بخشی از مقاله
بررسي آمار حوادث و سوانح ده ساله اخير راه آهن ايران
چکيده
راه آهن به عنوان يک شريان ارتباطي موثر، جايگاه ويژه اي را در رشد و توسعه اقتصادي کشورهاي جهان به خود اختصاص داده است . قابليت حمل انبوه ، صرفه جويي در مصرف انرژي ، سرعتهاي بالا، ايمني بيشتر، قيمت تمام شده پايين تر نسبت به ساير بخشهاي حمل و نقل و هزينه هاي اجتماعي کمتر از مزاياي حمل و نقل ريلي مي باشد بطوريکه توجه دولتها و کشورها را در سالهاي اخير به خود معطوف داشته است . همچنين سيستمهاي حمل و نقل درون شهري (مترو) با دارا بودن مزاياي زيادي مانند کاهش حجم تصادفات رانندگي ، نداشتن آلودگي هاي صوتي و زيست محيطي و همچنين کاهش مصرف انرژي که منجر به کاهش آلودگي حاصل از احتراق بنزين و انتشار گازهاي سمي در سطح شهرهاي بزرگ مي شود، توسعه و گسترش صنعت حمل و نقل ريلي را در دنياي پيشرفته امروزي بدنبال داشته است .
در اين ميان پارامتر ايمني از فاکتورهاي رقابتي مهم اين صنعت حمل و نقل به حساب مي آيد. براي مثال طبق آمار موجود در کشورهاي عضو اتحاديه راه آهنها UIC، سالانه در تصادفات جاده اي به طور متوسط ۵۴۰۰۰ کشته و ۱.۷ميليون نفر زخمي مي شوند که آمار بسيار نگران کننده اي مي باشد و هزينه هاي اقتصادي و اجتماعي ناشي از اين مسأله بالغ بر ۲.۵ درصد توليد ناخالص ملي اين کشورها مي باشد. در حالي که ميزان زخمي ها و تلفات در حمل و نقل راه آهن با چنين اعداد و ارقامي اصولا قابل مقايسه نبوده و تعداد مجروحان و کشته شدگان ، به ترتيب يکصدم و يک سي ام جاده ها مي باشد. همچنين حمل کالاهاي خطرناک توسط راه آهن از ايمني بسيار بالايي برخوردار است . اين موضوع نشان دهنده آن است که در بخش حمل و نقل ، ايمني به جهت لزوم حفظ مسافر و کالا از اهميت فوق العاده اي برخوردار است
کلمات کليدي : راه آهن ؛قطار؛ حوادث ؛ مجروح
مقدمه
راه آهن ايران به عنوان يکي از اعضاي اتحاديه بين المللي راه آهن جهان UIC، يکي از مهمترين شبکه هاي راه آهن منطقه خاورميانه محسوب مي گردد. با بررسي هاي صورت گرفته مشاهده مي گردد که وضعيت خطوط و امکانات ريلي کشور نسبت به ساير کشورها در يک وضعيت متوسط و نه چندان بالا قرار دارد. هر چند که نسبت به امکانات ريلي کشورهاي پيشرفته اي مانند آمريکا، کانادا، روسيه ، چين ، فرانسه و ... در رده پايين بوده و با کاستيهايي روبرو مي باشد. ولي در مقايسه با بسياري از کشورهاي ديگر حتي توسعه يافته و صنعتي نظير اتريش ، کره جنوبي ، دانمارک و ... به لحاظ آمار و ارقام بهتر است .
دراين رابطه شاخص هاي عملکرد کلي سوانح در راه آهن هاي تعدادي از کشورهاي پيشرفته در سال ۲۰۰۶ در جدول (۱-۶) و شکل (۱-۱) آورده شده است . در اينجا مقادير مربوط به راه آهن ايران نيز جهت مقايسه با ديگر کشورها درج گرديده است .
جدول ۱-۶- تعداد سوانح در راه اهن ايران در مقايسه با ديگر کشورها [۲۰]
در آخرين بولتن منتشره اداره کل حفاظت و ايمني سير و حرکت راه آهن ايران [۹]، ميانگين آماري حـوادث در سـالهاي ۷۸ تـا ۸۶ بـا تأکيـد بـر حـوادث سالهاي ۱۳۸۵ و ۱۳۸۶ مورد تجزيه و تحليل خوبي قرار داده شده که از نظرهاي مختلف حائز اهميت است . در اينجا سعي شده بـا اسـتناد بـه بـولتن مـذکور موضوع سوانح و حوادث در راه آهن ايران مورد ارزيابي قرار داده شود. لازم به ذکر است که در اين مقاله موضوع اصـلي بحـث مـرتبط بـا طراحـي ايمـن خط بوده و از اين رو حوادث راه آهني بيشتر مورد بررسي قرار مي گيرد. منظور از حوادث راه آهني حوادث خروج از خط ، برخورد آلات ناقله ريلـي بـه يکديگر، آتش سوزي و فرار قطار و واگن و ساير حوادث مي باشد.
بطور کلي روند کلي سوانح راه آهن کشور شامل راه آهني و غير راه آهني در ۱۰ سال اخير از سال ۱۳۷۸ تـا سـال ۱۳۸۶ بـه قـرار شـکل (۱-۲) مـي باشـد.
همانطور که از شکل مشاهده مي شود رفتار آماري ۱۰ ساله اخير زيگزاگي نسبتا صعودي بوده که بيشترين آن با تعداد ۶۱۴ حادثـه مربـوط بـه سـال ۱۳۸۳ و کمترين آن با تعداد ۴۵۰ حادثه مربوط به سال ۱۳۸۰ مي باشد. اين روند اهميت طراحـي و پيـاده سـازي سيسـتم مـديريت ايمنـي جـامع در راه آهـن را نشـان مي دهد.
در اين بين بررسي حوادث راه آهني ۱۰ ساله اخير شامل خروج از خط ، برخورد آلات ناقله ، فرار قطار، آتش سـوزي و سـاير حـوادث از اهميـت بـالاتري برخوردار بوده و موضوع تحقيق در پيش رو را نيز شامل مي شود. شکلهاي (۱-۳) و (۱-۴) مقايسه درصـد سـهم حـوادث مختلـف را در سـال ۸۶ و نيـز در دوره ۱۰ ساله ماقبل ارائه کرده است . جدول (۱-۲) و شکل (۱-۲۵) نيز به بررسي آمار ۱۰ ساله حوادث راه آهني پرداخته است . همـانطور کـه از ايـن آمـار نشان داده شده است ، خروج از خط در مقايسه با ساير حوادث بيشترين سهم را به خود اختصاص داده و اهميت آن بيش از پيش آشکار مي گردد.
آمار سوانح راه آهني مربوط به سالهاي ۸۶ تا ۸۴ مبين آن است که حوادث در سال ۸۶ نسبت به سال ۸۵ کاهشي در حـدود ۱۸درصـد و در سـال ۸۵ نسـبت به سال ۸۴ افزايشي در حدود ۷ درصد داشته است . با اين حال قابل توجه است که آمار سال ۸۶ نسبت به ميانگين ۱۰ سال ماقبـل خـود کاهشـي حـدود ۴.۵ درصد و آمار سال ۸۵ رشدي حدود ۹ درصد را نشان مي دهد. مشاهده مي شود که روند چنين نرخ رشد يا کاهشي در سوانح راه آهنـي نامشـخص بـوده و نمي توان نسبت به آن اظهار نظر کرد. اين موضوع حاکي از عدم وجود و يا بکارگيري يک سيستم جامع مديريت ايمنـي اسـت . آمـار مقايسـه اي حـوادث راه آهني درسال ۸۶ نيز نشان مي دهد که از نظر نوع حادثه بيشترين درصـد حـوادث از نـوع خـروج از خـط (۷۳ درصـد) و برخـورد (۱۳ درصـد) اسـت و حادثه فرار قطار تنها ۱ درصد از کل حوادث راه آهني را به خود اختصاص داده است . شرايط خـط و ناوگـان ، عـدم سـازگاري دينـاميکي چـرخ و ريـل و اندرکنش نامناسب بار و واگن ها (امور مربوط به بارگيري ، باربندي و حمل بار) از جمله عوامل و دلايل مهم خروج از خط شناخته شده اند. ايـن بـه نـوعي اهميت طرح حاضر در امور ايمني حمل و نقل را مي رساند [۹].
حوادث بر حسب شدت خسارات نيز به ۵ دسته ، بسيار مهم ، مهم ، درجه ۱، درجه ۲ و درجه ۳ تقسيم مي شوند. شکل (۱-۶) سهم هر نوع حادثه را طـي دو سال ۸۵ و ۸۶ مقايسه مي نمايد. چنانچه در شکل نيز مشخص مي باشد، در سال ۸۵ حدود ۱.۸ درصد حوادث درجه اهميت مهم را داشته اند. حـال آنکـه در سال ۸۶ به ۳.۵ درصد افزايش يافته است . حوادث درجه يک نيز از ۲۲ درصد در سال ۸۵ به ۱۲.۵ درصد در سال ۸۶ کاهش يافته است . در بقيه مـوارد تغييرات ، چندان محسوس نمي باشد.
نکته حائز اهميت ديگر آن است که سهم هر ناحيه نيز در حوادث راه آهن متفاوت است . اين موضوع در شکل (۱-۷) ارائه شده است . همانطور کـه از ايـن شکل مشاهده مي شود بيشترين آمار حوادث متعلق به ناحيه تهران با حدود ۲۳ درصد و کمترين آمار حوادث متعلق به ناحيـه شـرق بـا ۲,۵ درصـد و ناحيـه شمالشرق با ۳,۵ درصد مي باشد. نواحي اراک و جنوب نيز با سهم ۹ و ۱۷ درصد سهم قابل توجهي را در حوادث روي داده به خود اختصاص داده اند.
