بخشی از مقاله
چکیده
امروزه اخلاق حرفه ای در دنیا به عنوان یک اصل پذیرفته شده است و سازمانها و نهادها در کشورهای توسعه یافته اصول اخلاقی را بر پایه قوانین و عرف خود پذیرفته و بکار برده اند. اما در کشور ما با توجه به شاخص های اخلاق و سبک زندگی اسلامی کمتر به این مهم پرداخته شده است. در این مقاله تاثیر شاخص های سبک زندگی اسلامی و اخلاق اسلامی و با فرهنگ جامعه ما سنخیت دارد را بر رفتار حرفه ای و سازمانی کارکنان دولت می خواهیم بسنجیم. هدف تعیین عوامل سبک زندگی و تاثیر شاخص های اخلاق اسلامی بر رفتار سازمانی کارکنان دولت در جمهوری اسلامی ایران است تا بتوانیم روح اخلاق اسلامی را در سبک زندگی حرفه ای کارکنان زنده کنیم. برای رسیدن به نتیجه از روش تحلیل محتوی و مضمون منابع کتابخانه ای استفاده می شود و رفتار کارکنان از مطالعات دیگران و مقالات معتبر استخراج می گردد.
کلمات کلیدی: اخلاق حرفه ای، شاخص های اخلاق اسلامی، سازمان، سبک زندگی ، کارکنان دولت، ایران
مقدمه
در دوران مدرن اگرچه با مطرح نمودن اندیشههای جدید مباحثی مانند جدایی دین ازسیاست در دنیا به صورت افراطی مطرح شده است، اما اعتقادات مذهبی از جمله عوامل اثر گذار بر شکلگیری و تحول اخلاق کسب و کار به شمار میآیند. برخی از جامعه شناسان و پژوهشگران در زمینه تاثیر مذاهب، اعتقادات و هنجارهای پذیرفته شده در کشورها و مناطق مختلف بر اوضاع اقتصادی، توسعه صنعتی و سطح رفاه جوامع مورد نظر مطالعاتی انجام دادهاند. بر اساس این تحقیقات، اخلاق مذهبی و اعتقادات پیروان مذهب درباره نگرش آنها نسبت به دنیا در فعالیتهای اقتصادی و کسب و کار آنها انعکاس مییابد و میتواند به موفقیت در کسب سود و برخوردار شدن از رفاه بیشتر کمک کند یا گرایش به برخورداری از کسب و کار با سوددهی قابل توجه را کاهش دهد. در شرایط کنونی رعایت نشدن برخی معیارهای اخلاقی، نگرانیهای زیادی را در بخشهای دولتی به وجود آورده است.
سقوط معیارهای رفتاری در بخش دولتی، پژوهشگران را واداشته تا در جستجوی مبناهای نظری در این رابطه بوده تا بتوانند مسیر مناسب اجرایی آن را فراهم سازند.امروزه کیفیت کاری در سازمانها در گرو عملکرد نیروی انسانی، تعهد و پایبندی کارکنان به اصول اخلاق می باشد .[1] اخلاق کاری برگرفته از دین مبین اسلام که به اخلاق اسلامی کار معروف است و تکیه بر امانت داری، خوش خلقی، تعهد کاری، انصاف، صبوری، خیرخواهی، صداقت و عدالت دارد .[2] همچنین تحقیقات نشان داده است که اخلاق حرفهای با رویکرد اسلامی بر زندگی کاری کارکنان تاثیر گذار میباشد .[3] اسلام یکی از ابزارهای سازنده سبک زندگی انسان است. بین انسان و پروردگار، عهد و پیمانی است که پاسداشت آن، درهای معنوی را میگشاید و آدمی را به سبک زندگی نوین و اسلامی رهنمون میسازد تا او را به سعادت در زندگی دنیوی و اخروی برساند .[4] در رشتههایی مانند جامعهشناسی، مدیریت، علوم پزشکی و روانشناسی از سبک زندگی بحث شده است؛ بر اساس این هر رفتاری که بخواهد مبنای اسلامی داشته باشد باید حداقلهایی از شناخت و عواطف اسلامی را پشتوانه خود قرار دهد. سبک زندگی اسلامی نمیتواند بدون توجه به نیتها باشد؛ مانند نماز که اگر اعتقاد به خداوند و معاد را پشتوانه خود نداشته باشد، رفتار اسلامی محسوب نمیشود .[5]
برخی از جامعه شناسان و پژوهشگران در زمینه تاثیر مذاهب، اعتقادات و هنجارهای پذیرفته شده در کشورها و مناطق مختلف بر اوضاع اقتصادی، توسعه صنعتی و سطح رفاه جوامع مورد نظر مطالعاتی انجام دادهاند. بر اساس این تحقیقات، اخلاق مذهبی و اعتقادات پیروان مذهب درباره نگرش آنها نسبت به دنیا در فعالیتهای اقتصادی و کسب و کار آنها انعکاس مییابد و میتواند به موفقیت در کسب سود و برخوردار شدن از رفاه بیشتر کمک کند یا گرایش به برخورداری از کسب و کار با سوددهی قابل توجه را کاهش دهد .[6] موفقیت در سازمان مستلزم بکارگیری مدیریت مبتنی بر اخلاق در سازمان است .[7] مدیریت مبتنی بر اخلاق موجب شکوفایی استعدادها میشود، در حقیقت مدیران با اخلاق که در رفتار و گفتار اخلاق را رعایت میکند و به تعبیری اخلاقی هستند با صمیمیت و مهربانی و دلسوزی روابط را تقویت و از این طریق افراد را به خود جلب میکنند و در نگرش و ذهن آنها نفوذ میکنند و از این طریق در آنها تعهد سازمانی و مدیریتی بالایی ایجاد میکنند.
در این پژوهش سعی بر آن است که به بررسی تاثیر اخلاق حرفهای با رویکرد اسلامی بر سبک زندگی سازمانی کارکنان دولت پرداخته شود. امروزه بسیاری از کشورها در جهان صنعتی به این بلوغ رسیدهاند که بیاعتنایی به مسائل اخلاقی و فرار از مسئولیتها و تعهدات اجتماعی، به از بین رفتن بنگاه میانجامد. به همین دلیل بسیاری از شرکتهای موفق برای تدوین استراتژی اخلاقی احساس نیاز کرده و به این باور رسیدهاند که باید در سازمان یک فرهنگ مبتنی بر اخلاق رسوخ کند . از اینرو، کوشیدهاند به تحقیقات درباره اخلاق حرفهای جایگاه ویژهای بدهند؛ وقتی از حوزه فردی و شخصی به حوزه کسب و کار گام مینهیم، اخلاق کار و یا اخلاق حرفهای به میان میآید؛ امروزه اخلاق حرفهای نقش راهبردی در بنگاهها دارد و متخصصان مدیریت استراتژیک، اصول اخلاقی شایسته در سازمان را از پیششرطهای مدیریت استراتژیک خوب دانستهاند .[8]
اخلاق حرفهای از مسائل اساسی همه جوامع بشری است که با تاثیر بر سبک زندگی سازمانی کارکنان، میتوان چشمانداز سازمان و تحولات مبتنی بر شناخت از آینده را پیشبینی نمود. اما علی رغم اهمیت این مسئله در جوامع اسلامی، متأسفانه در جامعه ما در محیط کار کمتر به اخلاق حرفهای توجه میشود. در حالی که در غرب سکولار ، در دانشهای مربوط به مدیریت و سازمان، شاخهای با عنوان اخلاق حرفهای وجود دارد، ولی در جامعه دینی ما در مدیریت، به اخلاق و به خصوص اخلاق حرفهای توجه کافی نشده است . [9] در تحقیق حاضر با مشاهده خلاء پژوهشی در خصوص تاثیر اخلاق اسلامی بر رفتار سازمانی کارکنان بر آن شده ایم تا به بررسی تاثیر اخلاق حرفهای با رویکرد اسلامی بر اساس فاکتورهایی چون امانت داری، خوش خلقی، تعهد کاری، انصاف، صبوری، خیرخواهی، صداقت و عدالت بر سبک زندگی سازمانی کارکنان دولت بپردازیم .
سوال تحقیق
این پژوهش میخواهد، به این سؤالها پاسخ دهد که شاخص های اخلاق اسلامی و سبک زندگی بر رفتار حرفهای و سازمانی کارکنان دولت چگونه تاثیراتی دارد؟ پیش فرض این تحقیق آنست که بطور مسلم اخلاق اسلامی و سبک زندگی اسلامی در رفتار انسان مسلمان در اداره تاثیر دارد، ولی این تاثیر چگونه و از چه سنخی است؟
روش پژوهش
ازنظر هدف، این پژوهش، تحقیق کاربردی و توسعهای است. ازنظر روش تحقیق کار کتابخانه ای و مرور کتب و مقالات پیشین و تحلیل محتوا و مضامین آن و با استفاده از آیات و روایات است. پایایی و روایی آن به اعتبار آیات و روایات و شهرت خبرگان نویسنده مقالات و ارزیابی آنها برای چاپ در مجلات معتبر پذیرفته شده است. مبحث اول؛ تاثیر اخلاق بر رفتار حرفه ای و سازمانی کارکنان
تعریف اخلاق
اخلاق مجموعهای از صفات روحی و باطنی انسان تعریف کردهاند که به صورت اعمال و رفتاری که از خلقیات درونی انسان ناشی میشود و بدین سبب گفته میشود که اخلاق را از راه آثارش میتوان تعریف کرد. استمرار نوع رفتار، دلیل بر آن است که یک ریشه درونی و باطنی در عمق جان و روح فرد یافته است که آن ریشه را خلق و اخلاق مینامند.[10] در جدول شماره 1 تعاریف مختلف اخلاق اشاره شده است
تعریف
اخلاق جمع خلق معادل واژه مورال، در لغت به معنی خوی، رفتار عادت شده و مزاج به کار رفته است که گاهی آن را وصف حالت یا رفتار میدانیم که در این مفهوم به حالت درونی و ملکه نفسانی اطلاق میشود و گاهی نیز مراد ما از آن دانش نظام مند است. در این کاربرد، اخلاق عملی است که از خوب و بد بحث میکند.[11] اخلاق به عنوان تنظیم کننده روابط میان انسانها، همواره از اهمیت بسیاری برخوردار بوده است. در مدیریت نیز این سازوکار درونی، بدون آن که نیاز به اهرمهای بیرونی داشته باشد، قادر است عملکردهای اخلاقی را به وجود آورد. نقش اخلاق در عملکردها و رفتارها، در تصمیمگیریها و
