیریت اخلاق در محیط کار منافع بسیار زیادی برای رهبران و مدیران اعم از منافع عملکردی و منافع اخلاقی دارد. این مطلب در عصر حاضر که مدیران با ارزشهای بسیار متنوعی سرو کار دارند صادق است(سلطانی، .(1382اخلاق از نظر لغت به معنای عادت، خصلت و خوی است و در اصطلاح به این امری می پردازد که چگونه باید زندگی کرد. اخلاق عبارت است از قواعد ارزشی و هنجاری جامعه که در رفتار افراد افراد آن انعکاس می یابد(امینی و همکاران،.(1390اخلاق بیشتر امری اجتماعی است تا فردی و درواقع بستر مناسب اجتماعی است که شرایط رشد و توسعه اخلاقی خاص یا به عبارتی وابستگی و باپبندی به ارزش خاص را فراهم می کند. معافیت در سازمان ناشی از ایجاد و به کار گیری مدیریت اخلاق در سازمان است. (ذوالفقاریان و همکاران،.(1389
یکی از مهمترین اهداف سازمانهای آموزش و پرورش انسانهایی با اخلاق پسندیده و نیکو است، زمانی این سازمانها به این هدف خودشادن دست خواهند یافت که از مدیران ورهبران آموزشی بهره گیرند که خودشان دارای اخلاق پسندیده و حرفه ای باشند و به عنوان یک الگو در بین همکاران و فراگیران شناخته شوند. ( سیادت و همکاران، .(1389یکی از عمده ترین دغدغه های مدیران کارآمد در سطوح مختلف چگونگی ایجاد بسترهای مناسب برای عوامل انسانی شاغل در تمام حرفه هاست تا آنها با حس مسئولیت و تعهدکامل به مسائل جامعه و خود بپردازند و اصول حاکم بر شغل و حرفه خود را رعایت کنند. اخلاق یکی از مسائل اساسی همه جوامع بشری است، جامعه ما نیازمند آن است تا ویژگی های اخلاق حرفه ای مانند دلبستگی به کار، روحیه مشارکت و اعتماد، ایجاد تعامل با یکدیگر و.... تعریف، و برای تحقق آن فرهنگ سازی شود چون بی اعتنایی به مسائل اخلاقی و فرار از مسئولیت ها و تعهدات اجتماعی، به از بین رفتن سازمانها می انجامد. سازمان به عنوان شخصیت حقوقی درجات سازمانی خود با مسائل اخلاقی فراوانی مواجه است .(سرمدی،شالباف،.(1386
با آغاز هزاره سوم و شروع عصر پیچیده فرانو گرایی ، سازمانها نقش ها و وظایفی فراتر و پیچیده تر از نقش های سنتی عصر کلاسیک بر عهده گرفته اند و در دنیای پر از پیچیدگی و تفسیر معاصر ، که آینده بشر و نظام اجتماعی را دستخوش مخاطره نموده است. یکی از مهم ترین اهداق سازمانهای آموزشی پرورشی انسانهایی با اخلاق پسندیده و نیکو است، زمانی این سازمانها به این هدف خودشان دست خواهند یافت که دارای منابع انسانی باشند که اخلاق پسندیده و حرفه ای باشند (حمیدی زاده، نیکویی زاده،.(1389
فضیلتهای اخلاقی در وجود هر فردی نهفته است و با آموزش می توان این ارزش های اخلاقی را به افراد مستعد منتقل کرد .سازمانها و نهاد حرفه ای جامعه، علاوه بر داشتن علم حرفه ای باید از اخلاق مطلوب نیز برخوردار باشند، زیرا اخلاق حرفه ای باعث کاهش خلافها و تنش های اخلاقی و رفتاری شده و راههای بهبود و توسعه پیشرفت و نوآوری را در سایه اصول اخلاقی فراهم آورد.هزاره سوم، عصر فناوری اطلاعات ، قرن تفسیر و تحول در ماهیت کار است که در این شرایط باید به تقویت اخلاق حرفه ای توجه خاصی نمود.تغییرات پر شتاب تکنولوژی و عصر جهانی شدن سبب گشته است تا سازمانها گرایش به فعالیتهای پیچیده داشته باشند و آموزش و توانمند سازی کارکنان یکی از اهداف سازمانهاست که در بستر اخلاق حرفه ای راهگشا خواهد بود که سبب ارتقاء وشکوفائی سازمانی می گردد.(پور مهدی،.(1390
اسلام به اصول اخلاقی و نقش تربیتی آن اهمیت زیادی داده و حتی پرورش را مهمتر از آموزش دانسته است . از مطالعه مکتبهای مختلف چند نتیجه بدست میآید..1 درک ارزشها و ضدارزشها بطور فطری در بشر وجود دارد و هر امر فطری نیاز به مراقبت و اطاعت از فرامین الهی دارد تا از مسیر اعتدال خود خارج نشده و به انحراف کشیده نشود. .2 انسان استعداد خلیفه الهی شدن را دارد و باید این استعداد را در خود باور نماید. .3 تمامی فضائل و رزائل اخلاقی در انسان بطور فطری وجود دارد و چون در گرانبهایی که در لجنزار که ارزش این گوهر زمانی مشخص میشود که از لابلای ناخالصیها بیرون آمده و جلا
پیدا کند .
روش تحقیق
روش تحقیق به کار گرفته شده در این مطالعه از نوع کیفی و مبتنی بر قرآن ، سنت و مطالعه اسناد به صورت میدانی و کتابخانه ای بوده است. تحقیق حاضر از یافته های حاصل از مطالعه موارد نامبرده انسجام یافته است.
مفهوم اخلاق حرفه ای
در ابتدا مفهوم اخلاق حرفه ای به معنای اخلاق کار و اخلاق مشاغل به کار می رفت. امروزه نیز عده ای از نویسندگان اخلاق حرفه ای، از معنای نخستین این مفهوم برای تعریف آن استفاده می کنند. اصطلاحاتی مثل work ethics یا professional ethics معادل اخلاق کاری یا اخلاق حرفه ای در زبان فارسی است.(دلشاد تهرانی،.(1379 تعریف های مختلفی اخلاق حرفه ای ارائه شده است: الف) اخلاق کار، متعهد شدن انرژی ذهنی و روانی و فیزیکی فرد یا گروه به ایده جمعی است در جهت اخذ قوا و استعداد درونی گروه و فرد برای توسعه به هر نحو (مصباح یزدی، .(1389 ب) اخلاق حرفه ای یکی از شع به های جدید اخلاق است که می کوشد به مسائل اخلاقی حرفه های گوناگون پاسخ داده و برای آن اصولی خاص متصور است.(مکارم شیرازی، جلد 1و .(2 ج) اخلاق حرفه ای به مسائل و پرسش های اخلاقی و اصول و ارزش های اخلاقی یک نظام حرفه ای می پردازد و ناظر بر اخلاق در محیط حرفه ای است.د) مقصود از اخلاق حرفه ای مجموعه قواعدی است که باید افراد داوطلبانه و بر اساس ندای وجدان و فطرت خویش در انجام کار حرفه ای رعایت کنند؛ بدون آن که الزام خارجی داشته باشند یا در صورت تخلف، به مجازات های قانونی دچار شوند.هـ) اخلاق فردی، مسئولیت پذیری فرد است در برابر رفتار
فردی خود، صرفاً به منزله یک فرد انسانی، و اخلاق شغلی، مسئولیت پذیری یک فرد است در برابر رفتار حرفه ای و شغلی
خود، به مثابه صاحب یک حرفه یا پست سازمانی.(جی سینگر،.(1385 و) این اخلاق، دربرگیرنده مجموعه ای از احکام ارزشی، تکالیف رفتار و سلوک و دستورهایی برای اجرای آنهاست.(تدین،.( 1385 ز) اخلاق حرفه ای، به منزله شاخه ای از دانش اخلاق به بررسی تکالیف اخلاقی در یک حرفه و مسائل اخلاقی آن می پردازد و در تعریف حرفه، آن را فعالیت معینی می دانند که موجب هدایت فرد به موقعیت تعیین شده همراه با اخلاق خاص است.(اسوینسون و وود،.(2003 در تعریف اخلاق حرفه ای به موارد زیر اشاره شده است: .1 اخلاق حرفه ای رفتاری متداول در میان اهل یک حرفه است..2 اخلاق حرفه ای مدیریت رفتار و کردار آدمی هنگام انجام دادن کارهای حرفه ای است..3 اخلاق حرفه ای رشته ای از دانش اخلاق است که به مطالعه روابط شغلی می پردازد .4. اخلاق حرفه ای عبارت است از مجموعه ای از قوانین که در وهله اول از ماهیت حرفه و شغل به دست می آید.(نود،.(2004 در بیشتر تعریف هایی که از اخلاق حرفه ای شده است، دو ویژگی دیده می شود: الف) وجود نگرش اصالت فردی و فرد گرایی؛ ب) محدود بودن مسئولیت ها و الزامات اخلاقی فرد در شغل، که به نظر می رسد این نگاه به اخلاق حرفه ای، نوعی تحویلی نگری و تقلیل دادن اخلاق حرفه ای است؛ زیرا هویت جمعی و سازمانی در نهادهای مشاغل در کسب و کار، بسی فراتر از شغل فردی اشخاص است. با توجه به همین دیدگاه بود که در این اواخر نیز بحث از اخلاق حرفه ای در منابع مدیریتی و بیشتر در آثار و مباحث مربوط به مدیریت منابع انسانی مطرح می شد.(لین و فالو، .(2004 امروزه با توجه به همین مورد، در مفهوم جدید از اخلاق حرفه ای، به مسئولیت های اخلاقی بنگاه و سازمان اشاره می شود که جامع تر از تعریف سنتی است. در این نگاه، بنگاه به منزله یک شخصیت حقوقی دو گونه مسئولیت دارد: الف) مسئولیت های حقوقی کیفری؛ ب) مسئولیت های اخلاقی که مسئولیت های اخلاقی بنگاه بسیار پیچیده تر از مسئولیت های اخلاقی فردی- شخصی و فردی – شغلی است . به عبارت دیگر، مسئولیت های اخلاقی بنگاه شامل همه اضلاع و ابعاد سازمان می شود و اخلاقیات شغلی را نیز در بر می گیرد(اسوینسون و وود، .(2007 البته اخلاق حرفه ای افزون بر اخلاق کار، حقوق کار را نیز در بر می گیرد.(همیلتون،1998اخلاق) . جمع خُلْق و خُلُق می باشد, به گفته راغب در کتاب مفردات, این دو واژه در اصل به یک ریشه
