بخشی از مقاله
*** این فایل شامل تعدادی فرمول می باشد و در سایت قابل نمایش نیست ***
بررسي مورفولوژي رودخانه تنگ سرحه (نيکشهر)
چکيده
رودخانه تنگ سرحه در ٦٠ کيلومتري شمال غربي شهرستان نيکشهر در جنوب استان سيستان و بلوچستان واقع شده است که به لحاظ طرح و الگوي پيچانرودي ، عبور از روي گسل هاي متعدد و برخي انحرافات در طول مسير خود و قرارگيري اين رودخانه در زون فعال مکران به نظر مي رسد تحت تأثير حرکات نئوتکتونيکي فعال در منطقه قرار گرفته است . هدف از اين پژوهش بررسي مورفولوژي و عوامل موثر بر ويژگي هاي مورفولوژيکي رودخانه تنگ سرحه مي باشد. ابزارهاي اصلي تحقيق را تصاوير ماهواره اي ، نقشه زمين شناسي منطقه و نرم افزار Arc Gis تشکيل داده اند.در اين تحقيق ابتدا رودخانه تنگ سرحه به دو زير حوضه مشخص تقسيم شد و مقطع عرضي و داده هاي شاخص هاي ضريب خميدگي (سينوسيته ) تجزيه و تحليل شده اند همچنين تاثير گسل بر مسير رودخانه مورد بررسي قرار گرفت .نتايج نشان داد که بر اساس جدول ضريب پيچشي پيتز، رودخانه تنگ سرحه با ضريب ميانگين ١.٢٤ از نوع سينوسي مي باشد.پيچان رودها در قسمت بالا دست رودخانه نسبت به بخش دوم (پايين دست ) رودخانه توسعه بيشتري يافته اند که علاوه بر بالا بودن فعاليت تکتونيکي و عملکرد گسل ها در اين ناحيه ناشي از کاهش فرسايش در بستر و افزايش فرسايش کناره هاست .همچنين اکثر مآندرهاي رودخانه از نوع مآندرهاي محاطي مي باشند که بدليل جوان شدگي ناشي از بالاآمدگي (Uplift) منطقه بوجود آمده اند.
واژه هاي کليدي
تنگ سرحه ، مورفولوژي ، سينوسيته ، پيچانرودي .
١- مقدمه
الگو و شکل رودخانه تحت تأثير عوامل مختلفي مانند عوامل زمين شناسي و هيدرولوژي تغيير کرده و باعث ناپايداري کانال رودخانه و به دنبال آن تغييرات مورفولوژي و فرسايش کناري شده است (تلوري ،١١٧:١٣٨٨). تغيير مسير رودخانه ها و علل ايجاد کننده آنها مي تواند اهداف کاربردي گسترده اي را براي کاربران مختلف تامين نمايد.تأثير اين تغييرات مسير در فعاليت هاي انساني و وضع موجود و کاربري هاي آتي اعم از زراعي ، راه هاي ارتباطي ، مسکن و... محرز است که اين موارد ضرورت انجام اين تحقيق را بيان مي دارد.هدف از اين پژوهش يافتن شواهد ژئومورفولوژيک که نشانگر تأثير فعاليت هاي نوزمين ساخت (نئوتکتونيک ) در منطقه و شناسايي نحوه تأثيرگذاري آن در تغييرات حوضه آبريز و الگوي رودخانه تنگ سرحه است .
١-١- مواد و روش ها
در اين پژوهش ، عوامل تأثيرگذار بر مسير رودخانه تنگ سرحه با استفاده از نقشه هاي توپوگرافي ،زمين شناسي ، عکس هاي هوايي، ماهواره اي لندست و گوگل ارث مربوط به سال ١٣٩٢ منطقه ، بررسي شده است . همچنين از نرم افزارهاي ١٠.١ Arc Gis و Global Mapper و Photoshop نيز استفاده شده است . سپس شاخص هاي ضريب خميدگي (سينوسيته ) تجزيه و تحليل شده و عواملي که باعث ايجاد تغييراتي در طول مسير اين رودخانه شده است و نيز تأثيرات گسل بر مورفولوژي رودخانه و ويژگي هاي پادگانه هاي آبرفتي منطقه مورد بررسي قرار گرفت .
٢-١-موقعيت منطقه مورد مطالعه
حوضه آبريز رودخانه تنگ سرحه با وسعتي معادل ١٦٨ کيلومتر مربع در جنوب شرق ايران و در استان سيستان و بلوچستان و در٦٠ کيلومتري شمال غربي نيکشهر، در ارتفاعات مکران قرار دارد(شکل ١).اين حوضه در عرض جغرافياييً ٤٥ وَ ٣٢و °٢٦ شمالي و طول جغرافياييً ٤٥ و٥٨َ و°٥٩ شرقي واقع گرديده است . اين حوضه که از حوضه هاي آبريز درياي عمان محسوب ميشود و امتداد کلي رودخانه تنگ سرحه از شمال به جنوب ميباشد و پس از طي مسافت نسبتاً زياد وارد خليج چابهار ميشود. اين رودخانه با طولي معادل حدود ٣٧ کيلومتر داراي جريان دائمي بوده و در فصول خشک تنها از چشمه هاي محلي تغذيه مي شود(اصغري،١٣٨٩).
شکل ١:موقعيت ناحيه تنگ سرحه در استان سيستان و بلوچستان
٣-١- زمين شناسي ناحيه اي
منطقه مورد مطالعه بر اساس تقسيمات زمين شناسي جزء کمربند چين خورده - رانده مکران مي باشد، به طوري که بين صفحات هند در خاور، صفحه عمان در جنوب و صفحه اوراسيا در شمال تحت فشردگي قرار دارد.
گسل هاي اين منطقه روند خاوري- باختري دارند و به دليل فعاليت هاي شديد تکتونيکي، ژئومورفولوژي آن پيچيده و حايز اهميتي ميباشد (آقانباتي،١٣٨٨ :٨٧). در بخش شمالي منطقه ليتولوژي غالب شيل هاي کم دگرگون شده بوده و فيلت هاي نرم باعث ايجاد چين هاي فراواني در زون برشي شده است .ليتولوژي هاي غالب حوضه آبريز رودخانه تنگ سرحه شامل ماسه سنگ ، سيلت سنگ ، شيل ، توف ، نهشته هاي کربناته و رسوبات آبرفتي مي باشد. بخش عمده رسوبات محدوده نيکشهر مربوط به زمان سنوزوئيک است که از دو بخش فليشي و نهشته هاي کم ژرفا تشکيل شده طرف غرب در دو نقشه طاهرويي و فنوج نيز گسترش
و به دارد(2003،Mccal).در اين ناحيه ، پنج واحد غيررسمي چينه شناسي مربوط به ميوسن وجود داشته که شامل واحدهاي هيچان ، قصرقند، روکشا، وزيري و جاروت ميباشند.همچنين واحد غيررسمي به نام واحد نهنگ مربوط به پليوسن – پليستوسن نيز در اين محدوده بيرون زدگي دارد (دولتي،١٣٨٤).
٢- بحث
جهت بررسي ويژگي هاي مورفولوژيکي ،رودخانه تنگ سرحه به دو زيرحوضه مشخص تقسيم شد(شکل ٢) و شاخص هاي ضريب خميدگي (سينوسيته ) تجزيه و تحليل شدند. همچنين عواملي که باعث ايجاد تغييراتي در طول مسير اين رودخانه شده است و نيز تأثيرات گسل بر مورفولوژي رودخانه و ويژگي هاي پادگانه هاي آبرفتي منطقه مورد بررسي قرارگرفت .که در اين تحقيق به بررسي مورفولوژي و عوامل موثر بر ويژگي هاي مورفولوژيکي اين رودخانه پرداخته مي شود.
شکل ٢: تقسيم بندي رودخانه تنگ سرحه به دو زيرحوضه
١-٢-شاخص پيچان رودي(سينوسي يا ضريب پيچشي )
با استفاده از شاخص پيچان رودي ميزان پيچ و خم رودها را مشخص مينمايند.در اين مورد مي توان از شاخص پيچان رودي(سينوسي يا ضريب پیچشی )و از رابطه زير استفاده کرد
: ميزان سينوسيته يا پيچ و خم رودخانه ،C : طول رودخانه يا جريان ، V: طول دره در فاصله بين قله دو مآندر پياپي .
هر چه مقادير عددي بدست آمده زياد باشد، حاکي از نزديک شدن رودخانه به حالت تعادل است و هرچه مقدار بدست آمده کم تر باشد، دليل بر بالا بودن فعاليت هاي تکتونيکي در منطقه است (يماني و حسين زاده ،١٣٨٦: ١٤٤). با بررسي هاي مربوط به ٦ منطقه از رودخانه تنگ سرحه که داراي پيچش مآندر بودند، ميزان سينوسيته رودخانه محاسبه گرديد.شکل شماره ٣، محل هاي منتخب مآندر رودخانه تنگ سرحه براي محاسبه شاخص سينوسيته با استفاده از نرم افزار گوگل ارث ، را نشان مي دهد.
شکل شماره ٣: محل منتخب مآندر ناحيه (١ تا٦)
با استفاده از رابطه (١) ، براي رودخانه تنگ سرحه در ٦ محل مآندر، با استفاده از شاخص پيتز، ضريب پيچش محاسبه گرديد که اين مقدار بين ١.١٩ تا ١.٣٣ متغير است که بيشترين مقدار سينوسيته يا پيچانرودي مربوط به مآندر بخشي از زير حوضه (١) مي
