بخشی از مقاله
بررسی حوزه انتشار و فراوانی روباه ها در استان یزد
چکیده
در ایران جنس روباه(4 (Vulpes گونه شناخته شده دارد. از این چهار گونه، حضور سه گونه در استان یزد قطعی شده است. گزارشات موجود پیرامون انتشار و فراوانی روباه ها در استان یزد، قبل از دهه 80عمدتاً بر مبنای مشاهده مستقیم بوده است که این موضوع موجب عدم شناخت کافی از حداقل دو گونه (روباه شنی و شاه روباه) می گردید. با توسعه کاربرد دوربین های تله ای در کشور، روزنه جدیدی برای افزایش آگاهی ها در مورد همه گونه های شب گرد و مخفی کار بویژه روباه ها پدید آمد. در این مطالعه تلاش شد اطلاعات پراکنده موجود پیرامون روباه های استان یزد جمع آوری و دسته بندی گردد. بدین منظور مشاهدات مستقیم، تصاویر گرفته شده توسط دوربین های تله ای و تلفات روباه ها طی دوره پنج ساله (1386-1391) در استان یزد جمع آوری گردی. طی این مدت جمعاً 424 مورد حضور روباه در استان یزد ثبت شده است که از این میزان 75/70 درصد 321)مورد)روباه معمولی، 10/37 درصد(44 مورد) شاه روباه و 13/91 درصد(59 مورد) روباه شنی بوده است. از 39 مورد تلفات ثبت شده روباه در استان، 28 مورد روباه معمولی، 3 مورد شاه روباه و 8 مورد روباه شنی بوده است که مهمترین عامل تلفات(95 درصد) تصادفات جاده ای بوده است. از مجموع مشاهدات روباه معمولی 31 مورد(18/45 درصد) در داخل محدوده های شهری و روستایی اتفاق افتاده است، در حالی که هیچ مورد مشاهده روباه شنی و شاه روباه در محدوده های شهری یا روستایی گزارش نشده است. از مجموع 103 مورد گزارش شاه روباه و روباه شنی، 45 مورد((43/68 توسط دوربین تله ای تصویربرداری شده که این موضوع، اهمیت این تکنولوژی را در تعیین حوزه انتشار و فراوانی گوشتخواران شبگرد نشان می دهد.
کلمات کلیدی: انتشار، دوربین تله ای، روباه، یزد.
مقدمه
در ایران تاکنون چهار گونه از روباه ها گزارش شده اند: روباه معمولی((Vulpes vulpes، روباه شنی((Vulpes rupellii، شاه روباه((Vulpes cana و روباه ترکمنی((Vulpes corsac (ضیایی، .(1387 دامنه انتشار روباه معمولی در آمریکا، اروپا و آسیا گزارش شده است. این گونه به همراه گرگ بعد از انسان بیشترین پراکندگی طبیعی را در بین پستانداران زمینی دارند. روباه معمولی در ایران در اکثر مناطق کشور از ارتفاعات سردسیر آذربایجان تا مناطق گرمسیر جنوب کشور زندگی می کند. روباه شنی در اکثر مناطق بیابانی و استپی زندگی می کند و در ایران در حاشیه کویر مرکزی، سیستان و بلوچستان، فارس، خوزستان و بندر عباس انتشار دارندو پراکنش جهانی آن نیز از شمال آفریقا، عربستان و افغانستان گزارش شده است. دامنه انتشار شاه روباه نیز در بلوچستان پاکستان، افغانستان و ترکمنستان گزارش شده است. در ایران در مناطق شرق خراسان، کرمان، فارس، رباط پشت بادام یزد، اصفهان و نایبندان طبس مشاهده شده است (ضیایی، .(1387 در گذشته در زیستگاههای کوهستانی مناطق کویری ایران همواره گزارشهایی از حضور این گونه ها وجود داشته اما بدلیل شبگرد بودن دو گونه روباه شنی و شاه روباه عموماً اثبات قطعی حضور آنها با دشواریهایی روبرو بوده است. تا اینکه با ورود تکنولوژی دوربین های تله ای در مطالعات حیات وحش کشور، امکان تهیه تصویر و مستند سازی نقاط حضور آنها فراهم شد. دوربین های تله ای برای اثبات حضور گونه های شبگرد و نیز ارائه برآوردی از فراوانی آنها کاربرد وسیعی دارند( Nichols, J. D. and Conroy, .(M. J ., 1996 در مورد الگوی فعالیت گونه های شبگرد اطلاعات اندکی موجود است( Rozhnov and Rutovskaye, .( 1996 از جمله مطالعات انجام شده پیرامون روباه ها در ایران میتوان به مطالعه بررسی انتشار و الگوی فعالیت شاه روباه(( Vulpes cana در پناهگاه حیات وحش دره انجیر اردکان واقع در استان یزد(اکبری و همکاران، (1391 اشاره نمود. از این رو هدف از انجام این مطالعه جمع آوری و دسته بندی اطلاعات پراکنده موجود پیرامون حضور و فراوانی روباه ها در استان یزد با تأکید بر تصاویر موجود از کاربرد تکنیک دوربین های تله ای در مطالعات گوشتخواران استان است.
مواد و روش ها
منطقه مورد مطالعه
استان یزد با وسعتی معادل 131575 کیلومترمربع، در بخش مرکزی فلات ایران واقع شده است. بخش عمده استان یزد از نظر اقلیمی خشک و فراخشک بوده، میانگین بارندگی سالانه 106میلی متر و متوسط دما از حدود 10 درجه سانتیگراد تا حدود 23 درجه ثبت شده است(اطلس سیمای طبیعی استان یزد، .(1387 سیمای منابع طبیعی استان شامل 5/9 میلیون هکتار اراضی کویری و بیابانی، 6/5 میلیون هکتار مرتع و تقریبا" 200 هزار هکتار جنگل طبیعی و دست کاشت است. از مهم ترین پستانداران استان یزد می توان کل و بز (Capra eagagrus)، قوچ و میش((Ovis orientalis، آهو( Gazella (subgutturosa، جبیر (Gazella bennettii shekari)، پلنگ((Panthera pardus saxicolar، یوزپلنگ (Acinonyx jabatus venaticus)، کاراکال((Caracal caracal، گربه وحشی((Felis sylvestris، شاه روباه((Vulpes cana، روباه معمولی((Vulpes vulpes، روباه شنی((Vulpes rupellii را نام برد.
روش کار
برای انجام این مطالعه کلیه مشاهدات روباه ها در استان یزد طی دوره پنج ساله (1386-1391)جمع آوری گردید. موارد مستند شامل گزارشات مشاهده موردی، یادداشت های کارشناسان سازمان و محیط بانان، عکس ها و تصاویر موجود، یادداشتهای مربوط به تلفات گونه و خسارت و مزاحمت روباه در محیط های شهری بود. مواردی که گونه روباه توسط فرد مشاهده کننده شناسایی شده بود و توان فرد نیز در شناسایی گونه کافی تشخیص داده شد به عنوان یک رکورد جدید لحاظ شد. نتایج 4مورد دوربین گذاری متمرکز در مناطق تحت مدیریت محیط زیست شامل منطقه حفاظت شده کوه بافق، منطقه شکار ممنوع آریز بافق، پارک ملی و منطقه حفاظت شده سیاهکوه اردکان و دو نوبت دوربین گذاری در پناهگاه حیات وحش دره انجیر مورد بازبینی قرار گرفت. گاهاً تشخیص گونه روباه شنی از روباه معمولی در عکس های موجود، دشوار بود و برخی از عکس ها بدلیل دشواری این تشخیص کنار گذاشته شد. اما اغلب تشخیص گونه شاه روباه راحت تر بود. در خصوص تلفات روباه ها، مواردی که علت مرگ حیوان مشخص شده بود یادداشت و در محاسبات لحاظ شد.
نتایج
در این مطالعه 424 گزارش حضور روباه در استان یزد طی دوره 5 ساله((1386-1391بدست آمد. همانگونه که انتظار می رفت بیشترین گزارشها مربوط به روباه معمولی بود. به طور کلی از این تعداد گزارش بدست آمده 75/70 درصد(321 مورد) روباه معمولی، 13/91درصد(59 مورد) روباه شنی و 10/37درصد(44 مورد) شاه روباه بود. بیشتر گزارشات شاه روباه مربوط به موارد ثبت شده توسط دوربین های تله ای بود(تصویر شماره (1 در حالی که عمده رکوردهای روباه شنی مربوط به مشاهدات مستقیم کارشناسان بوده است. شاه روباه در پناهگاه حیات وحش دره انجیر، منطقه حفاظت شده کوه بافق، پارک ملی سیاهکوه، کوهپایه های زاگرس در غرب ابرکوه، منطقه حفاظت شده کالمند بهادران و منطقه شکار ممنوع شیرکوه حضور داشته است. روباه شنی در پارک ملی و منطقه حفاظت شده سیاهکوه، منطقه شکار ممنوع کفه تاغستان، منطقه چاه گیر در جنوب ابرکوه و پناهگاه حیات وحش دره انجیر و منطقه شکار ممنوع قره تپه خاتم مشاهده شده است. روباه معمولی در تمام مناطق تحت مدیریت محیط زیست و تمام هرستانش های استان گزارش داشته است. جمعاً 39 مورد تلفات روباه در استان یزد
