بخشی از مقاله
چکیده:
زمینه و هدف:اعتیاد به مواد مخدر یکی از مسائل مهم هر جامعه و از گستردهترین عوامل خطرساز در سلامتی است که می توان از منظر عوامل زیست شناختی، روانشناختی، و اجتماعی بررسی کرد - کتیبایی،. - 1389 کیفیت زندگی معتادان ممکن است با سلامت عمومی آنان در ارتباط باشدکه به همین منظوراین پژوهش با هدف بررسی رابطه بین کیفیت زندگی با سلامت عمومی زندانیان دارای سابقه سوی مصرف مواد مخدر صورت گرفته است.
روش کار:نوع این پژوهش، از نوع همبستگی و جامعه آماری این تحقیق شامل کلیه زندانیان مرد با تحصیلات حداقل پنجم ابتدایی و بین سنین20 تا 40 سال که در آبان ماه 1394در زندان شهرستان طبس محبوس بوده اند، می باشد. نمونه این پژوهش شامل 60نفرمی باشد که به روش نمونهگیری تصادفی ساده انتخاب شده اند. ابزار پژوهش، پرسشنامه های کیفیت زندگی و سلامت عمومی - GHQ - فرم اطلاعات فردی بوده و داده ها با استفاده از آزمون همبستگی پیرسون تجزیه و تحلیل شد و سطح معنا داری 0/05 و 0/01انتخاب گردید.
یافته ها:تحلیل دادهها نشان داد که رابطه بین کیفیت زندگی و سلامت روان در سطح 0/01 معنادار است - - p<0/01 همچنین حیطه جسمانی کیفیت زندگی با علایم جسمانی و عملکرد اجتماعی و علایم اضطرابی و علایم افسردگی سلامت روان همبستگی معکوس و معنادار است حیطه روانشناختی کیفیت زندگی با علایم جسمانی و علایم اضطرابی و علایم افسردگی وعملکرد اجتماعی سلامت روان همبستگی معکوس و معنادار است حیطه روابط اجتماعی کیفیت زندگی با علایم اضطرابی وعملکرد اجتماعی سلامت روان همبستگی معکوس ومعنادار است و حیطه محیط زندگی با علایم جسمانی و اضطرابی و علایم افسردگی همبستگی معکوس و معنادار است .
بحث و نتیجه گیری:بررسی ابعاد مختلف سوء مصرف مواد مخدر از منظر آسیب شناسی، درمان و پیشگیری بسیار حائز اهمیت است. با استفاده از نتایج این پژوهش می توان نتیجه گرفت که با توجه به اینکه بین کیفیت زندگی با سلامت عمومی سوءمصرف کنندگان مواد مخدر رابطه معنی داری وجود دارد؛ می توان با ارتقاء سطح کیفیت زندگی زندانیان در زندان و همچنین کیفیت زندگی خانواده زندانیان گام مهمی در ارتقاء سطح سلامت عمومی زندانیان که خود نقش عمدهای در پیشگیری از عود و بهبود روند درمان اعتیاد دارد برداشت . همچنین با ارتقاء سطح سلامت روان و کیفیت زندگی معتادان می توان از بسیاری از رفتارهای پرخطر زندانیان پیشگیری نمود.
واژگان کلیدی:-1 کیفیت زندگی-2 Quality of Lifeسلامت روان -3Mental healthزندانی-4prisonerسوء مصرفabuse
-1 مقدمه
-1-1 زمینه و بیان مسئله:
اعتیاد مسمومیت حاد و یا مزمنی است که به حال فرد، جامعه و خانواده مضر است و در اثر مصرف مواد دارویی طبیعی و یا صنعتی ایجاد شده است و در فرد ایجاد وابستگی می نماید. - صالح مقدم و همکاران، . - 1392 سازمان جهانی بهداشت در سال 1964 به جای اصطلاح اعتیاد مفهوم وابستگی را معرفی کرده است. - همان منبع - در تقسیم بندی اختلالات روانی منظور از اختلالات مرتبط با مواد دامنه ای از مشکلات به سوی استفاده از موادی مانند الکل، هرویین، و غیره است که افرادی برای تغییر در نحوه تفکر، احساس، و رفتار خود استفاده می نمایند. - همان منبع - سوء مصرف به عنوان وابستگی به یک ماده مخدر تعریف می شود . استفاده دورهای یا کوتاه مدت از یک ماده یا ترکیبی از مواد وجود داردو وابستگی به خاطر مصرف طولانی مدت ایجاد شده که منجر به تحمل یا سندرم محرومیت هنگام قطع مصرف می شود - همان منبع - .
بیماریها و اختلالات مزمن و طولانی ماننداعتیاد در زندگی مبتلایان بحران ایجاد می کند و می تواند منجر به کاهش کیفیت زندگی آنها در ابعاد مختلف روانی و جسمانی می گردد. - همان منبع - کیفیت زندگی درکی است که افراد از موقعیتشان در زندگی در زمینه فرهنگی و سیستم های ارزشی دارند و با اهداف و آرزوها و استانداردهای آنان در ارتباط است. - همان منبع - .چندین تحقیق تعاریف خودشان را از اینکه کیفیت زندگی چه معنی می شود فراهم کرده اند. کیفیت زندگی بعنوان قابلیت زندگی در ناحیه یا به عنوان یک معیار از جذابیت یا به عنوان فقدان یا مهاجرت خانواده یا موضوعات پزشکی مانند حاملگی، بیماری و مقدار و میزان فقر تفسیر می شود.اگر چه تحقیقات پیرامون کیفیت زندگی فراوان می باشد اما هنوز هم شبهات درمورد اینکه کدام معرفها مناسب ترین برای تعیین قابلیت زندگی در ناحیه می باشد، وجود دارد.
همچنین تحقیقاتی در مورد رابطه بین کیفیت عینی و ذهنی شاخصهای زندگی وجود دارد که در این تحقیقات نتایج با هم ترکیب میشوند - بوگنار1،. - 2005کیفیت زندگی می تواند به روشهای متفاوتی تعریف شود همین امر سبب دشواری اندازه گیری و یکسان سازی کیفیت زندگی در تحقیقات علمی میشود. همانگونه که بیماری و درمان آن بر آسایش روانی ، اجتماعی و اقتصادی و همچنین هویت اشخاص تاثیر می گذارد، هر تعریفی باید شامل همه موارد گردد که به تک تک اجزا اجازه مطرح شدن دهد. این امر سبب می شود تا اثر حالات متفاوت بیماری یا مداخلات بر کل یا بخشی از کیفیت زندگی تعیین شود - ویمبرلی2،. - 2010اصطلاح کیفیت زندگی برای معرفی آسایش کلی افراد و جوامع استفاده می شود. این عبارت غالبا همراه با اصطلاح "استاندارد زندگی"3 می باشد اما این دو مورد ضرورتا معنای مشابهی ندارند.
استاندارد زندگی منحصرا ارزیابی ثروت و وضعیت کاری یک شخص در جامعه می باشد. اگر چه هر دو عامل برای تعیین کیفیت زندگی می باشند اما این دوتنها معرف ها نمی باشند. محیط زندگی فرد، سلامت ذهنی و فیزیکی، تحصیلات، تفریح، آسایش اجتماعی، آزادی، حقوق انسانی و خوشحالی همگی عوامل قابل توجهی می باشند - ژاکو4 و همکاران،. - 2005روشهای تعیین کیفیت زندگی در یک جامعه یا برای اشخاص، می تواند عینی یا ذهنی باشند. برای اثبات این گفته تعیین میزان خوشحالی یک فرد امری دشوار است. این خود دلیلی است که چرا اکثر سازمانها در ارزیابی کیفیت زندگی ، وابسته به ابزارهای کمی آزمون و خطا می باشند. یک مثال معروف استفاده شده توسط برنامه توسعه سازمان ملل همان نمایه توسعه انسانی است - گوهاثاکورتا5 و همکاران،. - 2007
درمان مبتنی بر بهبود کیفیت زندگی از رویکردی تشکیل می شود که شادمانی را افزایش می دهد و نیز رویکردی مداخله ای در روانشناسی مثبت نگر ، است این نوع درمان ، هم برای مراجعان بالینی و هم غیر بالینی به کار برده می شود - فریش، . - 2006بنابراین می توان مجموعهای از رفاه جسمی ، روانی و اجتماعی که به وسیله شخصی یا گروهی از افراد درک میشود مانند شادی، رضایت، افتخار، سلامتی ، موفقیت اقتصادی، فرصتهای آموزشی و غیره ..را تعریف مناسبی از کیفیت زندگی دانست. - کتیبایی، - 1389همچنین سلامت روان عبارتست از قابلیت فرد در ایجاد ارتباط موزون و هماهنگ با دیگران و توانایی در تغییر و اصلاح محیط اجتماعی خویش و حل مناسب و منطقی تعارضهای هیجانی و تمایلات شخصی خود - فراهانی و کرمی نوری، . - 1385
بررسی پیشینه پژوهشی موضوعات کیفیت زندگی و سلامت روان نشان می دهد که بین کیفیت زندگی و سلامت روان افراد وابسته به مواد ، ارتباط معناداری وجود دارد. و بسیاری از حیطههای کیفیت زندگی با سلامت روان همبستگی معناداری دارند . همچنین حیطه سلامت روان کیفیت زندگی با سه حیطه اضطراب، بدکنشی اجتماعی و افسردگی همبستگی معنادار دارد. و حیطه سلامت جسمانی کیفیت زندگی با حیطههای جسمانی سازی سلامت روان همبستگی معنادار دارد.و مهمترین عامل مربوط به سلامت روان که بر کیفیت زندگی آنها اثر می گذارد، اضطراب است - عفتی دیوشلی، 1391 - .در پژوهشی که توسط مرجان مردانی حملوله - - 1389 بر روی بیماران سرطانی انجام شده است، مشخص شد که بسیاری از حیطههای کیفیت زندگی با سلامت روان همبستگی معنی داری دارد.
همچنین حیطههای عملکرد فیزیکی ازکیفیت زندگی با سه حیطه اضطراب، اختلال در عملکرد اجتماعی و افسردگی همبستگی معنی داری نشان داد. و حیطه سلامت روان از کیفیت زندگی با حیطه اختلال در عملکرد اجتماعی از سلامت روان همبستگی معنی دار دارد. - مردانی حملوله، Salati . - 1389 و همکاران در تحقیقی که بر روی بیماران مبتلا به سرطان ریه انجام شد، به این نتیجه رسیدند که عملکرد فیزیکی و سلامت روانی مبتلایان با تمام حیطههای کیفیت زندگی آنان رابطه دارد - همان منبع - این تحقیق درپی پاسخ به این مسئله است که: آیا بین کیفیت زندگی با سلامت عمومی زندانیان دارای سابقه سوی مصرف مواد مخدر رابطهای وجود دارد ؟ ".
با توجه به اینکه زندانی شدن و سلب آزادی و مجموعه مشکلات جانبی آن اعم از مشکلات اقتصادی و خانوادگی و اجتماعی و فشارهای روانی از جمله عوامل به خطر افتادن سلامت عمومی زندانیان می باشد؛ تعیینروابط احتمالی اختلال در سلامت عمومی با کیفیت زندگی زندانیان معتاد و بالعکس از درجه اعتبار و اهمیت بالایی برخوردار است.زیرا که اختلال در سلامت عمومی می تواند زمینه ساز اختلال در روند درمانی معتادان و عودهای مکرر باشد. از طرفی دیگر مختل شدن سلامت عمومی میتواند با راه اندازی رفتارهای پرخطر از قبیل خودزنی و خودکشی ، زمینه اغتشاش و بینظمی در زندانها و انتقال برخی از بیماریها از جمله ایدز به سایر زندانیان ویا پرسنل را فراهم نماید.
-2روش
-1-2 شرکت کنندگان و طرح پژوهش:
جامعه آماری این تحقیق شامل کلیه زندانیان مرد با تحصیلات حداقل پنجم ابتدایی و بین سنین20 تا 40 سال که در آبانماه 1394 در زندان طبس زندانی بوده و سابقه مصرف حداقل یک نوع از انواع مواد مخدر- طبق تعریف وابستگی به مواد- راقبل از ورود به زندان داشتهاند؛ می باشد. نمونه این تحقیق تعداد60 نفر که 46/6 از آنها در طبقه سنی 25-20 سال و 0/35 درصد، در طبقه طبقه سنی 30 -26 سال و 16/6 درصد در گروه سنی 35-31 سال و 1/66 درصد، در طبقه سنی 40-36سال می باشند. در گروه نمونه 73/3 درصد زیر سیکل، 21/6 درصد زیر دیپلم و0/5درصد از افراد نمونه سطح سواد بالای دیپلم دارند.روش نمونهگیری در این پژوهش نمونهگیری تصادفی ساده طرح پژوهش مورد استفاده از نوع همبستگی و داده ها با استفاده از آزمون همبستگی پیرسون و به وسیله نرم افزار spss 18 مورد تجزیهتحلیل قرار گرفت.
-2-2 ابزاز یا تکالیف:
پرسشنامه کیفیت زندگی - - QOL جهت سنجش کیفیت زندگی فرد در دو هفته اخیر مورد استفاده قرار می گیرد ، سازنده آن سازمان بهداشت جهانی - - WHOQOL- BREF با همکاری 15 مرکز بین المللی سال 1989 است، تعداد سوالات24 سوال در قالب 4 حیطه، که وضعیت سلامت و کیفیت زندگی را به شکل کلی مورد ارزیابی قرار می دهند، بنابراین پرسشنامه در مجموع 26 سوال دارد که دارای حیطه های زیر است: حیطه سلامت جسمانی - فیزیکی - Physical Health Domain حیطه روانشناختی Psychological Domainحیطه روابط اجتماعی Social relationship Domainحیطه محیط زندگی Environmental Domain نحوه اجرا خوداجرا - - self report است.
در نتایج گزارش شده توسط گروه سازندگان مقیاس کیفیت زندگی سازمان بهداشت جهانی که در 15 مرکز بینالمللی این سازمان انجام شده، ضریب آلفای کرونباخ بین 0/73 تا 0/89 برای خرده مقیاسهای چهارگانه و کل مقیاس گزارش شده است. و در ایران نیز نصیری - 1385 - برای پایایی مقیاس از سه روش بازآزمایی با فاصله سه هفتهای، تنصیفی و آلفای کرونباخ استفاده کرد که به ترتیب برابر با 0/67، 84/87،0/0 بود. همچنین پایایی مقیاس کیفیت زندگی را رحیمی - - 1386 سنجیده و ضریب آلفای کرونباخ برای کل مقیاس برابر با 0/88، برای سلامت جسمی 0/70، برای سلامت روانی 0/77 و برای روابط اجتماعی 0/65 و برای کیفیت محیط زندگی برابر با 0/77گزارش کرده است.
نصیری - 1385 - به منظور تعیین روایی مقیاس از روش روایی همزمان استفاده کرد و رابطه نمره کل آزمون و خرده مقیاسهای آن را با نمره کل و خرده مقیاسهای پرسشنامه سلامت عمومی از طریق ضریب همبستگی سنجید. در پژوهش حاضر برای تعیین روایی از همبستگی نمره کلی هر بعد با تک تک سؤالهای تشکیل دهنده آن بعد استفاده شد. دامنه ضریبهای همبستگی بهدست آمده از 0/45 تا 0/83بود و همه ضریبها در سطح 0/01 معنادار بودند. هر گویه نیز بیشترین همبستگی را با بعد مربوط به خود داشت.در تحقیقی یوسفی و صفری - - 1388برای تعیین روایی از همبستگی نمره کلی هر بعد با تک تک سؤالهای تشکیل دهنده آن بعد استفاده شد. دامنه ضریبهای همبستگی بهدست آمده از 0/45 تا0/83 بود و همه ضریبها در سطح 0/01معنادار بودند. هر گویه نیز بیشترین همبستگی را با بعد مربوط به خود داشت.
