بخشی از مقاله
بررسی تأثیر تورشهای رفتاری بر بازدهی افراد در بورس اوراق بهادار تهران:
مطالعه موردی بین کارشناسان مالی و مدیران پرتفوی
چکیده تورشهای رفتاری خطاهای تصمیم را میآفرینند و باعث ایجاد رفتاری از طرف سرمایه گذار می شوند که
همواره با توقعات منطقی و کارایی بازار انطباق ندارد.بنابراین شناخت این تورشها باعث می شود تا سرمایه-
گذاران با توجه و آگاهی بیشتری فرآیند تصمیمگیری خود را بررسی نمایند و در صورت مواجهه با تورشهای مذکور بتوانند به خوبی واکنش نشان داده و از انحراف در تصمیم گیری جلوگیری نمایند.هدف این پژوهش،شناخت ،بررسی و توجه به تاثیرات تورشهای رفتاری بر بازدهی و در نتیجه فرآیند تصمیمگیری سرمایه-
گذاران است که بدین وسیله می توان مدلهایی را توسعه داد که رفتار تصمیمگیرندگان مالی را به نحو بهتری تشریح کند.بنابراین به منظور تاثیر تورشهای رفتاری بر بازدهی افراد چهار تورش عمدهی اعتماد بیش از حد،خود نظارتی،میزان تحمل ریسک وتاثیرات اجتماعی،بر طبق مطالعات پیشین انتخاب شدند؛پس از تنظیم پرسشنامه،آنها بین افراد حرفهای فعال در بورس اوراق بهادار تهران که شامل کارشناسان مالی و مدیران پرتفوی فعال در کارگزاریها و شرکتهای سرمایه گذاری بودند توزیع شد و سپس از طریق رگرسیون لجستیک تاثیر این متغیرها بر بازدهی حاصل از پرتفوی بورسی آنها مورد بررسی قرار گرفت.
نتایج این تحقیق نشان می دهد اعتماد بیش از حد و میزان ریسک پذیری افراد با بازدهی رابطه ای معکوس دارد .بدین معنی که افرادی که اعتماد بیش از حد و ریسک پذیری بالایی دارند بازدهی پایینتری خواهند داشت. در این مطالعه خود نظارتی و تاثیرات اجتماعی رابطه معنی داری با بازدهی پرتفوی بورسی افراد نداشتند.این پژوهش نیز سند دیگری در اثبات نظریه مالی رفتاری و تاثیر عوامل رفتاری در عملکرد سرمایه گذاری افراد است.
واژههای کلیدی فارسی:
تورشهای رفتاری، ،بازدهی بورسی ،بورس اوراق بهادار ،رگرسیون لجستیک،اعتماد ،میزان تحمل ریسک،تاثیرات اجتماعی،خود نظارتی
مقدمه در سالهای اخیر بازارهای مالی شاهد نوسانات شدید قیمت سهام بوده است که به شدت تحت تاثیر رفتارهای
سرمایه گذاران ،احساسات ، فرهنگ،شخصیت ،دین و ائدئولوژی و ترجیحاتشان قرار می گیرد .
بنابراین داشتن یک نگرش سیستماتیک به بازار سرمایه و کنشها و واکنشهای آن در دستیابی به شناختی درست از آن ضروری است. در بازارهای پیچیده ی امروزی، برای آن که بتوانیم تحلیل درستی از بازار ارائه نمائیم باید کلیه ی عوامل اثرگذار بر آن را بشناسیم. یکی از عوامل مهم و مؤثر در بازارهای مالی، کنش های رفتاری سرمایه گذاران است. این موضوع به حدی مهم و اثرگذار است که در سال های اخیر دانشمندان علوم مالی، مجموعه ی تعاملات رفتاری سرمایه گذاران را تئوریزه نموده و در مقولهنسبتاً گسترش یافته ای به نام مالیه رفتاری قرار داده اند. اینکه افراد در بازارهای مالی تا چه حد از ریسک گریزانند و چه موقع به آن تن در میدهند، یا اینکه تعاملات رفتاری آنان به چه میزان مستقل از هم و تا چه حد وابسته به یکدیگر است از جمله مباحث مورد توجه در این رشته است.
این قضیه همانی است که تحت عنوان مالی رفتاری مورد توجه قرار گرفته است . تئوری مالی رفتاری در جهت پاسخ به محدودیتهای تئوری های مالی مدرن بوجود آمده است که فرض عقلانیت کامل را رد میکند.
مالیه رفتاری کمک می کند تا با شناخت عوامل رفتاری تاثیرگذار بر تصمیم گیری سرمایه گذاران بازار سرمایه خود را بهتر بشناسیم و باعث می شود تا سرمایه گذاران با آگاهی بیشتری فرآیند تصمیم گیری خود را بررسی نمایند و در صورت مواجهه با آنها بتوانند بخوبی واکنش نشان دهند و در رفع برخی از تنگناهای ناشی از الگوهای رفتاری اقدام نمایند .
این تحقیق تأثیر متغیرهای روانشناسی را بر بازار سهام در ایران مطالعه می کند. در دو دهه اخیر تحقیقات زیادی در زمینه روانشناسی مالی در سراسر جهان انجام شده وبعضاً سعی در مدلسازی برای درک و پیش بینی بازار
سهام کرده اند. در این پژوهش سعی شده تا تئوری تاثیر تورشهای رفتاری افراد بر بازدهی سبد سهامی آنها در بورس اوراق بهادار تهران آزمون شود.ٌ بیان مساله
سرمایه گذاری عبارتست از تخصیص منابع به داراییهای واقعی یا مالی مشمول بازده متناسب با ریسک مورد انتظار. هدف سرمایهگذاران از انجام سرمایهگذاری به حداکثر رسانیدن ثروت خود میباشد، در جهت تحقق این هدف سعی میکنند در داراییهایی که نرخ بازده بالا و ریسک پایینتری دارند سرمایهگذاری کنند.
در الگوی اقتصادی مالی سنتی فرض میشود که تصمیم گیرندگان کاملاً عقلایی عمل میکنند و همیشه به دنبال بیشینه کردن مطلوبیت موردنیاز هستند . در برخی از مدلهای مالیه رفتاری ، عاملان اقتصادی ،اعتقاداتی دارند که بطور کامل صحیح نیستند . در برخی مدلها نیز ، عوامل اعتقادات درستی دارند ولی انتخابهایی انجام می دهند که با بیشینه سازی مطلوبیت مورد انتظار سازگار نیستند .
مطالعات تجربی در زمینه رفتار سهام حقایقی را روشن کرده است که در مجموع پارادایم عقلایی را بیشتر زیر سوال میبرد . عاملان اقتصادی در الگوهای رفتاری برخلاف نظریه های نئوکلاسیک منطقی نیستند، و به خاطر ترجیحاتشان یا به دلیل خطاهای شناختی، کاملا عقلایی رفتار نمی کنند .عوامل غیرعقلایی همچون : احساسات،
فرهنگ، شخصیت، دین و ایدئولوژی از جمله عواملی هستند که نقش بسزایی در رفتار افراد در موقعیت های مختلف تصمیم گیری دارند .پارادایم مالی رفتاری آشکار میسازد که سرمایه گذاران چگونه رفتار میکنند و چطور ممکن است رفتارشان، بازارهای مالی را تحت تأثیر قرار دهد و به سرمایه گذاران کمک میکند تا بیاموزند که چگونه میتوان عقلایی رفتارکرد .درواقع اساس مالی رفتاری را انطباق بین احساس و نحوه تصمیم گیری سرمایه گذار تشکیل میدهد .مالی رفتاری خرد به سؤالاتی از این دست می پردازد که آیا سرمایه گذاران فردی کاملا عقلایی رفتار میکنند یا خطاهای ادراکی و احساسی تصمیمات آن ها را تحت تأثیر قرار می دهد؟ در حالی که در مالی رفتاری کلان به این سؤال پرداخته میشود که فرضیه کارا تا چه حد توضیح دهنده رفتار بازار مالی است و ناکارایی های بازار چگونه توجیه می شوند؟ تمرکز این پژوهش بر مالی رفتاری خرد است.
بدیهی است طبق مطالعات انجام شده مالیه رفتاری تلاش نمی کند نشان دهد رفتار عقلایی نادرست است ، بلکه در تلاش است که کاربرد فرایندهای تصمیم گیری روانشناختی را در شناخت و پیش بینی بازارهای مالی نشان دهد.یکی از موضوعاتی که امروزه در معاملات بورس نقش تعیین کننده ای دارد ، چگونگی رفتار افراد در معاملات است .در هر نوع بازار بورس اوراق بهادار، ارزیابی معیارهای تصمیم گیری سرمایه گذاران برای خرید و فروش سهام شرکتهای بورسی مهم می باشد .با توجه به درجه بندی کارایی بازارهای بورس اوراق بهادار به سه درجه ضعیف، نیمه قوی و قوی، معیارهای تصمیم گیری سرمایه گذاران در هر بازار بورس، تغییر خواهد کرد .طبق پژوهش های انجام شده، بازار بورس اوراق بهادار تهران در سطح ضعیف ارزیابی شده است، لذا اهمیت پژوهش هایی در حوزه مالیه رفتاری برای ارزیابی معیارهای انتخاب سرمایه گذاران در این بازار بیشتر احساس میشود.
بنابراین در صدد آنیم که تاثیر تورشهای رفتاری افراد بر بازدهی آنها را در بورس اوراق بهادار تهران مورد بررسی قرار دهیم .
اهمیت انجام تحقیق با توجه به نظریه سیستمها،هر سیستمی مانند بورس اوراق بهادار تهران،مجموعههایی از زیر سیستم های
کوچکتر است که عملکرد آنها در نهایت عملکرد سیستم بزرگتر را تحت تأثیر قرار می دهد. لذا کارایی تصمیم-
گیری سهامداران ، سرمایهگذاران و تصمیمگیرندگان بورس اوراق بهادار تهران به عنوان اجزاء خرد بورس مذکور ، در نهایت کارایی بورس را رقم می زند.پس با افزایش کارایی تصمیم آنها می توان باعث افزایش کارایی بورس اوراق بهادار تهران شد.یکی از راه های افزایش کارایی تصمیم سرمایهگذاران شناخت و شناسایی تورشهای رفتاری آنهاست. سرمایهگذاران با شناخت این تورشها و بررسی شدت و میزان آنها در خود می توانند یک شناخت کلی از خود بدست آورده و پس از آن اقدام به سرمایهگذاری کنند تا بازدهی مطلوب (یا به اصطلاح علمی،بازدهی تعدیل شده با ریسک)را به دست آورند.مالیه رفتاری نشان می دهد که سرمایه گذاران برای مقابله با تورش های رفتاری خود به مشاوره نیازمندند،همانگونه که برای رفع مشکلات شخصی و خانوادگی خود نزد روانپزشک می روند .(عبدالهی،(1390 به دیگر سخن تصمیمات سرمایهگذاران تنها تحت تاثیر شاخصهای اقتصادی و عقلانیت قرار ندارد بلکه تحت
تاثیر مقولههایی از قبیل افق سرمایهگذاری ، میزان تحمل مخاطره یا ریسک ، اعتماد به خود و اطمینانی که
سرمایهگذار به آن گزینه و فرآیند سرمایهگذاری در بازار دارد ، قرار میگیرد و سبک رفتار سرمایهگذاری آنها را شکل میدهد .
اهمیت مطالعه رفتار در بحثهای مالی را میتوان با توجه به تعریف مرتون ( ( 1998 در این حوزه بیشتر تبیین کرد. وی بیان می کند که "اساس و مرکز نظریه مالی عبارت است از مطالعهی رفتار عوامل در نحوه تخصیص و آرایش منابع، از نظر زمانی و مکانی و در یک محیط نامطمئن. زمان و عدماطمینان دو عامل کلیدی هستند که رفتار مالی را تحت تاثیر قرار می دهند." در این تعریف همان گونه که مشاهده میشود، عامل اصلی، رفتار است؛ به عبارت دیگر رفتار عوامل و رفتار مالی.
اشراف بر تورشهای رفتاری باعث میشود تا سرمایهگذاران با آگاهی بیشتری فرآیند تصمیمگیری خود را بررسی نمایند و در صورت مواجهه با تورشهای گفته شده بتوانند به خوبی واکنش نشان داده و از انحراف در تصمیم-
گیری جلوگیری نمایند.
بنابراین اندازهگیری کیفی و کمی تورشهای رفتاری سرمایهگذاران می تواند پارادایم مناسبی برای تبیین نگرش سرمایهگذاران در یک بازار بورس اوراق بهادار باشد .به ویژه وقتی کارایی بازار بورس (مانند کارایی بازار بورس اوراق بهادار تهران)در سطح ضعیف ارزیابی شده باشد ، اهمیت ارزشیابی ویژگیهای رفتاری سرمایه گذران بیشتر خواهد شد .
ضرورت انجام تحقیق پیشینهی مالیه رفتاریتقریباً به اوایل دهه هفتاد باز میگردد. این شاخه ترکیبی علوم مالی، که در واقع علوم
روانشناسی وبعضاً جامعه شناسی را برای تحلیل بهتر مسائل بازارهای مالی مورد استفاده قرار میدهدعموماً به بررسی فرآیند تصمیمگیری سرمایهگذاران و واکنش آنان در قبال شرایط مختلف بازارهای مالی می پردازد و تاکید آن بیشتر به تاثیر شخصیت، فرهنگ و قضاوت های سرمایهگذاران بر تصمیمات سرمایهگذاری میباشد. ساختارهای خاص فرهنگی در ایران و اثر گذاری آن ها بر رفتارهای فردی و گروهی افراد به ویژه در بازار سرمایه، لزوم شناخت تئوریها و مدلهای تحلیلی و شناختی مالیه رفتاری را برای فعالان و دست اندرکاران بازار، اجتنابناپذیر می نماید. این کهبعضاً مشاهده میشود که در بازار به جای تقاضای دو طرفه و داشتن خریداران و فروشندگان در یک زمان، با تقاضای یک طرفه و صف های خرید یاصرفاً فروش مواجه هستیم بی-
شک از مصادیق الگوهای رفتاری خاص حاکم بر بازار است. مالیه رفتاری کمک می کند تا با فرموله کردن
مدلهای رفتاری، بهتر بتوانیم بازار سرمایه خود را شناخته و در رفع برخی تنگناهای ناشی از الگوهای رفتاری بهتر عمل نماییم.(عبدالهی،(1390 عوامل بسیار زیادی بر قصد و تصمیم افراد به سرمایهگذاری در بورس اوراق بهادار تأثیرگذارند، که میتوان این
عوامل را به دو دسته : عوامل درونی و عوامل بیرونی تقسیمبندی کرد. از جمله از این عوامل بیرونی میتوان
به شرایط اقتصادی ، سیاسی، فرهنگی و مواردی، مانند: میزان تبلیغات از سوی بورس، مسائل درون شرکتی و...
اشاره کرد، ولی از آنجا که تاثیر این عوامل از سوی تحلیلگران بارها مورد بحث و بررسی قرار گرفته است ، تأثیر عوامل درونی می تواند جایگاه ویژه ای را به خود اختصاص دهد.
زمانی که مالی رفتاری بین فعالان بازار توسعه یابد ، آنگاه انتظار میرود که درک نحوه تاثیر ابعاد روانشناختی سرمایهگذار بر پیامدهای سرمایهگذاری ، بینشهای جدیدی فراهم آورد . نتیجه مورد انتظار از برقراری ارتباط مناسب با مالی رفتاری برای مدیران و مشاوران ، پرتفویی است که یک مشاور می تواند متناسب با اهداف و تمایلات هر سرمایه گذار ایجاد کند .
اهداف تحقیق زمانی که مالیرفتاری بین فعالان بازار توسعه یابد ، آنگاه انتظار می رود که درک نحوه تاثیر ابعاد روانشناختی
سرمایهگذار بر پیامدهای سرمایهگذاری ، بینشهای جدیدی فراهم آورد . نتیجه مورد انتظار از برقراری ارتباط مناسب با مالی رفتاری برای مدیران و مشاوران ، پرتفویی است که یک مشاور می تواند متناسب با اهداف و تمایلات هر سرمایه گذار ایجاد کند . در این تحقیق به دنبال این موضوع هستیم که آیا بین حرفه ایهای بورس نیز تورشهای رفتاری وجود دارد و این تورشهای موجود چه تاثیری بر بازدهی این افراد دارد.بنابراین:
هدف اصلی این تحقیق " بررسی تاثیر تورشهای رفتاری افراد بر بازدهی آنها در بورس اوراق بهادار تهران "× است روش تحقیق
پژوهش کاربردی حاضر از نوع مطالعات مقطعی و توصیفی- تحلیلی از نوع همبستگیٍ و در این تحقیق برای این منظور از رگرسیون لجستیک بهره جستهایم. طرح پژوهش حاضر از نوع پسرویدادی است. بنابراین، با استفاده از اطلاعات موجود در زمان گذشته انجام گرفته است. این روش زمانی مورد استفاده قرار میگیرد که دادهها از محیطی که به گونه طبیعی وجود داشته یا از واقعهای که بدون دخالت مستقیم پژوهشگر رخ داده،
فراهم شده باشد. به بیان دیگر، این روش برای انجام پژوهشهایی به کار میرود که پژوهشگر در جستجوی
علت یا علل روابط معینی است که در گذشته رخ داده و تمام شده است. بنابراین، این نوع طرح پژوهش از
روایی بیرونی بالایی برخوردار است (حافظ نیا،.(1385
از سوی دیگر با توجه به شیوه جمعآوری دادهها این تحقیق از دسته تحقیقات توصیفی محسوب میشود که
در آن برای آزمون وجود رابطه بین متغیرها و معنادار بودن مدلهای برآورده شده از تحلیل رگرسیونی
لجستیک استفاده میشود.
جامعهی مطالعاتی3
جامعهی آماری مورد مطالعه را در این پژوهش، افراد فعال در بورس اوراق بهادار تهران که شامل مدیران
پرتفوی و کارشناسان و خبرگان مالی فعال در کارگزاریها و شرکتهای سرمایهگذاری مستقر در تهران میشوند را
تشکیل میدهند.جامعه آماری مورد نظر در این پژوهش با در نظر گرفتن موارد زیر تشکیل می دهد:
-1افراد باید عضو یکی از شرکتهای سرمایهگذاری و یا کارگزاری که پذیرفته شده توسط سازمان بورس هستند
باشند .(برای این منظور فهرست اسامی و آدرس کارگزاران و شرکتها سرمایهگذاری بورس اوراق بهادار از تالار
بورس حافظ گرفته شد.)
-2افراد حداقل 2 سال در بازار سرمایه مسئولیت سبدگردانی بورسی را داشته باشند.
-3باید در سال 1391 عهده دار این مسئولیت بوده باشند و بصورت فعال خرید و فروش سهام را انجام داده
باشند.
نمونهُ پژوهش حجم نمونه
در این پژوهش تعداد نمونه پژوهش با توجه به هدف کلی و با استفاده از فرمول آماری زیر برابر با 125 نفر از تمام افراد فعال در معاملات بورسی(شهر تهران) که در کارگزاریها و تالار بورس حافظ به عنوان معاملهگر شناخته میشدند، تعیین گردید.
روش نمونهگیری نمونهگیری به روش تصادفی ساده و سیستماتیک و از طریق فرمول نمونهگیری ذیل با سطح خطای 0/7 (در
مطالعات مشابه) و سطح اطمینان 95درصد (مقدار0/05 ، ( 0/1 انجام شد.
:pمقدار موفقیت فرضیات
: مقدار خطای مجاز
:n حجم نمونه
:Zمقدار متغیر نرمال متناظر با سطح اطمینان 1-
Missing=%20 + 125+25=150 تعداد نمونه کل
که با جایگذاری این اعداد در فرمول حجم نمونه بالا، تعداد نمونه 125 به دست میآید که با احتساب 20درصد
احتمال ناقصبودن و پر نشدن پرسشنامهها، حجم نمونه کل را150درنظر میگیریم. این نمونه 150 نفری به طور
متناسب بین تمام افراد فعال در بازار معاملات بورس تهران توزیع شد که از بین 150 تعداد پرسشنامههای توزیع
شده ،تعداد 137 پرسشنامه بطور درست تکمیل و عودت داده شده بود یعنی میزان بازگشتپذیری پرسشنامهها
در این پژوهش حدود91 درصد و در حد بسیار خوب بوده است.
روشهای جمع آوری اطلاعات
از آنجایی که برای انجام تحقیق به انواع اطلاعات نظری و مالی نیازمندیم اطلاعات را به دو گروه تقسیم
میکنیم.
(1 اطلاعات مربوط به مبانی نظری و تئوری از منابع کتابخانهای استخراج می شود .
(2 اطلاعات مربوط به متغیرهای پژوهش که از طریق توزیع پرسشنامه بین افراد مورد نظر انجام گردید.
محیط پژوهش(مکان و زمان انجام پژوهش)
قلمرو زمانی پژوهش در این مطالعه سال 1391 را در بر میگیرد.در این فاصله زمانی تورشهای رفتاری
افراد(مدیران پرتفوی و کارشناسان مالی) و بازدهی این افراد مورد بررسی قرار خواهد گرفت.
قلمرو مکانی این تحقیق نیز پیرامون کارگزاریها و شرکتهای سرمایهگذاری پذیرفته شده در بورس اوراق بهادار تهران موجود در شهر تهران به عنوان یکی از مهمترین کانون افراد فعال در بورس اوراق بهادار انتخاب گردیده شد .قابل ذکر است برای این منظور فهرست اسامی و آدرس کارگزاریهای مورد پذیرش سازمان بورس از بخش روابط عمومی بورس اوراق بهادار واقع در تالار حافظ تهیه و پرسشنامه پس از مراحل قانونی در بین سرمایه گذاران و کارشناسان بورس موجود در تالار بورس حافظ نیز توزیع گردید.
