بخشی از مقاله
بررسی تأثیر فناوری اطلاعات بر ویژگیهای کیفی اطلاعات حسابداری
چکیده
هدف اصلی مقاله "بررسی تأثیر فناوری اطلاعات بر ویژگی های کیفی اطلاعات حسابداری" بوده و به این ترتیب سؤال اصلی بدین صورت بیان شد: تأثیر فناوری اطلاعات بر هر یک از ویژگیهای کیفی اطلاعات حسابداری چگونه است؟ با توجه به اینکه اطلاعات حسابداری، حاصل گزارشگری است، بنابراین ابتدا نوع گزارشگری که با بهکارگیری فناوریاطلاعات بهدست میآید، بررسی شد، و سپس اطلاعات حاصل از گزارش گری، از نظر کیفیت مورد بررسی قرار گرفت.
به منظور تعیین تأثیر فناوریاطلاعات بر ویژگیهای کیفی اطلاعات حسابداری، ابتدا با بررسی گسترده مبانی نظری، شبکه منطقی تأثیر فناوری اطلاعات بر هر یک از ویژگیهای کیفی اطلاعات حسابداری تدوین شد. سپس فرضیههای تحقیق با توجه به روابط اجزای اصلی شبکه شکل گرفت. در نهایت، برای تأیید فرضیهها از روش های آماری آزمون و آنالیز واریانس و آزمون دانکن استفاده شد. یافتههای تحقیق حاکی از آن است که فناوری اطلاعات باعث افزایش مربوط بودن اطلاعات حسابداری و کاهش قابلیت اعتماد آن میشود و قابلیت مقایسه را نیز به میزان کم افزایش میدهد.
واژههای کلیدی: فناوری اطلاعات، ویژگیهای کیفی اطلاعات حسابداری، کیفیت
گزارشگری مالی، مربوط بودن، قابلیت اعتماد، قابلیت مقایسه، گزارشگری مالی بههنگام
مقدمه
فناوریاطلاعات عنصری کلیدی در حذف محـدودیت زمـانی و مکـانی، دسترسـی بهتـر و سریعتر به اطلاعات، به روز بودن و ... است. بهعبارت دیگر، فناوری، روش انجام کارها را دگرگون ساخته و باعث شده بستری که بر کاغذ بنـا شـده بـود، بـه بسـترهای الکترونیکـی تبدیل شود که آن را در اصطلاح تبادل الکترونیکی اطلاعات مینامنـد. در پـی ایـن تغییـر، زمان دسترسی به اطلاعات بسیار کوتاهتر شده و نحوه مبادلات پولی منابع مالی تغییـر یافتـه است و به جای پول، اطلاعات مالی رد و بدل می شود.
از طرفی، هدفهای گزارشگری مالی و مبانی حسابداری ایجاب مـیکنـد، اطلاعـاتی کــه گــزارشگــری مــالی فــراهم مــیآورد از ویژگــیهــای معینــی برخــوردار باشــد تــا در تصمیمگیریهای سرمایهگذاران و اعتبار دهندگان فعلی و بالقوه و سـایر اسـتفادهکننـدگان مؤثر واقع شود. این ویژگیها را ویژگـیهـای کیفـی اطلاعـات حسـابداری1 مـینامنـد کـه عبارتند از :[7]
1. مربوط بودن:2 شامل بهموقع بودن، سودمندی در پیش بینی و سودمندی در ارزیابی؛
2. قابلیت اعتماد:3 شامل قابلیت تأیید، معتبر بودن (کامل بـودن، صـحیح بـودن و رجحـان محتوا بر شکل) و بیطرفانه بودن؛
3. قابلیت مقایسه:4 شامل ثبات رویه و افشای کافی.
از طرف دیگر، تحولات پیاپی و پیشـرفتهـای سـریعی کـه در دامنـه فعالیـت و انـواع واحدهای اقتصادی در جریان وقوع است، لزوم تهیه و ارایـه اطلاعـات مـالی مربـوط، قابـل اعتماد و قابل مقایسه را توسط واحدهای اقتصادی تشدید کرده است. همچنین رشد فزاینده پیچیدگیهای جامعه، نیاز به اطلاعات اقتصادی مربوط، سیستمهای اطلاعاتی و فرآینـدهای مولد اطلاعات را توجیه میکند.
در نهایت، تاکنون دسترسی به دو ویژگی مربوط بودن و قابلیت اعتماد بهطور هـمزمـان بهدلیل محدودیتهای فناوری میسر نبوده است. و بهدلیـل اهمیـت قابلیـت اعتمـاد، مربـوط
بـودن اطلاعـات فــدای آن شـده اســت، و ایـن درحـالی اســت کـه خواســتههـا و انتظــارات استفادهکنندگان در دسترسی به اطلاعات درباره آنچه که دیروز یا امروز صبح اتفاق افتـاده تضمین میشود نه یک یا دو ماه قبل. به همین دلیل گزارشگری بهروش سنتی(بـهصـورت دورهای و چاپی) بهدلیل عدم ارایه اطلاعات بهموقع، محدودیت در پردازش سریع دادههای حجیم، هزینه بالای توزیع اطلاعات، نتوانسته پاسخگوی اسـتفادهکننـدگان اطلاعـات بـرای دسترسی به اطلاعات بهموقع باشد .[18]
بنابراین با توجه به قابلیتهای بالقوه فناوریاطلاعات، در این تحقیـق بـه دنبـال بررسـی ایــن موضــوع هســتیم کــه آیــا اســتفاده از فنــاوریاطلاعــات باعــث افــزایش در کیفیــت گزارشگری مالی میشود یا خیر؟ بهعبارت دیگر میخـواهیم بـه ایـن سـؤال اصـلی پاسـخ دهیم که تأثیر فناوری اطلاعات بـر هـر یـک از ویژگـیهـای کیفـی اطلاعـات حسـابداری چگونه است؟ با توجه به اینکه اطلاعات حسابداری، حاصل گزارشگری اسـت، بنـابراین برای پاسخ به این سؤال ابتدا نوع گزارشگری که با بهکارگیری فناوریاطلاعات بـهدسـت میآید، بررسی میشود و سپس اطلاعات حاصل از آن گزارشگری، از نظر کیفیت مـورد بررسی قرار میگیرد. به این منظور، با بررسـی گسـترده مبـانی نظـری، شـبکه منطقـی تـأثیر فناوری اطلاعات بر هر یک از ویژگیهای کیفی اطلاعات حسابداری تدوین میشود و در پایان فرضیهها مورد آزمون قرار میگیرند.
ضرورت انجام تحقیق
امروزه تحولات شگرفی در زمینه فناوریاطلاعات رخ داده و پیشرفتهای آن فراگیر شـده است، بهطوریکه روندهای دگرگونی را در زمینههای مختلف ایجاد کرده است. مهمترین ویژگیهای آن سرعت زیاد در پـردازش دادههـا، دقـت فـوق العـاده زیـاد، سـرعت بـالای دسترسی به اطلاعات، به روز بودن، امکان مبادله الکترونیکی اطلاعات، کیفیت بالا، قیمـت فوقالعاده ارزان و رو به کاهش است، از طرفی گسترش حجم عملیـات و پیچیـدهتـر شـدن امور را در پیش داریم. با توجه بـه ایـن عوامـل دیگـر نیـازی بـه توجیـه اسـتفاده از فنـاوری اطلاعات در دنیای امروز نخواهیم داشت و حسابداری نیز نـاگزیر بـه کـاربرد و اسـتفاده از تمام یا برخی از روشهای نو در ارایه خدمات و وظایف خود است .[6] زیرا به گفته گـری
ساندم1 رئیس سابق انجمن حسابداران آمریکا، نقش اطلاعـات در جامعـه اهمیـت بیشـتری پیدا کرده پس تهیه کنندگان اطلاعات، بهویژه حسابداران باید تهیه کننده اطلاعات مربـوط و با کیفیت بالا باشند تا خدماتشان با قیمـتهـای بـالا خریـدار داشـته باشـد، در غیـر ایـن صورت در آینده جایگاهی نخواهنـد داشـت.[13] بنـابراین تحقیقـاتی در ایـن زمینـه بـرای شناخت فناوریهای جدید و پی بردن به اینکه کدامیک از این فنـاوریهـا و چگونـه بایـد بهکاربرده شوند تا باعث ارتقاء کیفیت حرفه و پیشـرفت حسـابداری هـمزمـان بـا تحـولات اساسی در فناوری اطلاعات شود، لازم و ضروری است.
مرور ادبیات تحقیق
فناوریاطلاعات
در یک تعریف، فناوری اطلاعات به جنبهای از فنـاوری سیسـتم اطلاعـاتی اشـاره دارد کـه شامل سخت افزار، پایگاه داده، نرم افزار، شبکهها و سایر ابزارها میشود. در تعریفی دیگـر اصطلاح فناوریاطلاعات، علاوه بر جنبه تکنولوژیکی سیستم اطلاعاتی بهعنـوان مجموعـه چندین سیستم اطلاعاتی، استفادهکنندگان، و مدیران آنها تلقی میشود .[22]
از نظر تانسی و همکاران فنـاوری اطلاعـات، اسـتفاده از رایانـه و ارتبـاط دوربـر٢ بـرای جمعآوری، پردازش، ذخیره سازی، و انتشار اطلاعات صـوتی، تصـویری، متنـی، و عـددی است .[19] در تعریف جامع، فناوری ارتباطات بـه چگـونگی اسـتفاده از تجهیـزات مربـوط است و فناوریاطلاعات یعنی کاربرد فناوری بـرای فراینـدهای کسـب و کـار، جمـعآوری داده و تولید اطلاعات با ارزش برای مدیران .[21]
بهکارگیری فناوریاطلاعات در سطح بالا، استفاده از اینترنت است، بدین صورت کـه سیستم مالی یکپارچه شرکت بهصورت مستقیم به اینترنت وصل میشود(این سـطح بیشـتر مد نظر است). استفادهکنندگان از اطلاعات حسابداری در هر نقطه از جهـان مـیتواننـد بـه وب سایت شرکت مراجعه کرده و هر لحظه صورتهای مالی را با آخرین تغییرات مشاهده و تجزیه و تحلیـل کننـد. حتـی بـا اسـتفاده از نـرم افزارهـای هوشـمند٣، برنامـهریـزی منـابع
سازمانی( ERP) 1، زبان علامتگذاری شده فوق متن( HTML) 2، زبان علامتگذاری شده گســترش یافتــه(XML)3، زبــان گــزارشگــری تجــاری گســترش یافتــه(XBRL) 4 و ...،
استفادهکنندگان میتوانند نسخه خود را در جهت گزارش دلخواه دسـتکـاری کننـد. بـه این ترتیب، نیازی به چاپ و توزیع صورتهای مـالی، آن هـم فقـط در پایـان سـال مـالی و میاندورهای نخواهد بود. بـه ایـن نـوع گـزارشگـری مـالی کـه در آن اطلاعـات از طریـق اینترنت (یا جانشین آن) در همه حال در دسترس خواهد بود گزارشگری مـالی بـههنگـام5
(پیوسته) میگویند .[18]
منظور از فناوری در این تحقیق مجموعهای از فناوریهای مؤثر است که گزارشگـری را بهسمت گزارشگری مالی بههنگام(پیوسـته) سـوق مـیدهنـد. ایـن مجموعـه عبارتنـداز:
سخت افزار(که کمتر مد نظر است)، نرم افزار از قبیل نرم افزارهای کاربردی(نرم افزارهای کاربردی مالی مانند نرم افزار کاربردی جامع حسابداری6 یا سیستمهای یـکپارچـه مـالی)،
نرم افزارهای هوشمند، شـبکههـا، ERP، اینترنـت و ابزارهـای آن، پروتکـلهـای مبتنـی بـر اینترنت HTML)، XML، (XBRL و سایر فناوریهای مؤثر.
لزوم مدل جدید گزارشگری
اولین و بزرگترین عامل که در کار سازمانهـا در آینـده تغییـر ایجـاد مـیکنـد، اینترنـت7
است. اندی گرووز8 (رئیس شرکت اینتل) ادعا میکند که در طول 5 سـال آینـده، یـا همـه شرکتها اینترنتی خواهند شد یا از بین خواهند رفت. درحالیکه یکی ممکن است خـلاف ادعای اینتل را انتظار داشته باشد، مجله اکونومیست بیـان مـیکنـد کـه ایـن اسـتدلال اینتـل میتواند درست باشد. اینترنت با تغییر اساسی روش عملکرد شرکتها، حرفـه را زیـر و رو میکند، این تغییرات بهمراتب فراتر از تجارت الکترونیکی9 هستند، بهطـوریکـه محصـول فرعی تجارت الکترونیکی، تغییر بنیادی در فرایندها و فرهنگ سازمان است .[8]
در حالیکه، اینترنت، فناوریاطلاعاتی است کـه بیشـترین مسـئولیت را بـرای تغییـر در رویه حرفه به عهده دارد، نباید نقش سیستمهای برنامهریزی منابع شرکت (ERP) را نادیـده گرفت. آنچه که سیستمهای ERP انجام میدهند این است که همه اطلاعات سـازمان را در یک منبع مرکزی گردآوری میکنند، به طوریکه دسترسی بـه اطلاعـات کلیـدی بـهویـژه برای اعضاء خارج از سازمان خیلی آسانتر مـیشـود. بـهدسـت آوردن یـک مرحلـه بـالاتر
ERP مستلزم هماهنگی سیستم ERP داخلی سازمان با سیستمهـای فروشـندگان و مشـتریان است که باعث ایجاد سیستم برنامهریزی منـابع چنـد شـرکته( MERP) 1 مـیشـود. فنـاوری توانمند برای تکامل چنین سیستمهایی (سیستمهای چند شرکته)، اینترنت است.
در این جا ممکن است این سؤال پیش آید که »چگونه فنـاوریاطلاعـات بـه مـدلهـای حسابداری و حسابرسی مرتبط است و چرا این مدلها به تغییر نیاز خواهند داشت؟« جـواب کوتاه و مختصر ایـن اسـت کـه سـرمایهگـذاران و اعتباردهنـدگان نیـز جـزء اعضـاء حرفـه محسوب میشوند و دنبال منابع اطلاعاتی متناوب برای ارزیابی کـارایی شـرکت هسـتند. از طرفی پیشرفت چشمگیر فناوریاطلاعات و مزایای آن باعث مـیشـود اطلاعـات زیـادی از طریق پایگاه عمومیدادهها، بهویژه اینترنت قابل دسترسی باشد و در نتیجه تصمیمگیرندگان بتوانند به طور روزافزون از اطلاعات بهموقـع و متنـوع بـرای تصـمیمگیـری اسـتفاده کننـد.
درحالیکه آنها هنوز مجبور به اسـتفاده از اطلاعـات صـورتهـای مـالی حسابرسـی شـده هستند که این اطلاعات فقط بهصورت دورهای و بـر مبنـای گذشـته قابـل دسترسـی اسـت.
بنابراین منطقی است فرض کنیم که انتظار آنها نیـز بـرای دسترسـی بـه اطلاعـات کلیـدی موجود در سیستمهای اطلاعاتی داخلی شرکتها، بیشتر خواهـد شـد. ایـن انتظـارات بـرای بعضی افراد به طور کامل متفاوت از افشاهایی است که توسط سازمانها روزانه بـه صـورت رایگان از طریق سایتها ارایه میشوند. تنها اعلام سـاده اسـناد مـالی و صـورتهـای مـالی حسابرسی شده(بـهصـورت دورهای و بـر مبنـای گذشـته)، و آنهـا را از طریـق اینترنـت در اختیار عموم گذاشتن، نیاز سرمایهگذران را که با بیتابی جویـای اطلاعـات جـاری دربـاره وضعیت مالی شرکت هستند، برطرف نمیکنـد. بنـابراین، ایـن اطلاعـات حسـابداری ارایـه شده، برای تصمیمگیری کم اهمیت خواهند بود، مگر اینکه مـدلی جدیـد بـهمنظـور تهیـه اطلاعات مالی بهموقع و برطرف کردن این نیاز، ایجاد شود .[18]
مدل جدید گزارشگری و مربوط ساختن حسابداری در دنیای متأثر از فناوری اطلاعات
در اینجا یک چالش در رابطه با فناوریاطلاعات برای محققان حسابداری قابل طـرح اسـت و آن اینکه، فناوریاطلاعات چگونه میتواند برای تسهیل در گزارشگری مورد اسـتفاده قرار گیرد، بهطوریکه به گزارشگری مالی بههنگام برسیم. موارد نامشخص عبارتند از:
1. چگونه اطلاعات بهصورت فوری از سازمان به اینترنت میرسند؟
2. در چه شکل و فرمی.
از دیدگاه فنی بهنظر میرسد تغییرات در سیستمهای موجود امکانپذیر باشد. همانطور که پیشتر بیان شد، سیستمهای ERP منبع مرکزی اطلاعات را ارایه میکنند که برای تسهیل فرآیند لازم است. در بسیاری از شرکتها، سیستمهای ERP برای امکانپذیر کـردن بسـتن حسابهای دورهای در هر روز تقویت شدهاند. بهعنوان مثال نرم افـزار ERP شـرکت جـی دی ادوارد1 شامل قابلیت برنامهای جستجو است، بـهصـورتی کـه بـه اسـتفادهکننـده اجـازه میدهد که تاریخهای شروع و پایان را بـه منظـور جمـعآوری دادههـا تعریـف کنـد، بـدین ترتیب به استفادهکننده اجازه میدهد که گزارشهای اختصاصی را برای تسـهیل در تجزیـه و تحلیل مالی و غیره، تهیه نماید. یکی از فناوریهای جدیدی که ارایـه اطلاعـات مـالی در اینترنت را ارتقاء بخشیده است، XBRL است. XBRL، زبان گزارشگری مالی مبتنـی بـر
XML است که برای انتقال اطلاعات حسابداری به شبکه جهـانی وب مـورد اسـتفاده قـرار میگیرد [25] و .[10] بنابراین امکانپذیر بودن گزارشگری مالی بـههنگـام بـهطـور کامـل معقول به نظر میرسد.
با فرض اینکه اطلاعات از سیستمهای داخلی میتوانند به اینترنت برسند و اطلاعات به صورت لحظهای به استفادهکنندگان ارایه شوند، سؤال دوم این اسـت کـه »در چـه شـکل و فرمی؟«
با وجود فایلهای الکترونیکی و اینترنت، انتشار اطلاعات بهصورت الکترونیکی در هـر دو سطح کلی2 و جزیی3 امکانپذیر است. سؤال ایـن اسـت کـه کـدامیـک از ایـن سـطوح
(کلی یا جزئی) برای استفادهکنندگان اطلاعات مالی مفیدتر است؟ برای یک استفادهکننده خاص ممکن است جواب دادن به این سؤال آسان باشد. برای استفادهکنندگان بـه صـورت
عام، بسیار مشکلتر است؛ زیرا بعضی، اطلاعات کلـی را مـیخواهنـد و بعضـی، اطلاعـات تفصــیلی مــیخواهنــد. در نهایــت هــر دو نــوع اطلاعــات لازم و ضــروری هســتند. بــرای استفادهکنندگان با مهـارت کـمتـر، دسترسـی بـه تعـداد محـدودی از فرمـتهـای از پـیش مشخص شده که اطلاعات کلی ارایه میکند، میتواند مطلوبتـر باشـد. اسـتفادهکننـدگان ماهر دسترسی کامـل بـه اطلاعـات و توانـایی تفسـیر و تحلیـل اطلاعـات مـورد نیازشـان را خواســتارند. بنــابراین بــا مطالعــه و بررســی روشهــا مــیتــوان یــک مــدل هنجــاری بــرای گزارشگری مالی در عصر الکترونیک ایجاد کرد .[18]
فناوریهایی که میتوانند ما را در ایجاد مدل گزارشگری جدید کمک کنند عبارتنـد
از:
الف) فناوریهای برتر از نظر کمیته فناوری اطلاعات انجمن حسابداران رسمیآمریکا1
شامل: [20]
1. فناوریهای ارتباطات- پهنای باند2 ؛
2. ابزارهای ارتباط دور برد– 3 محصولاتی برای ایجاد دسترسی به شما؛
3. فناوری قابل حمل – رایانههای کوچک4؛
4. تصویب الکترونیکی – امضای دیجیتالی5؛
5. تأییدیههای الکترونیکی – گواهیهای دیجیتالی6؛
6. پردازش تصویر7؛
7. داده کاوی و پردازش تحلیلی همزمان8؛
8. ابزارهای ارتباطی9؛
9. عاملها (نمایندگیها) 10
.10 فناوری پایگاه دادهها. 11
